Padmanandi Panchvinshati-Gujarati (English transliteration). Shlok: 19-62 (11. Nishchayapanchashat),1 (12. Brahmacharyarakshavarti),2 (12. Brahmacharyarakshavarti),3 (12. Brahmacharyarakshavarti),4 (12. Brahmacharyarakshavarti),5 (12. Brahmacharyarakshavarti),6 (12. Brahmacharyarakshavarti),7 (12. Brahmacharyarakshavarti),8 (12. Brahmacharyarakshavarti),9 (12. Brahmacharyarakshavarti),10 (12. Brahmacharyarakshavarti),11 (12. Brahmacharyarakshavarti),12 (12. Brahmacharyarakshavarti),13 (12. Brahmacharyarakshavarti),14 (12. Brahmacharyarakshavarti),15 (12. Brahmacharyarakshavarti),16 (12. Brahmacharyarakshavarti); 12. Brahmacharyarakshavarti.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 15 of 21

 

Page 255 of 378
PDF/HTML Page 281 of 404
single page version

background image
(आर्या )
सानुष्ठानविशुद्धे द्रग्बोधे जृम्भिते कुतो जन्म ।
उदिते गभस्तिमालिनि किं न विनश्यति तमो नैशम् ।।१९।।
anuvAd : chAritra sahit vishuddha samyagdarshan ane samyaggnAn vRuddhi pAmatAn
bhalA janma – maraNarUp sansAr kyAthi rahI shake? arthAt rahI shakato nathI. ThIk chhe – sUryano
uday thatAn shun rAtrino andhakAr naShTa nathI thato? avashya ja te naShTa thaI jAy chhe. 19.
(आर्या )
आत्मभुवि कर्मबीजाच्चित्ततरुर्यत्फलं फलति जन्म ।
मुक्त्यर्थिना स दाह्यो भेदज्ञानोग्रदावेन ।।२०।।
anuvAd : AtmArUp pRithvI upar karmarUp bIjathI utpanna thayel A chittarUp
vRukSha je sansArarUp phaL utpanna kare chhe tene mokShAbhilAShI jIve bhedagnAnarUp tIkShNa
tIvra agni dvArA bALI nAkhavun joIe. 20.
(आर्या )
अमलात्मजलं समलं करोति मम कर्मकर्दमस्तदपि ।
का भीतिः सति निश्चितभेदकरज्ञानकतकफले ।।२१।।
anuvAd : joke karmarUpI kIchaD mArA nirmaL AtmArUp jaLane malin kare
chhe to paN nishchit bhedane pragaT karanAr gnAn (bhedagnAn) rUp nirmaLI phaL hotAn
mane tenAthI bhay shAno? arthAt kAI paN bhay nathI.
visheShArtha : jem kIchaDathI malin karavAmAn Avelun pANI nirmaLI phaL (phaTakaDI) nAkhatAn
svachchha thaI jAy chhe tevI ja rIte karmanA udayathI utpanna duShTa krodhAdi vikAro dvArA malin thayel
AtmA sva-paranA bhedagnAn dvArA nishchayathI nirmaL thaI jAy chhe. tethI vivekI (bhedagnAnI) jIvane
karmakRut te malinatAno kAI paN bhay raheto nathI. 21.
(आर्या )
अन्योऽहमन्यमेतच्छरीरमपि किं पुनर्न बहिरर्थाः ।
व्यभिचारी यत्र सुतस्तत्र किमरयः स्वकीयाः स्युः ।।२२।।

Page 256 of 378
PDF/HTML Page 282 of 404
single page version

background image
anuvAd : jo hun anya chhun ane A sharIr paN anya chhe to shun pratyakSha
bhinna dekhAtAn bAhya padArtha (strI – putra Adi) mArAthI bhinna nathI? arthAt teo
to avashya ja bhinna chhe. barAbar chhe jyAn potAno putra ja vyabhichArI hoy arthAt
potAne anukUL na hoy tyAn shun shatru potAne anukUL hoI shake? arthAt hoI shake
nahi. 22.
(आर्या )
व्याधिस्तुदति शरीरं न माममूर्तं विशुद्धबोधमयम् ।
अग्निर्दहति कुटीरं न कुटीरासक्त माकाशम् ।।२३।।
anuvAda – rog sharIrane pIDA kare chhe, te amUrta ane nirmaL gnAnasvarUp mane
(AtmAne) pIDA karato nathI. yogya chhe – agni jhumpaDIne ja bALe chhe, nahi ke jhumpaDI
sAthe AkAshane paN. 23.
(आर्या )
वपुराश्रितमिदमखिलं क्षुधादिभिर्भवति किमपि यदसातम् ।
नो निश्चयेन तन्मे यदहं बाधाविनिर्मुक्त : ।।२४।।
anuvAd : bhUkh – taras vagere dvArA je kAI paN dukh thAy chhe te badhun sharIrAshrit
chhe. nishchayathI te (dukh) mane nathI kAraN ke hun svabhAve bAdhA rahit chhun. 24.
(आर्या )
नैवात्मनो विकारः क्रोधादिः किंतु कर्मसंबन्धात् ।
स्फ टिकमणेरिव रक्त त्वमाश्रितात्पुष्पतो रक्तात् ।।२५।।
anuvAd : krodh Adi vikAr AtmAnA nathI, parantu teo karma sAthe
sambandhavALA hovAne lIdhe tenAthI bhinna chhe. jem – lAl phUlanA Ashraye sphaTikamaNine
prApta thayel lAlimA vAstavamAn tenI nathI hotI. 25.
(आर्या )
कुर्यात्कर्म विकल्पं किं मम तेनातिशुद्धरूपस्य ।
मुखसंयोगजविकृतेर्न विकारी दर्पणो भवति ।।२६।।

