ਕਾਰਣਕਾਰ੍ਯਪਰਮਾਣੁਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪਾਖ੍ਯਾਨਮੇਤਤ੍ .
ਪ੍ਰੁਥਿਵ੍ਯਪ੍ਤੇਜੋਵਾਯਵੋ ਧਾਤਵਸ਼੍ਚਤ੍ਵਾਰਃ; ਤੇਸ਼ਾਂ ਯੋ ਹੇਤੁਃ ਸ ਕਾਰਣਪਰਮਾਣੁਃ . ਸ ਏਵ ਜਘਨ੍ਯ- ਪਰਮਾਣੁਃ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਗੁਣਾਨਾਮਾਨਨ੍ਤ੍ਯਾਭਾਵਾਤ੍ ਸਮਵਿਸ਼ਮਬਂਧਯੋਰਯੋਗ੍ਯ ਇਤ੍ਯਰ੍ਥਃ . ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਗੁਣਾ- ਨਾਮਨਨ੍ਤਤ੍ਵਸ੍ਯੋਪਰਿ ਦ੍ਵਾਭ੍ਯਾਮ੍ ਚਤੁਰ੍ਭਿਃ ਸਮਬਨ੍ਧਃ ਤ੍ਰਿਭਿਃ ਪਞ੍ਚਭਿਰ੍ਵਿਸ਼ਮਬਨ੍ਧਃ . ਅਯਮੁਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟ- ਪਰਮਾਣੁਃ . ਗਲਤਾਂ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮ੍ ਅਨ੍ਤੋਵਸਾਨਸ੍ਤਸ੍ਮਿਨ੍ ਸ੍ਥਿਤੋ ਯਃ ਸ ਕਾਰ੍ਯਪਰਮਾਣੁਃ . ਅਣਵਸ਼੍ਚਤੁਰ੍ਭੇਦਾਃ ਕਾਰ੍ਯਕਾਰਣਜਘਨ੍ਯੋਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟਭੇਦੈਃ . ਤਸ੍ਯ ਪਰਮਾਣੁਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਸ੍ਥਿਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਵਿਭਾਵਾਭਾਵਾਤ੍ ਪਰਮਸ੍ਵਭਾਵ ਇਤਿ .
ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤਂ ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰੇ — ਹੁਏ ਅਵਿਭਾਗੀ ਅਨ੍ਤਿਮ ਅਂਸ਼ਕੋ) [ਕਾਰ੍ਯਪਰਮਾਣੁਃ ] ਕਾਰ੍ਯਪਰਮਾਣੁ [ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯ: ] ਜਾਨਨਾ . ਟੀਕਾ : — ਯਹ, ਕਾਰਣਪਰਮਾਣੁਦ੍ਰਵ੍ਯ ਔਰ ਕਾਰ੍ਯਪਰਮਾਣੁਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਕਥਨ ਹੈ .
ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀ, ਜਲ, ਤੇਜ ਔਰ ਵਾਯੁ ਯਹ ਚਾਰ ਧਾਤੁਏਁ ਹੈਂ; ਉਨਕਾ ਜੋ ਹੇਤੁ ਹੈ ਵਹ ਕਾਰਣਪਰਮਾਣੁ ਹੈ . ਵਹੀ (ਪਰਮਾਣੁ), ਏਕ ਗੁਣ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਤਾ ਯਾ ਰੂਕ੍ਸ਼ਤਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਸਮ ਯਾ ਵਿਸ਼ਮ ਬਨ੍ਧਕੇ ਅਯੋਗ੍ਯ ਐਸਾ ਜਘਨ੍ਯ ਪਰਮਾਣੁ ਹੈ — ਐਸਾ ਅਰ੍ਥ ਹੈ . ਏਕ ਗੁਣ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਤਾ ਯਾ ਰੂਕ੍ਸ਼ਤਾਕੇ ਊ ਪਰ, ਦੋ ਗੁਣਵਾਲੇਕਾ ਔਰ ਚਾਰ ਗੁਣਵਾਲੇਕਾ ❃ਸਮਬਨ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤਥਾ ਤੀਨ ਗੁਣਵਾਲੇਕਾ ਔਰ ਪਾਁਚ ਗੁਣਵਾਲੇਕਾ ❃ਵਿਸ਼ਮਬਨ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ, — ਯਹ ਉਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟ ਪਰਮਾਣੁ ਹੈ . ਗਲਤੇ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੋਤੇ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਅਨ੍ਤਮੇਂ — ਅਵਸਾਨਮੇਂ (ਅਨ੍ਤਿਮ ਦਸ਼ਾਮੇਂ) ਸ੍ਥਿਤ ਵਹ ਕਾਰ੍ਯਪਰਮਾਣੁ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ੍ਕਨ੍ਧ ਖਣ੍ਡਿਤ ਹੋਤੇ - ਹੋਤੇ ਜੋ ਛੋਟੇਸੇ ਛੋਟਾ ਅਵਿਭਾਗ ਭਾਗ ਰਹਤਾ ਹੈ ਵਹ ਕਾਰ੍ਯਪਰਮਾਣੁ ਹੈ ) . (ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ) ਅਣੁਓਂਕੇ ( – ਪਰਮਾਣੁਓਂਕੇ) ਚਾਰ ਭੇਦ ਹੈਂ : ਕਾਰ੍ਯ, ਕਾਰਣ, ਜਘਨ੍ਯ ਔਰ ਉਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟ . ਵਹ ਪਰਮਾਣੁਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਉਸੇ ਵਿਭਾਵਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ (ਉਸੇ) ਪਰਮ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ .
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ਭਗਵਤ੍ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਪ੍ਰਣੀਤ) ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰਮੇਂ (੧੬੫ਵੀਂ ਤਥਾ ❃ਸਮਬਨ੍ਧ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਮ ਸਂਖ੍ਯਾਕੇ ਗੁਣਵਾਲੇ ਪਰਮਾਣੁਓਂਕਾ ਬਨ੍ਧ ਔਰ ਵਿਸ਼ਮਬਨ੍ਧ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਿਸ਼ਮ ਸਂਖ੍ਯਾਕੇ ਗੁਣਵਾਲੇ ਪਰਮਾਣੁਓਂਕਾ ਬਨ੍ਧ . ਯਹਾਁ (ਟੀਕਾਮੇਂ) ਸਮਬਨ੍ਧ ਔਰ ਵਿਸ਼ਮਬਨ੍ਧਕਾ ਏਕ – ਏਕ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿਯਾ ਹੈ ਤਦਨੁਸਾਰ
੧੬੬ਵੀਂ ਗਾਥਾ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ : —