ਵਰ੍ਣਾਦਿਮਾਨ੍ ਨਟਤਿ ਪੁਦ੍ਗਲ ਏਵ ਨਾਨ੍ਯਃ .
(੫) ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਕੇ ਅਗੋਚਰ ਐਸੇ ਜੋ ਕਰ੍ਮਵਰ੍ਗਣਾਰੂਪ ਸ੍ਕਨ੍ਧ ਵੇ ਸ੍ਕਨ੍ਧ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਹੈਂ . (੬) ਕਰ੍ਮਵਰ੍ਗਣਾਸੇ ਨੀਚੇਕੇ (ਕਰ੍ਮਵਰ੍ਗਣਾਤੀਤ) ਜੋ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਦ੍ਵਿ-ਅਣੁਕਪਰ੍ਯਂਤ ਸ੍ਕਨ੍ਧ ਵੇ ਸ੍ਕਨ੍ਧ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਹੈਂ . ]
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ਭਗਵਤ੍ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਪ੍ਰਣੀਤ) ਸ਼੍ਰੀ ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਸਮਯਮੇਂ (❃ਗਾਥਾ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
‘‘[ਗਾਥਾਰ੍ਥਃ — ] ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀ, ਜਲ, ਛਾਯਾ, ਚਾਰ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਵਿਸ਼ਯਭੂਤ, ਕਰ੍ਮਕੇ ਯੋਗ੍ਯ ਔਰ ਕਰ੍ਮਾਤੀਤ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪੁਦ੍ਗਲ (ਸ੍ਕਨ੍ਧ) ਛਹ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਹੈਂ .’’
ਔਰ ਮਾਰ੍ਗਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮੇਂ (ਸ਼੍ਲੋਕ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
‘‘[ਸ਼੍ਲੋੇਕਾਰ੍ਥ : — ] ਸ੍ਥੂਲਸ੍ਥੂਲ, ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ ਸ੍ਥੂਲ, ਤਤ੍ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ ਸ੍ਥੂਲਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ, ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਸ੍ਥੂਲ, ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਔਰ ਤਤ੍ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ( – ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ੍ਕਨ੍ਧ ਛਹ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਹੈਂ ) .’’
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ (ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵ) ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ ਅਮ੍ਰੁਤਚਨ੍ਦ੍ਰਸੂਰਿਨੇ (ਸ਼੍ਰੀ ਸਮਯਸਾਰਕੀ ਆਤ੍ਮਖ੍ਯਾਤਿ ਨਾਮਕ ਟੀਕਾਮੇਂ ੪੪ਵੇਂ ਸ਼੍ਲੋਕ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —
‘‘[ਸ਼੍ਲੋੇਕਾਰ੍ਥ : — ] ਇਸ ਅਨਾਦਿਕਾਲੀਨ ਮਹਾ ਅਵਿਵੇਕਕੇ ਨਾਟਕਮੇਂ ਅਥਵਾ ਨਾਚਮੇਂ ਵਰ੍ਣਾਦਿਮਾਨ੍ ਪੁਦ੍ਗਲ ਹੀ ਨਾਚਤਾ ਹੈ, ਅਨ੍ਯ ਕੋਈ ਨਹੀਂ; (ਅਭੇਦ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਪੁਦ੍ਗਲ ਹੀ ਅਨੇਕ