Page 257 of 378
PDF/HTML Page 283 of 404
single page version

background image
anuvAd : karma vikalpa bhale kare, atishay shuddha svarUp yukta evA mArI
tenA dvArA shI hAni thaI shake? kAI paN nahi. barAbar chhe – mukhanA sanyogathI utpanna
thayel vikAranA kAraNe kAI darpaN vikArayukta thaI jatun nathI. 26.
(आर्या )
आस्तां बहिरुपधिचयस्तनुवचनविकल्पजालमप्यपरम् ।
कर्मकृतत्वान्मत्तः कुतो विशुद्धस्य मम किंचित् ।।२७।।
anuvAd : bAhya upAdhiono samUh (strI – putra – dhanAdi) to dUr ja raho,
parantu sharIr ane vachan sambandhI vikalpono samUh paN karmakRut hovAnA kAraNe mArAthI
bhinna chhe. hun svabhAve shuddha chhun tethI koI paN vikAr mAro kyAthi hoI shake? na
hoI shake. 27.
(आर्या )
कर्म परं तत्कार्यं सुखमसुखं वा तदेव परमेव ।
तस्मिन् हर्षविषादौ मोही विदधाति खलु नान्यः ।।२८।।
anuvAd : karma bhinna chhe tathA tenA kAryabhUt je sukh ane dukh chhe te
paN bhinna chhe. karmanA kAryabhUt te sukh ane dukhamAn nishchayathI agnAnI jIv ja
harSha ane viShAd kare chhe, nahi ke gnAnI jIv. 28.
(आर्या )
कर्म न यथा स्वरूपं न तथा तत्कार्यकल्पनाजालम् ।
तत्रात्ममतिविहीनो मुमुक्षुरात्मा सुखी भवति ।।२९।।
anuvAd : jevI rIte karma AtmAnun svarUp nathI tevI ja rIte tenA kAryabhUt
vikalpono samUh paN AtmAnun svarUp nathI. tethI temanAmAn Atmabuddhi arthAt
mamatvabuddhithI rahit thayel mokShAbhilAShI jIv sukhI thAy chhe. 29.
(आर्या )
कर्मकृतकार्यजाते कर्मैव विधौ तथा निषेधे च ।
नाहमतिशुद्धबोधो विधूतविश्वोपधिर्नित्यम् ।।३०।।

Page 258 of 378
PDF/HTML Page 284 of 404
single page version

background image
anuvAd : karmakRut kAryasamUh (rAg – dveShAdi) ane tenI vidhi tathA niShedhamAn
karma ja kAraN chhe. hun (AtmA) nathI. hun to sadA atishay nirmaL gnAnasvarUp hoIne
samasta upAdhi rahit chhun. 30.
(आर्या )
बाह्यायामपि विकृतौ मोही जागर्ति सर्वदात्मेति ।
किं नोपभुक्त हेमो हेम ग्रावाणमपि मनुते ।।३१।।
anuvAd : agnAnI jIv karmakRut bAhya vikAramAn paN nirantar ‘hun chhun’ em
mAne chhe. barAbar chhe. – jeNe dhatUrAnun phaL khAdhun hoy te shun paththarane paN suvarNa nathI
mAnato? mAne ja chhe.
visheShArtha : jevI rIte dhatUrAnun phaL khAIne manuShya tenA unmAdathI paththarane paN suvarNa
mAne chhe tevI ja rIte mithyAgnAnI jIv mithyAtvanA prabhAvathI je bAhya vikAr (rAg – dveSh, strI,
putra ane dhan Adi) karmajanit hoIne AtmAthI bhinna chhe temane te potAnA mAne chhe. 31.
(आर्या )
सति द्वितीये चिन्ता कर्म ततस्तेन वर्तते जन्म ।
एको ऽस्मि सकलचिन्तारहितो ऽस्मि मुमुक्षुरिति नियतम् ।।३२।।
anuvAd : AtmAthI bhinna koI bIjo padArtha hotAn tene mATe chintA utpanna
thAy chhe, tenAthI karmano bandh thAy chhe tathA te karmabandhathI pharI janma paramparA chAle
chhe. parantu hun nishchayathI ek chhun ane tethI samasta chintAothI rahit thayo thako mokShano
abhilAShI chhun. 32.
(आर्या )
याद्रश्यपि तद्रश्यपि परतश्चिन्ता करोति खलु बन्धम् ।
किं मम तया मुमुक्षोः परेण किं सर्वदैकस्य ।।३३।।
anuvAd : anya padArthanA nimitte je koI paN prakAranI chintA thAy chhe
te nishchayathI karmabandh kare chhe. mokShanA ichchhuk mAre te chintAthI ane paravastuothI
paN shun prayojan chhe? arthAt emanAthI mAre kAI paN prayojan nathI. kAraN e
chhe ke hun emanAthI bhinna hoIne sarvadA ek svarUp chhun. 33.

Page 259 of 378
PDF/HTML Page 285 of 404
single page version

background image
(आर्या )
मयि चेतः परजातं तच्च परं कर्म विकृतिहेतुरतः ।
किं तेन निर्विकारः केवलमहममलबोधात्मा ।।३४।।
anuvAd : mArAmAn je chitta chhe te parathI utpanna thayel chhe ane te par
(jenAthI chitta utpanna thayun chhe) karma chhe ke je vikAranun kAraN chhe. tethI mAre tenAthI
shun prayojan chhe? kAI paN nathI. kAraN ke hun vikAr rahit, ek ane nirmaL
gnAnasvarUp chhun. 34.
(आर्या )
त्याज्या सर्वा चिन्तेति बुद्धिराविष्करोति तत्तत्त्वम् ।
चन्द्रोदयायते यच्चैतन्यमहोदधौ झगिति ।।३५।।
anuvAd : sarva chintA tyAgavA yogya chhe. A jAtanI buddhi te tattvane pragaT
kare chhe ke je chaitanyarUp mahAsamudranI vRuddhimAn shIghra ja chandramAnun kAm kare chhe.
visheShArtha : abhiprAy e chhe ke jevI rIte chandramAno uday thatAn samudra vRuddhi
pAme chhe tevI ja rIte ‘sarva prakAranI chintA hey chhe’ A bhAvanAthI chaitanyasvarUp paN vRuddhi
pAme chhe. 35.
(आर्या )
चैतन्यमसंपृक्तं कर्मविकारेण यत्तदेवाहम् ।
तस्य च संसृतिजन्मप्रभृति न किंचित्कुतश्चिन्ता ।।३६।।
anuvAd : je chetan tattva karmakRut vikAranA sansarga rahit chhe te ja hun chhun.
tene (chaitanyasvarUp AtmAne) sansAr ane janma-maraNAdi kAI paN nathI. to pachhI
bhalA mAre (AtmAne) chintA kyAthi hoI shake? arthAt hoI shake nahi. 36.
(आर्या )
चित्तेन कर्मणा त्वं बद्धो यदि बध्यते त्वया तदतः ।
प्रतिबन्दीकृतमात्मन् मोचयति त्वां न संदेहः ।।३७।।
anuvAd : he Atman! tun man dvArA karmathI bandhAyo chho, jo tun te manane

Page 260 of 378
PDF/HTML Page 286 of 404
single page version

background image
bAndhI de arthAt tene vash karI le to enAthI te pratibandI svarUp thaIne tane chhoDAvI
deshe, emAn shankA nathI. 37.
(आर्या )
नृत्वतरोर्विषयसुखच्छायालाभेन किं मनःपान्थ ।
भवदुःखक्षुत्पीडित तुष्टोऽसि गृहाण फलममृतम् ।।३८।।
anuvAd : he sAnsArik dukharUp kShudhAthI pIDit manarUp pathik! tun manuShya
paryAyarUp vRukShanI viShayasukharUp chhAyAnI prAptithI ja shA mATe santuShTa thAy chhe? tenAthI
tun amRutarUp phaLanun grahaN kar.
visheShArtha : jem sUryanA tApathI santapta koI musAphar mArgamAn chhAyAyukta vRukSha
meLavIne tenI kevaL chhAyAthI ja santuShTa thaI jAy chhe, jo te temAn lAgelA phaLonun grahaN
karavAno prayatna kare to tene enAthI paN kyAy adhik sukh prApta thaI shake. barAbar e
ja pramANe A jIv manuShya paryAy pAmIne tenAthI prApta thatA viShayasukhano anubhav karato
thako eTalA mAtrathI ja santuShTa thaI jAy chhe. parantu te agnAnavash em nathI vichArato ke
A manuShya paryAyathI to te ajar – amar pad (mokSha) prApta karI shakAy chhe ke je anya
devAdi paryAyathI (meLavavun) durlabh chhe. tethI ahIn manane sambodhan karIne e upadesh ApavAmAn
Avyo chhe ke tun A durlabh manuShya paryAy pAmIne te asthir viShay sukhamAn ja santuShTa na
thA, parantu sthir mokShasukh prApta karavAno udyam kar. 38.
(आर्या )
स्वान्तं ध्वान्तमशेषं दोषोज्झितकर्मबिम्बमिव मार्गे ।
विनिहन्ति निरालम्बे संचरदनिशं यतीशानाम् ।।३९।।
anuvAd : munionun man sUryabimb samAn Alamban rahit mArge
nirantar sanchAr karatun thakun doSh rahit thaIne samasta agnAnarUp andhakArano nAsh
kare chhe.
visheShArtha : jem sUryanun bimb nirAdhAr AkAshamArge gaman karatu thakun doShA (rAtri) nA
sambandh rahit thaIne samasta andhakArano nAsh karI nAkhe chhe tevI ja rIte munionun man anek
prakAranA sankalpa – vikalparUp Ashray rahit mokShamArgamAn pravRutta thaIne doShonA sansarga rahit thatun thakun
samasta agnAnano nAsh karI nAkhe chhe. 39.

Page 261 of 378
PDF/HTML Page 287 of 404
single page version

background image
(आर्या )
संविच्छिखिना गलिते तनुमूषाकर्ममदनमयवपुषि ।
स्वमिव स्वं चिद्रूपं पश्यन् योगी भवति सिद्धः ।।४०।।
anuvAd : samyaggnAnarUp agninA nimitte sharIrarUp bIbAmAnthI karmarUp
mINanun sharIr gaLI jatAn AkAsh samAn potAnA chaitanya svarUpane dekhanAr yogI siddha
thaI jAy chhe.
visheShArtha : jem agninA sambandhathI bIbAmAn rahelun mIN gaLI jatAn tyAn shuddha AkAsh
ja bAkI rahI jAy chhe tevI ja rIte samyaggnAn dvArA sharIramAnthI kArmaN pinD nijIrNa thaI jatAn
potAnun shuddha chaitanyasvarUp pragaT thaI jAy chhe. tenun avalokan karatA yogI siddha avasthAne prApta
thaI jAy chhe. 40.
(आर्या )
अहमेव चित्स्वरूपश्चिद्रूपस्याश्रयो मम स एव ।
नान्यत् किमपि जडत्वात्प्रीतिः सद्रशेषु कल्याणी ।।४१।।
anuvAd : hun ja chitsvarUp chhun ane chitsvarUp je hun chhun tethI mAro Ashray
paN te ja chitsvarUp chhe. tenA sivAy jaD hovAthI bIjo koI mAre AdhAr hoI
shake nahi e yogya paN chhe kem ke samAn vyaktiomAn je prem hoy chhe te ja
kalyANakArak thAy chhe. 41.
(आर्या )
स्वपरविभागावगमे जाते सम्यक् परे परित्यक्ते ।
सहजैकबोधरूपे तिष्ठत्यात्मा स्वयं सिद्धः ।।४२।।
anuvAd : sva ane paranA vibhAganun (bhedanun) gnAn thaI jatAn A AtmA
sArI rIte parane chhoDIne svayam siddha thayo thako ek potAnA svAbhAvik gnAnasvarUpamAn
sthit thaI jAy chhe. 42.
(आर्या )
हेयोपादेयविभागभावनाकथ्यमानमपि तत्त्वम् ।
हेयोपादेयविभागभावनावर्जितं विद्धि ।।४३।।

Page 262 of 378
PDF/HTML Page 288 of 404
single page version

background image
anuvAd : hey ane upAdeyanA vibhAganI bhAvanAthI kahevAmAn Avatun tattva
paN te hey – upAdeyavibhAganI bhAvanA rahit chhe em jANavun joIe.
visheShArtha : par padArtha hey chhe ane chaitanyamay AtmAnun svarUp upAdey chhe, e rIte
vyavahAranayanI apekShAe hey – upAdey vibhAganI bhavanAthI joke Atmatattvanun varNan karavAmAn Ave
chhe; chhatAn paN nishchayanayanI apekShAe te samasta vikalpothI rahit hovAne kAraNe ukta hey –
upAdeyavibhAganI bhAvanAthI paN rahit chhe. 43.
(आर्या )
प्रतिपद्यमानमपि च श्रुताद्विशुद्धं परात्मनस्तत्त्वम् ।
उररीकरोतु चेतस्तदपि न तच्चेतसो गम्यम् ।।४४।।
anuvAd : jo ke man AgamanI sahAyathI vishuddha paramAtmAnun svarUp jANIne
ja teno svIkAr kare chhe chhatAn paN te Atmatattva vAstavamAn te manano viShay nathI.
visheShArtha : abhiprAy e chhe ke Atmatattvanun parignAn Agam dvArA thAy chhe ane te
AgamanA vichAramAn man kAraN chhe kAraN ke man vinA koI prakArano ya vichAr sambhavit nathI.
A rIte te Atmatattvano svIkAr karavAmAn jo ke man kAraN thAy chhe, chhatAn paN nishchayanayanI
apekShAe te Atmatattva kevaL svAnubhav dvArA ja gamya chhe, nahi ke anya man Adi dvArA. 44.
(आर्या )
अहमेकाक्यद्वैतं द्वैतमहं कर्मकलित इति बुद्धेः ।
आद्यमनपायि मुक्तेरितरविकल्पं भवस्य परम् ।।४५।।
anuvAd : ‘‘hun ekalo chhun.’’ A prakAranI buddhithI advait tathA ‘‘hun karma
sanyukta chhun’’ A prakAranI buddhithI dvait thAy chhe. A bannemAnthI pratham vikalpa
(advait) avinashvar muktinun kAraN ane dvitIy (dvait) vikalpa kevaL sansAranun
kAraN chhe. 45.
(आर्या )
बद्धो मुक्तो ऽहमथ द्वैते सति जायते ननु द्वैतम् ।
मोक्षायेत्सुभयमनोविकल्परहितो भवति मुक्त : ।।४६।।
anuvAd : hun baddha chhun athavA mukta chhun, A prakAranI dvaitabuddhi thatAn nishchayathI

Page 263 of 378
PDF/HTML Page 289 of 404
single page version

background image
dvait thAy chhe. tethI je yogI mokShanA nimitte A banne vikalpothI rahit thaI gayA
chhe te mukta thaI jAy chhe. 46.
(आर्या )
गतभाविभवद्भावाभावप्रतिभावभावितं चित्तम् ।
अभ्यासाच्चिद्रूपं परमानन्दान्वितं कुरुते ।।४७।।
anuvAd : bhUt, bhaviShya ane vartamAn padArthonA abhAvanI bhAvanAthI
paripUrNa chitta abhyAsanA baLathI chaitanyasvarUpane utkRuShTa AnandathI sahit karI de chhe.
visheShArtha : nishchayathI hun shuddha chaitanyasvarUp chhun, tenA sivAy bIjo koI paN
padArtha mAro na to thayo hato, na vartamAnamAn chhe ane na bhaviShayamAn thavAno; A prakAre
jyAre A man advaitanI bhAvanAthI draDhatA pAmI jAy chhe tyAre jIvane paramAnandasvarUp pad prApta
thAy chhe. 47.
(आर्या )
बद्धं पश्यन् बद्धो मुक्तं मुक्तो भवेत्सदात्मानम् ।
याति यदीयेन पथा तदेव पुरमश्नुते पान्थः ।।४८।।
anuvAd : je jIv AtmAne nirantar karmathI bandhAyelo dekhe chhe te karmathI
bandhAyelo ja rahe chhe parantu je tene mukta dekhe chhe te mukta thaI jAy chhe. barAbar
chhe – musAphar je nagaranA mArge chAle chhe te ja nagaramAn te pahonche chhe. 48.
(आर्या )
मा गा बहिरन्तर्वा साम्यसुधापानवर्धितानन्द ।
आस्स्व यथैव तथैव च विकारपरिवर्जितः सततम् ।।४९।।
anuvAd : he samatArUpI amRutanA pAnathI vRuddhigat Anandane prApta Atman!
tun bAhya tattva athavA antastattvamAn na jA. tun je rIte nirantar vikAr rahit thavAy
te ja prakAre sthit thaI jA. 49.
(आर्या )
तज्जयति यत्र लब्धे श्रुतभुवि मत्यापगातिधावन्ती ।
विनिवृत्ता दूरादपि झगिति स्वस्थानमाश्रयति ।।५०।।

Page 264 of 378
PDF/HTML Page 290 of 404
single page version

background image
anuvAd : je chaitanyasvarUp prApta thatAn AgamarUp pRithvI upar vegathI doDatI
buddhirUpI nadI dUrathI pAchhI vaLIne tarat ja potAnA sthAnano Ashray le chhe te
chaitanyasvarUp jayavant rahe.
visheShArtha : abhiprAy e chhe ke jyAn sudhI chaitanyasvarUpanI upalabdhi nathI thatI tyAn
sudhI ja buddhi AgamanA abhyAsamAn pravRutta thAy chhe, parantu jevo ukta chaitanyasvarUpano anubhav
prApta thAy chhe ke tarat ja te buddhi Agam taraphathI vimukh thaIne te chaitanyasvarUpamAn ja lIn thaI
jAy chhe. enAthI ja jIvane shAshvat sukhanI prApti thAy chhe. 50.
(आर्या )
तन्नमत गृहिताखिलकालत्रयगतजगत्त्रयव्याप्ति ।
यत्रास्तमेति सहसा सकलोऽपि हि वाक्परिस्पन्दः ।।५१।।
anuvAd : je AtmajyotimAn traNe kAL ane traNe lokanA badhA ja padArtho
pratibhAsit thAy chhe tathA je pragaT thavAthI badhI ja vachan pravRutti sahasA naShTa thaI
jAy chhe te Atmajyotine namaskAr karo. 51.
(आर्या )
तन्नमत विनष्टाखिलविकल्पजालद्रुमाणि परिकलिते ।
यत्र वहन्ति विदग्धा दग्धवनानीव हृदयानि ।।५२।।
anuvAd : je Atmatejane jANI letAn chatur jano baLelA van samAn vinAsh
pAmelA samasta vikalpasamUharUp vRukSho yukta hRudayo dhAraN kare chhe te Atmatejane
namaskAr karo.
visheShArtha : jem vanamAn agni lAgatAn sarva vRukSho baLIne nAsh pAmI jAy chhe tevI
ja rIte vivekI manuShyanA hRudayamAn Atmatej pragaT thaI jatAn samasta vikalpasamUh naShTa thaI jAy
chhe. AvA Atmatejane namaskAr karavA joIe. 52.
(आर्या )
बद्धो वा मुक्तो वा चिद्रूपो नयविचारविधिरेषः ।
सर्वनयपक्षरहितो भवति हि साक्षात्समयसारः ।।५३।।
anuvAd : chaitanya svarUp baddha chhe athavA mukta chhe, e to nayone Ashrit

