Page 241 of 256
PDF/HTML Page 281 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

त्वायेति । द्विविधं किल तात्पर्यम् — सूत्रतात्पर्यं शास्त्रतात्पर्यञ्चेति । तत्र सूत्रतात्पर्यं प्रतिसूत्रमेव प्रतिपादितम् । शास्त्रतात्पर्यं त्विदं प्रतिपाद्यते । अस्य खलु पारमेश्वरस्य शास्त्रस्य, सकलपुरुषार्थसारभूतमोक्षतत्त्वप्रतिपत्तिहेतोः पञ्चास्तिकायषड्द्रव्यस्वरूपप्रति- पादनेनोपदर्शितसमस्तवस्तुस्वभावस्य, नवपदार्थप्रपञ्चसूचनाविष्कृतबन्धमोक्षसम्बन्धिबन्ध- मोक्षायतनबन्धमोक्षविकल्पस्य, सम्यगावेदितनिश्चयव्यवहाररूपमोक्षमार्गस्य, साक्षान्मोक्ष- कारणभूतपरमवीतरागत्वविश्रान्तसमस्तहृदयस्य, परमार्थतो वीतरागत्वमेव तात्पर्यमिति । तदिदं वीतरागत्वं व्यवहारनिश्चयाविरोधेनैवानुगम्यमानं भवति समीहितसिद्धये,

tAtparya dvividh hoy chhe ¹sUtratAtparya ane shAstratAtparya. temAn, sUtratAtparya sUtradITh (gAthAdITh) pratipAdit karavAmAn Avyun chhe; ane shAstratAtparya have pratipAdit karavAmAn Ave chhe —

sarva ²puruShArthomAn sArabhUt evA mokShatattvanun pratipAdan karavAnA hetuthI jemAn panchAstikAy ane ShaDdravyanA svarUpanA pratipAdan vaDe samasta vastuno svabhAv darshAvavAmAn Avel chhe, nav padArthanA vistRut kathan vaDe jemAn bandh-mokShanA sambandhI (svAmI), bandh- mokShanAn Ayatan (sthAn) ane bandh-mokShanA vikalpa (bhed) pragaT karavAmAn AvyAn chhe, nishchay-vyavahArarUp mokShamArganun jemAn samyak nirUpaN karavAmAn Avyun chhe tathA sAkShAt mokShanA kAraNabhUt paramavItarAgapaNAmAn jenun samasta hRuday rahelun chhe — evA A kharekhar ³pArameshvar shAstranun, paramArthe vItarAgapaNun ja tAtparya chhe.

te A vItarAgapaNAne vyavahAr-nishchayanA ⁴avirodh vaDe ja anusaravAmAn Ave to iShTasiddhi thAy chhe, parantu anyathA nahi (arthAt vyavahAr ane nishchayanI susangatatA rahe evI rIte vItarAgapaNAne anusaravAmAn Ave to ja ichchhitanI siddhi thAy chhe, 1. ekek gAthAsUtranun tAtparya te sUtratAtparya chhe ane AkhA shAstranun tAtparya te shAstratAtparya chhe. 2. puruShArtha = puruSh-artha; puruSh-prayojan. [puruShArthonA chAr vibhAg pADavAmAn Ave chhe dharma, artha,

kAm ane mokSha; parantu sarva puruSh-arthomAn mokSha ja sArabhUt (tAttvik) puruSh-artha chhe.] 3. pArameshvar = parameshvaranA; jinabhagavAnanA; bhAgavat; daivI; pavitra. 4. chhaThThA guNasthAne muniyogya shuddhapariNati nirantar hovI tem ja mahAvratAdisambandhI shubhabhAvo

yathAyogyapaNe hovA te nishchay-vyavahAranA avirodhanun (sumeLanun) udAharaN chhe. pAnchamA guNasthAne te guNasthAnane yogya shuddhapariNati nirantar hovI tem ja deshavratAdisambandhI shubhabhAvo yathAyogyapaNe hovA te paN nishchay-vyavahAranA avirodhanun udAharaN chhe. pt.. 31

Page 242 of 256
PDF/HTML Page 282 of 296
single page version

24

न पुनरन्यथा । व्यवहारनयेन भिन्नसाध्यसाधनभावमवलम्ब्यानादिभेदवासितबुद्धयः सुखेनैवावतरन्ति तीर्थं प्राथमिकाः । तथाहि — इदं श्रद्धेयमिदमश्रद्धेयमयं श्रद्धातेदं श्रद्धानमिदं ज्ञेयमिदमज्ञेयमयं ज्ञातेदं ज्ञानमिदं चरणीयमिदमचरणीयमयं चरितेदं चरणमिति कर्तव्याकर्तव्यकर्तृकर्मविभागावलोकनोल्लसितपेशलोत्साहाः शनैःशनैर्मोह- मल्लमुन्मूलयन्तः, कदाचिदज्ञानान्मदप्रमादतन्त्रतया शिथिलितात्माधिकारस्यात्मनो bIjI rIte thatI nathI).

¹bhinnasAdhyasAdhanabhAvane avalambIne ²sukhe karIne tIrthanI sharUAt kare chhe (arthAt sugamapaNe mokShamArganI prArambhabhUmikAne seve chhe). jem ke ‘(1) A shraddhey (shraddhavAyogya) chhe, (2) A ashraddhey chhe, (3) A shraddhanAr chhe ane (4) A shraddhAn chhe; (1) A gney (jANavAyogya) chhe, (2) A agney chhe, (3) A gnAtA chhe ane (4) A gnAn chhe; (1) A AcharaNIy (AcharavAyogya) chhe, (2) A anAcharaNIy chhe, (3) A AcharanAr chhe ane (4) A AcharaN chhe;’ — em (1) kartavya (karavAyogya), (2) akartavya, (3) kartA ane (4) karmarUp vibhAgonA avalokan vaDe jemane komaL ( – mand) utsAh ullasit thAy chhe evA teo (prAthamik jIvo) dhIme dhIme mohamallane (rAgAdine) ukheDatA jAy chhe; kadAchit agnAnane lIdhe ( – svasamvedanagnAnanA abhAvane lIdhe) mad (kaShAy) ane pramAdane vash thavAthI potAno Atma-adhikAr (AtmAne viShe adhikAr) shithil thaI jatAn potAne nyAyamArgamAn pravartAvavA mATe teo prachanD danDanItino prayog kare chhe; pharI pharIne (potAnA AtmAne) doShAnusAr prAyashchitta detA thakA teo satat 1. mokShamArgaprApta gnAnI jIvone prAthamik bhUmikAmAn, sAdhya to paripUrNa shuddhatAe pariNat AtmA

chhe ane tenun sAdhan vyavahAranaye (Anshik shuddhinI sAthe sAthe rahel) bhedaratnatrayarUp parAvalambI vikalpo kahevAmAn Ave chhe. A rIte te jIvone vyavahAranaye sAdhya ane sAdhan bhinna prakAranAn kahevAmAn AvyA chhe. (nishchayanaye sAdhya ane sAdhan abhinna hoy chhe.) 2. sukhe karIne = sugamapaNe; sahajapaNe; kaThinatA vinA. [jemaNe dravyArthikanayanA viShayabhUt

Page 243 of 256
PDF/HTML Page 283 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

न्यायपथप्रवर्तनाय प्रयुक्तप्रचण्डदण्डनीतयः, पुनः पुनः दोषानुसारेण दत्तप्रायश्चित्ताः सन्ततोद्यताः सन्तोऽथ तस्यैवात्मनो भिन्नविषयश्रद्धानज्ञानचारित्रैरधिरोप्यमाणसंस्कारस्य भिन्नसाध्यसाधनभावस्य रजकशिलातलस्फाल्यमानविमलसलिलाप्लुतविहितोषपरिष्वङ्ग- मलिनवासस इव मनाङ्मनाग्विशुद्धिमधिगम्य निश्चयनयस्य भिन्नसाध्यसाधनभावाभावाद्दर्शन- ज्ञानचारित्रसमाहितत्वरूपे विश्रान्तसकलक्रियाकाण्डाडम्बरनिस्तरङ्गपरमचैतन्यशालिनि निर्भरानन्दमालिनि भगवत्यात्मनि विश्रान्तिमासूत्रयन्तः क्रमेण समुपजातसमरसीभावाः udyamavant varte chhe; vaLI, ¹bhinnaviShayavALAn shraddhAn-gnAn-chAritra vaDe ( – AtmAthI bhinna jenA viShayo chhe evA bhedaratnatray vaDe) jenAmAn sanskAr AropAtA jAy chhe evA bhinnasAdhyasAdhanabhAvavALA potAnA AtmAne viShe — dhobI dvArA shilAnI sapATI upar jhInkavAmAn AvatA, nirmaL jaL vaDe palALavAmAn AvatA ane kShAr (sAbu) lagADavAmAn AvatA malin vastranI mAphak — thoDI thoDI ²vishuddhi prApta karIne, te ja potAnA AtmAne nishchayanaye bhinnasAdhyasAdhanabhAvanA abhAvane lIdhe, darshanagnAnachAritranun samAhitapaNun (abhedapaNun) jenun rUp chhe, sakaL kriyAkAnDanA ADambaranI nivRuttine lIdhe ( – abhAvane lIdhe) je nistarang paramachaitanyashALI chhe tathA je nirbhar AnandathI samRuddha chhe evA bhagavAn AtmAmAn vishrAnti rachatA thakA (arthAt darshanagnAnachAritranA aikyasvarUp, nirvikalpa paramachaitanyashALI tathA bharapUr-Anandayukta evA bhagavAn AtmAmAn potAne 1. vyavahAr-shraddhAnagnAnachAritranA viShayo AtmAthI bhinna chhe; kAraN ke vyavahArashraddhAnano viShay nav

padArtho chhe, vyavahAragnAnano viShay ang-pUrva chhe ane vyavahArachAritrano viShay AchArAdi- sUtrakathit muni-AchAro chhe. 2. jevI rIte dhobI pAShANashilA, pANI ane sAbu vaDe malin vastranI shuddhi karato jAy chhe, tevI

Page 244 of 256
PDF/HTML Page 284 of 296
single page version

24

परमवीतरागभावमधिगम्य, साक्षान्मोक्षमनुभवन्तीति ।

अथ ये तु केवलव्यवहारावलम्बिनस्ते खलु भिन्नसाध्यसाधनभावावलोकनेना- ऽनवरतं नितरां खिद्यमाना मुहुर्मुहुर्धर्मादिश्रद्धानरूपाध्यवसायानुस्यूतचेतसः, प्रभूतश्रुत- संस्काराधिरोपितविचित्रविकल्पजालकल्माषितचैतन्यवृत्तयः, समस्तयतिवृत्तसमुदायरूपतपः- प्रवृत्तिरूपकर्मकाण्डोड्डमराचलिताः, कदाचित्किञ्चिद्रोचमानाः, कदाचित्किञ्चिद्विकल्पयन्तः, कदाचित्किञ्चिदाचरन्तः; दर्शनाचरणाय कदाचित्प्रशाम्यन्तः, कदाचित्संविजमानाः, कदाचिदनुकम्पमानाः, कदाचिदास्तिक्यमुद्वहन्तः, शङ्काकाङ्क्षाविचिकित्सामूढदृष्टितानां व्युत्थापननिरोधाय नित्यबद्धपरिकराः, उपबृंहणस्थितिकरणवात्सल्यप्रभावनां भावयमाना sthir karatA thakA), krame samarasIbhAv samutpanna thato jato hovAthI param vItarAgabhAvane prApta karI sAkShAt mokShane anubhave chhe.

[have kevaLavyavahArAvalambI (agnAnI) jIvonun pravartan ane tenun phaL kahevAmAn Ave chhe — ]

parantu jeo kevaLavyavahArAvalambI (kevaL vyavahArane avalambanArA) chhe teo kharekhar *bhinnasAdhyasAdhanabhAvanA avalokan vaDe nirantar atyant khed pAmatA thakA, (1) pharIpharIne dharmAdinA shraddhAnarUp adhyavasAnamAn temanun chitta lAgyA karatun hovAthI, (2) puShkaL shrutanA (dravyashrutanA) sanskArathI UThatA vichitra (anek prakAranA) vikalponI jAL vaDe temanI chaitanyavRutti chitravichitra thatI hovAthI ane (3) samasta yati-AchAranA samudAyarUp tapamAn pravartanarUp karmakAnDanI dhamAlamAn teo achalit rahetA hovAthI, (1) kyArek kAnIkanI (koIk bAbatanI) ruchi kare chhe, (2) kyArek kAnIkanA (koIk bAbatanA) vikalpa kare chhe ane (3) kyArek k kAcharaN kare chhe; darshanAcharaN mATe — teo kadAchit prashamit thAy chhe, kadAchit samveg pAme chhe, kadAchit anukampit thAy chhe, kadAchit Astikyane dhAre chhe, shankA, kAnkShA, vichikitsA ane mUDhadraShTitAnA utthAnane aTakAvavA arthe nitya kaTibaddha rahe chhe, upabRunhaN, sthitikaraN, vAtsalya ane *kharekhar sAdhya ane sAdhan abhinna hoy chhe. jyAn sAdhya ane sAdhan bhinna kahevAmAn Ave tyAn ‘A satyArtha nirUpaN nathI paN vyavahAranay dvArA upacharit nirUpaN karyun chhe’ em samajavun joIe. kevaLavyavahArAvalambI jIvo A vAtane UnDANathI nahi shraddhatA thakA arthAt ‘kharekhar

Page 245 of 256
PDF/HTML Page 285 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

वारंवारमभिवर्धितोत्साहा; ज्ञानाचरणाय स्वाध्यायकालमवलोकयन्तो, बहुधा विनयं प्रपञ्चयन्तः, प्रविहितदुर्धरोपधानाः, सुष्ठु बहुमानमातन्वन्तो, निह्नवापत्तिं नितरां निवारयन्तोऽर्थव्यञ्जनतदुभयशुद्धौ नितान्तसावधानाः; चारित्राचरणाय हिंसानृतस्तेया- ब्रह्मपरिग्रहसमस्तविरतिरूपेषु पञ्चमहाव्रतेषु तन्निष्ठवृत्तयः, सम्यग्योगनिग्रहलक्षणासु गुप्तिषु नितान्तं गृहीतोद्योगा, ईर्याभाषैषणादाननिक्षेपोत्सर्गरूपासु समितिष्वत्यन्त- निवेशितप्रयत्नाः; तपआचरणायानशनावमौदर्यवृत्तिपरिसंख्यानरसपरित्यागविविक्त- शय्यासनकायक्लेशेष्वभीक्ष्णमुत्सहमानाः, प्रायश्चित्तविनयवैयावृत्त्यव्युत्सर्गस्वाध्यायध्यान- परिकराङ्कुशितस्वान्ता; वीर्याचरणाय कर्मकाण्डे सर्वशक्त्या व्याप्रियमाणाः; कर्म- चेतनाप्रधानत्वाद्दूरनिवारिताऽशुभकर्मप्रवृत्तयोऽपि समुपात्तशुभकर्मप्रवृत्तयः, सकल- क्रियाकाण्डाडम्बरोत्तीर्णदर्शनज्ञानचारित्रैक्यपरिणतिरूपां ज्ञानचेतनां मनागप्यसम्भावयन्तः, prabhAvanAne bhAvatA thakA vAramvAr utsAhane vadhAre chhe; gnAnAcharaN mATe — svAdhyAyakALane avaloke chhe, bahu prakAre vinayane vistAre chhe, durdhar upadhAn kare chhe, sArI rIte bahumAnane prasAre chhe, nihnavadoShane atyant nivAre chhe, artha, vyanjan ane ¹tadubhayanI shuddhimAn atyant sAvadhAn rahe chhe; chAritrAcharaN mATe — hinsA, asatya, stey, abrahma ane parigrahanI sarvaviratirUp panchamahAvratomAn tallIn vRuttivALA rahe chhe, samyak yoganigrah jenun lakShaN chhe ( – yogano barAbar nirodh karavo te jenun lakShaN chhe) evI guptiomAn atyant udyog rAkhe chhe, IryA, bhAShA, eShaNA, AdAnanikShep ane utsargarUp samitiomAn prayatnane atyant joDe chhe; tapAcharaN mATe — anashan, avamaudarya, vRuttiparisankhyAn, rasaparityAg, viviktashayyAsan ane kAyakleshamAn satat utsAhit rahe chhe, prAyashchitta, vinay, vaiyAvRuttya, vyutsarga, svAdhyAy ane dhyAnarUp ²parikar vaDe nij antakaraNane ankushit rAkhe chhe; vIryAcharaN mATe — karmakAnDamAn sarva shakti vaDe ³vyApRut rahe chhe; Am karatA thakA, karmachetanApradhAnapaNAne lIdhe — joke ashubhakarmapravRuttine temaNe atyant nivArI chhe topaN — shubhakarmapravRuttine jemaNe barAbar grahaN karI chhe evA teo, sakaL kriyAkAnDanA ADambarathI pAr UtarelI darshanagnAnachAritranI aikyapariNatirUp gnAnachetanAne jarA paN nahi utpanna karatA thakA, puShkaL puNyanA 1. tadubhay = te banne (arthAt artha tem ja vyanjan banne) 2. parikar = samUh; sAmagrI. 3. vyApRut = rokAyel; gUnthAyel; mashagUl; magna.

Page 246 of 256
PDF/HTML Page 286 of 296
single page version

24

प्रभूतपुण्यभारमन्थरितचित्तवृत्तयः, सुरलोकादिक्लेशप्राप्तिपरम्परया सुचिरं संसारसागरे भ्रमन्तीति । उक्तञ्च — ‘‘चरणकरणप्पहाणा ससमयपरमत्थमुक्कवावारा । चरणकरणस्स सारं णिच्छयसुद्धं ण जाणंति

येऽत्र केवलनिश्चयावलम्बिनः सकलक्रियाकर्मकाण्डाडम्बरविरक्तबुद्धयोऽर्धमीलित- bhArathI ¹manthar thaI gayelI chitavRuttivALA vartatA thakA, devalokAdinA kleshanI prAptinI paramparA vaDe ghaNA lAmbA kAL sudhI sansArasAgaramAn bhame chhe. kahyun paN chhe ke — ²चरण- करणप्पहाणा ससमयपरमत्थमुक्कवावारा । चरणकरणस्स सारं णिच्छयसुद्धं ण जाणंति ।। [arthAt jeo charaNapariNAmapradhAn chhe ane svasamayarUp paramArthamAn vyApArarahit chhe, teo charaNapariNAmano sAr je nishchayashuddha (AtmA) tene jANatA nathI.]³

[have kevaLanishchayAvalambI (agnAnI) jIvonun pravartan ane tenun phaL kahevAmAn Ave chhe — ]

have, jeo kevaLanishchayAvalambI chhe, sakaL kriyAkarmakAnDanA ADambaramAn virakta buddhivALA vartatA thakA, Ankho ardhI-vinchelI rAkhI k kpaN svabuddhithI avalokIne 1. manthar = mand; jaD; susta. 2. A gAthAnI sanskRit chhAyA A pramANe chhe

चरणकरणस्य सारं निश्चयशुद्धं न जानन्ति ।। 3. shrI jayasenAchAryadevakRut tAtparyavRutti-TIkAmAn vyavahAr-ekAntanun nIche pramANe spaShTIkaraN karavAmAn

Page 247 of 256
PDF/HTML Page 287 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

विलोचनपुटाः किमपि स्वबुद्धयावलोक्य यथासुखमासते, ते खल्ववधीरितभिन्न- साध्यसाधनभावा अभिन्नसाध्यसाधनभावमलभमाना अन्तराल एव प्रमादकादम्बरीमद- भरालसचेतसो मत्ता इव, मूर्च्छिता इव, सुषुप्ता इव, प्रभूतघृतसितोपलपायसासादित- सौहित्या इव, समुल्बणबलसञ्जनितजाडया इव, दारुणमनोभ्रंशविहितमोहा इव, मुद्रितविशिष्टचैतन्या वनस्पतय इव, मौनीन्द्रीं कर्मचेतनां पुण्यबन्धभयेनानवलम्बमाना अनासादितपरमनैष्कर्म्यरूपज्ञानचेतनाविश्रान्तयो व्यक्ताव्यक्तप्रमादतन्त्रा अरमागतकर्मफल- ¹yathAsukh rahe chhe (arthAt svamatikalpanAthI k kbhAs kalpI laIne marajI mujab — jem sukh Upaje tem — rahe chhe), teo kharekhar ²bhinnasAdhyasAdhanabhAvane tiraskAratA thakA, abhinnasAdhyasAdhanabhAvane nahi upalabdha karatA thakA, antarALamAn ja ( – shubh tem ja shuddha sivAyanI bAkI rahelI trIjI ashubh dashAmAn ja), pramAdamadirAnA madathI bharelA ALasu chittavALA vartatA thakA, matta (unmatta) jevA, mUrchhit jevA, suShupta jevA, puShkaL ghI-sAkar-khIr khAIne tRupti pAmelA ( – dharAyelA) hoy evA, jADA sharIrane lIdhe jaDatA ( – mandatA, niShkriyatA) UpajI hoy evA, dAruN buddhibhranshathI mUDhatA thai gaI hoy evA, jenun vishiShTachaitanya biDAI gayun hoy chhe evI vanaspati jevA, munIndranI karmachetanAne ³puNyabandhanA bhayathI nahi avalambatA thakA ane param 1. yathAsukh = marajI mujab; jem sukh Upaje tem; yathechchhapaNe. [jemane dravyArthikanayanA (nishchay-

ahIn kevaLanishchayAvalambI kahyA chhe.] 2. mokShamArgI gnAnI jIvone savikalpa prAthamik dashAmAn (chhaThThA guNasthAn sudhI) vyavahAranayanI

dashAne teo shraddhatA nathI ane pote ashubh bhAvomAn vartatA hovA chhatAn potAne viShe UnchI shuddha dashA kalpI laI svachchhandI rahe chhe. 3. kevaLanishchayAvalambI jIvo puNyabandhanA bhayathI DarIne mandakaShAyarUp shubhabhAvo karatA nathI ane

Page 248 of 256
PDF/HTML Page 288 of 296
single page version

24

चेतनाप्रधानप्रवृत्तयो वनस्पतय इव केवलं पापमेव बध्नन्ति । उक्त ञ्च — ‘‘ णिच्छयमालंबंता णिच्छयदो णिच्छयं अयाणंता । णासंति चरणकरणं बाहरि-चरणालसा केई ।। ’’ naiShkarmyarUp gnAnachetanAmAn vishrAnti nahi pAmyA thakA, (mAtra) vyakta-avyakta pramAdane AdhIn vartatA thakA, prApta thayelA halakA (nikRuShTa) karmaphaLanI chetanAnA pradhAnapaNAvALI pravRutti jene varte chhe evI vanaspatinI mAphak, kevaL pApane ja bAndhe chhe. kahyun paN chhe ke — ¹णिच्छयमालंबंता णिच्छयदो णिच्छयं अयाणंता । णासंति चरणकरणं बाहरिचरणालसा केई ।। [arthAt nishchayane avalambanArA parantu nishchayathI (kharekhar) nishchayane nahi jANanArA keTalAk jIvo bAhya charaNamAn ALasu vartatA thakA charaNapariNAmano nAsh kare chhe.]² 1. A gAthAnI sanskRit chhAyA A pramANe chhe निश्चयमालम्बन्तो निश्चयतो निश्चयमजानन्तः । नाशयन्ति

चरणकरणं बाह्यचरणालसाः के ऽपि ।। 2. shrI jayasenAchAryadevarachit TIkAmAn (vyavahAr-ekAntanun spaShTIkaraN karyA pachhI turat ja) nishchay-

Page 249 of 256
PDF/HTML Page 289 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

ये तु पुनरपुनर्भवाय नित्यविहितोद्योगमहाभागा भगवन्तो निश्चयव्यवहारयो- रन्यतरानवलम्बनेनात्यन्तमध्यस्थीभूताः शुद्धचैतन्यरूपात्मतत्त्वविश्रान्तिविरचनोन्मुखाः प्रमादोदयानुवृत्तिनिवर्तिकां क्रियाकाण्डपरिणतिं माहात्म्यान्निवारयन्तोऽत्यन्त- मुदासीना यथाशक्त्याऽऽत्मानमात्मनाऽऽत्मनि सञ्चेतयमाना नित्योपयुक्ता निवसन्ति, ते खलु स्वतत्त्वविश्रान्त्यनुसारेण क्रमेण कर्माणि सन्न्यसन्तोऽत्यन्तनिष्प्रमादा

[have nishchay-vyavahAr banneno ¹sumeL rahe evI rIte bhUmikAnusAr pravartanArA gnAnI jIvonun pravartan ane tenun phaL kahevAmAn Ave chhe — ]

parantu je, apunarbhavane (mokShane) mATe nitya udyog karanArA ²mahAbhAg bhagavanto, nishchay-vyavahAramAnthI koI ³ekane ja nahi avalambatA hovAthI ( — kevaLanishchayAvalambI ke kevaLavyavahArAvalambI nahi hovAthI) atyant madhyastha vartatA, shuddhachaitanyarUp AtmatattvamAn vishrAntinA ⁴virachan pratye abhimukh vartatA, pramAdanA udayane anusaratI vRuttine nivartAvanArI (TALanArI) kriyAkAnDapariNatine mAhAtmyamAnthI vAratA ( – shubh kriyAkAnDapariNati haTh vinA sahajapaNe bhUmikAnusAr vartatI hovA chhatAn antarangamAn tene mAhAtmya nahi arpatA), atyant udAsIn vartatA, yathAshakti AtmAne AtmAthI AtmAmAn sanchetatA (anubhavatA) thakA nitya-upayukta rahe chhe, teo ( – te mahAbhAg bhagavanto), kharekhar svatattvamAn vishrAnti anusAr krame karmano sannyAs karatA ( – svatattvamAn sthiratA thatI jAy tenA pramANamAn shubh bhAvone chhoDatA), atyant niShpramAd vartatA, atyant niShkampamUrti hovAthI jemane vanaspatinI upamA ApavAmAn 1. nishchay – vyavahAranA sumeLanI spaShTatA mATe 241mA pAnAnI bIjI phUTanoT juo. 2. mahAbhAg = mahA pavitra; mahA guNiyal; mahA bhAgyashALI. 3. mokShane mATe nitya udyam karanArA mahApavitra bhagavantone ( – mokShamArgI gnAnI jIvone) nirantar

shuddhadravyArthikanayanA viShayabhUt shuddhAtmasvarUpanun samyak avalamban vartatun hovAthI te jIvone te avalambananI taratamatA pramANe savikalpa dashAmAn bhUmikAnusAr shuddhapariNati tem ja shubhapariNatino yathochit sumeL (haTh vinA) hoy chhe tethI te jIvo A shAstramAn (246mA pAne) jemane kevaLanishchayAvalambI kahyA chhe evA kevaLanishchayAvalambI nathI tem ja (245mA pAne) jemane kevaLavyavahArAvalambI kahyA chhe evA kevaLavyavahArAvalambI nathI. 4.virachan = visheShapaNe rachavun te; rachanA; rachavun te. pt.. 32

Page 250 of 256
PDF/HTML Page 290 of 296
single page version

250

नितान्तनिष्कम्पमूर्तयो वनस्पतिभिरुपमीयमाना अपि दूरनिरस्तकर्मफलानुभूतयः कर्मानुभूति- निरुत्सुकाः केवलज्ञानानुभूतिसमुपजाततात्त्विकानन्दनिर्भरतरास्तरसा संसारसमुद्रमुत्तीर्य शब्दब्रह्मफलस्य शाश्वतस्य भोक्तारो भवन्तीति ।।१७२।।

AvatI hovA chhatAn jemaNe karmaphaLAnubhUti atyant nirasta (naShTa) karI chhe evA, karmAnubhUti pratye nirutsuk vartatA, kevaL (mAtra) gnAnAnubhUtithI utpanna thayel tAttvik AnandathI atyant bharapUr vartatA, shIghra sansArasamudrane pAr UtarI, shabdabrahmanA shAshvat phaLanA ( – nirvANasukhanA) bhoktA thAy chhe. 172.

anvayArtha — [ प्रवचनभक्तिप्रचोदितेन मया ] pravachananI bhaktithI prerit evAn men [ मार्गप्रभावनार्थं ] mArganI prabhAvanA arthe [ प्रवचनसारं ] pravachananA sArabhUt [ पञ्चास्तिकसङ्ग्रहं सूत्रम् ] ‘panchAstikAyasangrah’ sUtra [ भणितम् ] kahyun.