Page 265 of 378
PDF/HTML Page 291 of 404
single page version

background image
vichAranun vidhAn chhe. vAstavamAn samayasAr (AtmasvarUp) sAkShAt A badhA nayapakShothI
rahit chhe. 53.
(आर्या )
नयनिक्षेपप्रमितिप्रभृतिविकल्पोज्झित परं शान्तम् ।
शुद्धात्मानुभूतिगोचरमहमेकं धाम चिद्रूपम् ।।५४।।
anuvAd : je chaitanya svarUp tej nay, nikShep ane pramAN Adi vikalpo
rahit, utkRuShTa, shAnta, ek ane shuddha anubhavano viShay chhe te ja hun chhun. 54.
(आर्या )
ज्ञाते ज्ञातमशेषं द्रष्टे द्रष्टं च शुद्धचिद्रूपे ।
निःशेषबोध्यविषयौ द्रग्बोधौ यन्न तद्भिन्नौ ।।५५।।
anuvAd : shuddha chaitanya svarUpanun gnAn thaI jatAn badhun ja jaNAI jAy chhe
tathA tene joI letAn badhun ja dekhavAmAn AvI jAy chhe. kAraN e ke samasta gney
padArthono viShay karanAr darshan ane gnAn ukta chaitanyasvarUpathI bhinna nathI. 55.
(आर्या )
भावे मनोहरेऽपि च काचिन्नियता च जायते प्रीतिः ।
अपि सर्वाः परमात्मनि द्रष्टे तु स्वयं समाप्यन्ते ।।५६।।
anuvAd : manohar padArthanA viShayamAn paN k kniyamit (maryAdit) ja
prIti utpanna thAy chhe. parantu paramAtmAnA darshan thatAn sarva prakAranI prIti svayamev
naShTa thaI jAy chhe. 56.
(आर्या )
सन्नप्यसन्निव विदां जनसामान्यो ऽपि कर्मणो योगः ।
तरणपटूनामृद्धः पथिकानामिव सरित्पूरः ।।५७।।
anuvAd : jem taravAmAn kushaL musApharo mATe vRuddhigat thayelo nadIno pravAh
hovA chhatAn paN na hovA barAbar chhe — tene teo kAI paN bAdhak mAnatA nathI –
tevI ja rIte vidvAnone janasAdhAraNamAn raheto karmano sambandh vidyamAn hovA chhatAn paN
avidyamAn jevo lAge chhe. 57.

Page 266 of 378
PDF/HTML Page 292 of 404
single page version

background image
(आर्या )
मृगयमाणेन सुचिरं रोहणभुवि रत्नमीप्सितं प्राप्य ।
हेयाहेयश्रुतिरपि विलोक्यते लब्धतत्त्वेन ।।५८।।
anuvAd : jem lAmbA kALathI rohaN parvatanI bhUmimAn ichchhit ratna gotanAr
manuShya tene meLavIne hey ane upAdeyanI shrutinun paN avalokan kare chhe – A grahaN
karavA yogya chhe ke tyAgavA yogya, e prakArano vichAr kare chhe – tevI ja rIte tattvagna
puruSh AtmArUp rohaNabhUmimAn chirakALathI ichchhit AtmatattvarUp ratnane gotato thako
tene prApta karIne hey – upAdey shrutinun paN avalokan kare chhe. 58.
(आर्या )
कर्मकलितो ऽपि मुक्त : सश्रीको दुर्गतो ऽप्यहमतीव ।
तपसा दुःख्यपि च सुखी श्रीगुरुपादप्रसादेन ।।५९।।
anuvAd : hun karmathI sanyukta hovA chhatAn paN shrIgurudevanA charaNonA prasAdathI
mukta jevo ja chhun, atyant daridra hovA chhatAn paN dhanavAn chhun, tathA tapathI dukhI
hovA chhatAn paN sukhI chhun.
visheShArtha : tattvagna jIv vichAr kare chhe ke jo ke hun paryAyanI apekShAe karmathI
bandhAyelo chhun, daridrI chhun ane tapathI dukhI paN chhun to paN gurue je mane shuddha AtmasvarUpano
bodh karAvyo chhe tethI hun e jANI gayo chhun ke vAstavamAn na hun karmathI bandhAyo chhun, na daridrI
chhun ane na tapathI dukhI paN chhun. kAraN e chhe ke nishchayathI hun karmabandh rahit, anant chatuShTayarUp
lakShmIsahit ane paramAnandathI paripUrNa chhun. A parapadArtha shuddha AtmasvarUp upar kAI paN prabhAv
pADI shakatA nathI. 59.
(आर्या )
बोधादस्ति न किंचित्कार्यं यद्द्रश्यते मलात्तन्मे ।
आकृष्टयन्त्रसूत्राद्दारुनरः स्फु रति नटकानाम् ।।६०।।
anuvAd : mAre gnAn sivAy bIjun kAI paN kArya nathI. bIjun jo
kAI paN dekhAy chhe te karmamaLathI dekhAy chhe. jem – naTono kAShTamay puruSh
(kaThaputaLI) yantranI dorI khenchavAthI nAche chhe.

Page 267 of 378
PDF/HTML Page 293 of 404
single page version

background image
visheShArtha : jem naT dvArA kaThaputalInA yantranI dorI khenchavAmAn AvatAn te kaThaputaLI
nAchyA kare chhe tevI ja rIte prANI karmarUp dorIthI prerit thaIne chAr gatisvarUp sansAramAn paribhramaN
karyA kare chhe, nishchayathI jovAmAn Ave to jIv karmabandh rahit shuddha gnAtA draShTA chhe, tene koI paN
bAhya par padArtha sAthe prayojan nathI. 60.
(आर्या )
निश्चयपञ्चाशत् पद्मनन्दिनं सूरिमाश्रिभिः कैश्चित् ।
शब्दैः स्वशक्ति सूचितवस्तुगुणैर्विरचितेयमिति ।।६१।।
anuvAd : padmanandI munino Ashray laIne potAnI shaktithI (vAchak
shaktithI) vastunA guNone sUchit karanAr keTalAk shabdo dvArA A ‘nishchay panchAshat’
prakaraN rachavAmAn Avyun chhe. 61.
(उपेन्द्रवज्रा)
तृणं नृपश्रीः किमु वच्मि तस्यां न कार्यमाखण्डलसंपदोऽपि ।
अशेषवाञ्छाविलयैकरूपं तत्त्वं परं चेतसि चेन्ममास्ते ।।६२।।
anuvAd : jo mArA manamAn samasta ichchhAonA abhAvarUp anupam
svarUpavALun utkRuShTa Atmatattva sthit hoy to pachhI rAjyalakShmI tRuN samAn tuchchha
chhe. tenA viShayamAn to shun kahun? parantu mane to tyAre indranI sampattinun ya kAI prayojan
nathI. 62.
A rIte nishchayapanchAshat adhikAr samApta thayo. 11.

Page 268 of 378
PDF/HTML Page 294 of 404
single page version

background image
12. brahmacharyarakShAvarti
[१२. ब्रह्मचर्यरक्षावर्तिः ]
(शार्दूलविक्रीडित)
भ्रूक्षेपेण जयन्ति ये रिपुकुलं लोकाधिपाः केचन
द्राक् तेषामपि येन वक्षसि द्रढं रोपः समारोपितः ।
सोऽपि प्रोद्गतविक्रमः स्मरभटः शान्तात्मभिर्लीलया
यैः शस्त्रग्रहवर्जितैरपि जितस्तेभ्यो यतिभ्यो नमः ।।१।।
anuvAd : je keTalAy rAjA bhRukuTinI vakratAthI ja shatruone jItI le chhe
temanA paN vakShasthaLamAn jeNe draDhatAthI bANano AghAt karyo chhe evA te parAkramI
kAmadevarUp subhaTane je shAnta munioe shastra vinA ja sahelAIthI jItI lIdho chhe
te munione namaskAr ho. 1.
(शार्दूलविक्रीडित)
आत्मा ब्रह्म विविक्त बोधनिलयो यत्तत्र चर्यं परं
स्वाङ्गासंगविवर्जितैकमनसस्तद्ब्रह्मचर्यं मुनेः ।
एवं सत्यबलाः स्वमातृभगिनीपुत्रीसमाः प्रेक्षते
ाृद्धाद्या विजितेन्द्रियो यदि तदा स ब्रह्मचारी भवेत् ।।२।।
anuvAd : brahma shabdano artha nirmaL gnAnasvarUp AtmA chhe, te AtmAmAn
lIn thavAnun nAm brahmacharya chhe. je muninun man potAnA sharIr sambandhe paN mamatva
rahit thaI gayun chhe tene ja te brahmacharya hoy chhe. Am thatAn jo indriyavijayI thaIne
vRuddhA vagere (yuvatI, bALA) strIone kramasha potAnI mAtA, bahen ane putrI samAn
samaje chhe to te brahmachArI thAy chhe.

Page 269 of 378
PDF/HTML Page 295 of 404
single page version

background image
visheShArtha : vyavahAr ane nishchayanI apekShAe brahmacharyanA be bhed karI shakAy chhe. AmAn
maithun kriyAnA tyAgane vyavahAr brahmacharya kahevAmAn Ave chhe. te paN aNuvrat ane mahAvratanA bhedathI
be prakAranun chhe. potAnI patnIne chhoDIne bAkInI badhI strIone yathAyogya mAtA, bahen ane putrI
samAn mAnIne temanA pratye rAgapUrvak vyavahAr na karavo; tene brahmacharyANuvrat athavA svadArasantoSh
paN kahevAmAn Ave chhe. tathA anya strIonI jem potAnI patnInA viShayamAn paN anurAgabuddhi
na rAkhavI, e brahmacharya mahAvrat kahevAy chhe je munine hoy chhe. potAnA vishuddha AtmasvarUpamAn
ja ramaN karavAnun nAm nishchay brahmacharya chhe . A te mahAmunione hoy chhe je anya bAhya padArthonA
viShayamAn to shun, parantu potAnA sharIranA viShayamAn paN nispRuh thaI gayA chhe. A jAtanA brahmacharyanun
ja svarUp prastut shlokamAn nirdiShTa karavAmAn Avyun chhe. 2.
(शार्दूलविक्रीडित)
स्वप्ने स्यादतिचारिता यदि तदा तत्रापि शास्त्रोदितं
प्रायश्चित्तविधिं करोति रजनीभागानुगत्या मुनिः ।
रागोद्रेकतया दुराशयतया सा गौरवात् कर्मणः
तस्य स्याद्यदि जाग्रतोऽपि हि पुनस्तस्यां महच्छोधनम् ।।३।।
anuvAd : jo svapnamAn paN kadAch brahmacharyanA viShayamAn atichAr (doSh)
utpanna thAy chhe to muni tenA viShayamAn paN rAtrivibhAg anusAr vidhipUrvak
prAyashchitta kare chhe. ane jo karmodayavash rAganI prabaLatAthI athavA duShTa abhiprAyathI
jAgRut avasthAmAn tevo atichAr thAy to temane mahAn prAyashchitta karavun paDe chhe. 3.
(शार्दूलविक्रीडित)
नित्यं खादति हस्तिसूकरपलं सिंहो बली तद्रति-
र्वर्षणैकदिने शिलाकणचरे पारावते सा सदा ।
न ब्रह्मव्रतमेति नाशमथवा स्यान्नैव भुक्तेर्गुणा-
त्तद्रक्षां द्रढ एक एव कुरुते साधोर्मनः संयमः ।।४।।
anuvAd : je baLavAn sinh nirantar hAthI ane suvvaranun mAns khAy chhe
tene anurAg (sambhog) varShamAn kevaL ek divasane mATe hoy chhe. enAthI ulTun je
kabUtar kAnkarA khAy chhe tene te anurAg nirantar rahyA kare chhe. athavA bhojananA
guNathI – gariShTa bhojan athavA lUkhUn sUkun bhojan karavA athavA upavAs karavAthI –

Page 270 of 378
PDF/HTML Page 296 of 404
single page version

background image
te brahmacharyano na to nAsh thAy chhe ane na rakShA ya thAy chhe. tenI rakShA to draDhatAthI
nigrah prApta karAvavAmAn Avel ek sAdhunun man ja kare chhe. 4.
(शार्दूलविक्रीडित)
चेतः संयमनं यथावदवनं मूलव्रतानां मतं
शेषाणां च यथाबलं प्रभवतां बाह्यं मुनेर्ज्ञानिनः ।
तज्जन्यं पुनरान्तरं समरसीभावेन चिच्चेतसो
नित्यानन्दविधायि कार्यजनकं सर्वत्र हेतुद्वयम् ।।५।।
anuvAd : mULaguNonun tathA shakti anusAr utpanna thatAn sheSh (uttar)
guNonun vidhipUrvak rakShaN karavun, e gnAnI munino bAhya manosanyam kahevAy chhe.
AnAthI pharI te antarang sanyam utpanna thAy chhe je chaitanya ane chittanA ekarUp
thaI javAthI shAshvat sukh utpanna kare chhe. barAbar chhe – sarva bAhya ane abhyantar
A banney kAraN kAryanA janak thAy chhe. 5.
(शार्दूलविक्रीडित)
चेतोभ्रान्तिकरी नरस्य मदिरापीतिर्यथा स्त्री तथा
तत्संगेन कुतो मुनेर्व्रतविधिः स्तोकोऽपि संभाव्यते ।
तस्मात्संसृतिपातभीतमतिभिः प्राप्तैस्तपोभूमिकां
कर्तव्यो व्रतिभिः समस्तयुवतित्यागे प्रयत्नो महान् ।।६।।
anuvAd : jem madyapAn manuShyanun chitta bhrAntiyukta karI mUke chhe tevI
ja rIte strI paN tenA chittane bhrAntiyukta karI mUke chhe. to pachhI bhalA tenA
sangathI munine thoDAy vratAcharaNanI sambhAvanA kyAthi hoI shake? na hoI shake.
tethI jemanI buddhi sansAr paribhramaNathI bhay pAmI chhe tathA je tapanun anuShThAn
kare chhe te sanyamI manuShyoe samasta strIonA tyAgano prayatna karavo joIe. 6.
(शार्दूलविक्रीडित)
मुद्वर्क्तोरि द्रढार्गला भवतरोः सेके ऽङ्गना सारिणी
मोहव्याधविनिर्मिता नरमृगस्याबन्धने वागुरा ।

Page 271 of 378
PDF/HTML Page 297 of 404
single page version

background image
यत्संगेन सतामपि प्रसरति प्राणातिपातादि तत्
तद्वार्तापि यतेर्यतित्वहतये कुर्यान्न किं सा पुनः ।।७।।
anuvAd : je strI mokSharUpI mahelanA dvAranI majabUt bhogaL (banne
bAraNAne rokanAr khAs lAkaDun AgaLiyA) samAn chhe, je sansArarUp vRukShane
sInchavA mATe sAriNI (nAnI nadI ke jhArI) samAn chhe, je puruSharUp haraNane
bAndhavA mATe jAL samAn chhe tathA jenA sangathI sajjanone paN prANaghAtAdi
(hinsAdi) doSh vadhe chhe; te strInun nAm levun paN jo munivratanA nAshanun kAraN
thatun hoy to bhalA te svayam shun na karI shake? arthAt te badhA vrat – niyamAdino
nAsh kare chhe. 7.
(शार्दूलविक्रीडित)
तावत्पूज्यपदस्थितिः परिलसत्तावद्यशो जृम्भते
तावच्छुभ्रतरा गुणाः शुचिमनस्तावत्तपो निर्मलम् ।
तावद्धर्मकथापि राजति यतेस्तावत्स द्रश्यो भवेद्
यावन्न स्मरकारि हारि युवते रागान्मुखं वीक्षते ।।८।।
anuvAd : jyAn sudhI kAmanun uddIpan karanAr yuvAn strInun manohar mukh
anurAg pUrNa draShTithI dekhatA nathI tyAnsudhI ja muninI pUjya padamAn sthiti rahI shake
chhe. tyAn sudhI ja temanI manohar kIrtino vistAr thAy chhe. tyAnsudhI ja tenA nirmaL
guN vidyamAn rahe chhe. tyAnsudhI ja tenun man pavitra rahe chhe, tyAnsudhI ja nirmaL tap
rahe chhe, tyAnsudhI ja dharmakathA sushobhit rahe chhe ane tyAnsudhI ja te darshanane yogya
rahe chhe. 8.
(शार्दूलविक्रीडित)
तेजोहानिमपूततां व्रतहतिं पापं प्रपातं पथो
मुक्ते रागितयाङ्गनास्मृतिरपि क्लेशं करोति ध्रुवम् ।
तत्सांनिध्यविलोकनप्रतिवचःस्पर्शादयः कुर्वते
किं नानर्थपरंपरामिति यतेस्त्याज्याबला दूरतः ।।९।।

Page 272 of 378
PDF/HTML Page 298 of 404
single page version

background image
anuvAd : rAgabuddhithI karavAmAn Avelun strInun smaraN paN jo nishchayathI
muninA tejanI hAni, apavitratA, vratano vinAsh, pAp, mokShamArgathI patan ane klesh
kare chhe. to bhalA tenI samIpatA, darshan, vArtAlAp ane sparsha Adi shun anarthonI
navI paramparA nathI karatAn? arthAt avashya kare chhe. tethI sAdhue evI strIno dUrathI
ja tyAg karavo joIe. 9.
(शार्दूलविक्रीडित)
वेश्या स्याद्धनतस्तदस्ति न यतेश्चेदस्ति सो स्यात् कुतो
नात्मीया युवतिर्यतित्वमभवत्तत्त्यागतो यत्पुरा ।
पुंसोऽन्यस्य च योषितो यदि रतिश्छिन्नो नृपात्तत्पतेः
स्यादापज्जननद्वयक्षयकरी त्याज्यैव योषा यतेः ।।१०।।
anuvAd : veshyA dhanathI prApta thAy chhe ane dhan muni pAse hotun nathI.
kadAch jo te dhan paN tenI pAse hoy to ya te kyAthi prApta thAy? arthAt tenI
prApti durlabh chhe. e sivAy jo potAnI ja strI muni pAse hoy to e paN sambhavit
nathI; kAraN ke pUrve teno tyAg karIne to munidharmano svIkAr karyo chhe. jo koI
bIjA puruShanI strI sAthe anurAg karavAmAn Ave to rAjA dvArA tathA te strInA pati
dvArA indriy chhedan Adi kaShTane prApta thAy chhe tethI sAdhue banne lokano nAsh
karanArI strIno tyAg ja karavo joIe. 10.
(शार्दूलविक्रीडित)
दारा एव गृहं न चेष्टकचित तत्तैर्गृहस्थो भवेत्
तत्त्यागे यतिरादधाति नियतं स ब्रह्मचर्यं परम् ।
वैकल्यं किल तत्र चेत्तदपरं सर्वं विनष्टं व्रतं
पुंसस्तेन विना तदा तदुभयभ्रष्टत्वमापद्यते ।।११।।
anuvAd : strI ja ghar chhe, inTothI nirmit ghar vAstavamAn ghar nathI. te strIrUp
gharanA sambandhathI ja shrAvak gRuhastha thAy chhe ane teno tyAg karIne sAdhu niyamit
utkRuShTa brahmacharya dhAraN kare chhe. jo te brahmacharyanA viShayamAn vikaLatA (doSh) hoy to
pachhI anya sarva vrat naShTa thaI jAy chhe. A rIte te brahmacharya vinA puruSh banney

Page 273 of 378
PDF/HTML Page 299 of 404
single page version

background image
lokamAnthI bhraShTa thAy chhe arthAt teno A lok ane paralok banney bagaDe chhe. 11.
(शार्दूलविक्रीडित)
संपद्येत दिनद्वयं यदि सुखं नो भोजनादेस्तदा
स्त्रीणामप्यतिरूपगर्वितधियामङ्गं शवाङ्गायते ।
लावण्याद्यपि तत्र चञ्चलमिति श्लिष्टं च तत्तद्गतां
द्रष्ट्वा कुङ्कुमकाजलादिरचनां मा गच्छ मोहं मुने ।।१२।।
anuvAd : jo be divas ja bhojan Adinun sukh prApta na thAy to potAnA
saundaryanun atyant abhimAn karanArI te strIonun sharIr mRut sharIr samAn thaI jAy
chhe. strInA sharIramAn sambaddha lAvaNya Adi paN vinashvar chhe tethI he mune! tenA sharIr
upar lagADel kumakum ane kAjaL AdinI rachanA joIne tun moh na pAm. 12.
(शार्दूलविक्रीडित)
रम्भास्तम्भमृणालहेमशशभृन्नीलोत्पलाद्यैः पुरा
यस्य स्त्रीवपुषः पुरः परिगतैः प्राप्ता प्रतिष्ठा न हि ।
तत्पर्यन्तदशां गतं विधिवशात्क्षिप्तं क्षतं पक्षिभि-
र्भीतैश्छादितनासिकैः पितृवने द्रष्टं लघु त्यज्यते ।।१३।।
anuvAd : pUrve je strI-sharIranI AgaL keLanun thaD, kamaLanAL, suvarNa, chandramA
ane nIlakamaL Adi pratiShThA pAmI shakyA nathI te sharIr jyAre daivavashe maraN
avasthAne prApta thatAn smashAnamAn phenkI devAmAn Ave chhe ane pakShI tene Amatem
khotarIne chhinna bhinna karI nAkhe chhe tyAre AvI avasthAmAn tene joIne bhay pAmelA
loko nAk bandh karIne tarat ja chhoDI de chhe – tyAre tenA upar anurAg karavo to
dUr rahyo paN te avasthAmAn teo tene joI paN shakatA nathI. 13.
(शार्दूलविक्रीडित)
अङ्गं यद्यपि योषितां प्रविलसत्तारुण्यलावण्यवद्
भूषावत्तदपि प्रमोदजनकं मूढात्मनां नो सताम् ।
उच्छूनैर्बहुभिः शवैरतितरां कीर्णं श्मशानस्थलं
लब्ध्वा तुष्यति कृष्णकाकनिकरो नो राजहंसव्रजः ।।१४।।

Page 274 of 378
PDF/HTML Page 300 of 404
single page version

background image
anuvAd : jo ke shobhAyamAn yauvan ane saundaryathI paripUrNa strIonA
sharIr AbhUShaNothI vibhUShit chhe to paN te mUrkhajanone ja Anand utpanna kare chhe,
nahi ke sajajan manuShyone. barAbar chhe – ghaNA saDI – gaLI gayelA mRut sharIrothI atyant
vyApta smashAnabhUmimAn AvIne kALA kAgaDAono samUh ja santuShTa thAy chhe, nahi
ke rAjahansono samUh. 14.
(शार्दूलविक्रीडित)
यूकाधाम कचाः कपालमजिनाच्छन्नं मुखं योषितां
तच्छिद्रे नयने कुचौ पलभरौ बाहू तते कीकसे ।
तुन्दं मूत्रमलादिसद्म जघनं प्रस्यन्दिवर्चोगृहं
पादस्थूणमिदं किमत्र महतां रागाय संभाव्यते ।।१५।।
anuvAd : strIonA vAL juonun ghar chhe, mastak ane mukh chAmaDAthI
DhankAyelun chhe, banne Ankh te mukhanA chhidra chhe, banne stan mAnsathI paripUrNa chhe, banne
bhUjAo lAmbA hADakAn chhe, peT maL – mUtrAdinun sthAn chhe. yoni vahetA maLanun ghar
chhe ane pag thAmbhalA samAn chhe. AvI avasthAmAn A strInun sharIr ahIn shun mahAn
puruShone anurAganun kAraN hoI shake? arthAt temane mATe te anurAganun kAraN paN
hotun nathI. 15.
(शार्दूलविक्रीडित)
कार्याकार्यविचारशून्यमनसो लोकस्य किं ब्रूमहे
यो रागान्धतयादरेण वनितावक्त्रस्य लालां पिबेत् ।
श्लाघ्यास्ते कवयः शशाङ्कवदिति प्रव्यक्त वाग्डम्बरै-
श्चर्मानद्धकपालमेतदपि यैरग्रे सतां वर्ण्यते ।।१६।।
anuvAd : jenun man kartavya ane akartavyanA vichAr rahit chhe ane tethI
je rAgamAn andh banIne utsukatAthI strInA mukhanI lAL pIe chhe, te manuShyanA
viShayamAn ame shun kahIe? parantu je kavio potAnA spaShTa vachanonA vistArathI
sajjano AgaL chAmaDAthI AchchhAdit A kapALayukta mukhane chandramA samAn sundar
batAve chhe teo paN prashansanIy gaNAy chhe – je vAstavamAn nindAne pAtra chhe. 16.