TIkA — A, kartAnI pratignAnI pUrNatA sUchavanArI samApti chhe (arthAt ahIn shAstrakartA shrImadbhagavatkundakundAchAryadev potAnI pratignAnI pUrNatA sUchavatAn shAstrasamApti kare chhe).

mArga eTale param vairAgya karavA pratye DhaLatI pArameshvarI param AgnA (arthAt param vairAgya karavAnI parameshvaranI param AgnA); tenI prabhAvanA eTale prakhyApan

Page 251 of 256
PDF/HTML Page 291 of 296
single page version

kahAnajainashAstramALA ]

प्रख्यापनद्वारेण प्रकृष्टपरिणतिद्वारेण वा समुद्योतनम्; तदर्थमेव परमागमानुराग- वेगप्रचलितमनसा संक्षेपतः समस्तवस्तुतत्त्वसूचकत्वादतिविस्तृतस्यापि प्रवचनस्य सारभूतं पञ्चास्तिकायसंग्रहाभिधानं भगवत्सर्वज्ञोपज्ञत्वात् सूत्रमिदमभिहितं मयेति । अथैवं शास्त्रकारः प्रारब्धस्यान्तमुपगम्यात्यन्तं कृतकृत्यो भूत्वा परमनैष्कर्म्यरूपे शुद्धस्वरूपे विश्रान्त इति श्रद्धीयते ।।१७३।।

इति समयव्याख्यायां नवपदार्थपुरस्सरमोक्षमार्गप्रपञ्चवर्णनो द्वितीयः श्रुतस्कन्धः समाप्तः ।। dvArA athavA prakRuShTa pariNati dvArA teno samudyot karavo te; [param vairAgya karavAnI jinabhagavAnanI param AgnAnI prabhAvanA eTale (1) tenI prakhyAti — jAherAt — karavA dvArA athavA (2) paramavairAgyamay prakRuShTa pariNaman dvArA, teno samyak prakAre udyot karavo te;] tenA arthe ja ( – mArganI prabhAvanA arthe ja), paramAgam pratyenA anurAganA vegathI jenun man ati chalit thatun hatun evA men A ‘panchAstikAyasangrah’ nAmanun sUtra kahyun — ke je bhagavAn sarvagna vaDe upagna hovAthI ( – vItarAg sarvagna jinabhagavAne svayam jANIne praNIt karelun hovAthI) ‘sUtra’ chhe, ane je sankShepathI samastavastutattvanun (sarva vastunA yathArtha svarUpanun) pratipAdan karanArun hovAthI, ati vistRut evA paN pravachananA sArabhUt chhe ( – dvAdashAngarUpe vistIrNa evA paN jinapravachananA sArabhUt chhe).

A rIte shAstrakAr (shrImadbhagavatkundakundAchAryadev) prArambhelA kAryanA antane pAmI, atyant kRutakRutya thaI, paramanaiShkarmyarUp shuddhasvarUpamAn vishrAnt thayA ( — param niShkarmapaNArUp shuddhasvarUpamAn sthir thayA) em shraddhavAmAn Ave chhe (arthAt em ame shraddhIe chhIe). 173.

A rIte (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI panchAstikAyasangrahashAstranI shrImad amRutachandrAchAryadevavirachit) samayavyAkhyA nAmanI TIkAmAn navapadArthapUrvak mokShamArga- prapanchavarNan nAmano dvitIy shrutaskandh samApta thayo.

[ have, ‘A TIkA shabdoe karI chhe, amRutachandrasUrie nahi’ evA arthano ek chhello shlok kahIne amRutachandrAchAryadev TIkAnI pUrNAhuti kare chhe ]

Page 252 of 256
PDF/HTML Page 292 of 296
single page version

252panchAstikAyasangrah

[shlokArtha — ] potAnI shaktithI jemaNe vastunun tattva ( – yathArtha svarUp) sArI rIte kahyun chhe evA shabdoe A samayanI vyAkhyA ( – arthasamayanun vyAkhyAn athavA panchAstikAyasangrahashAstranI TIkA) karI chhe; svarUpagupta ( – amUrtik gnAnamAtra svarUpamAn gupta) amRutachandrasUrinun (temAn) kAI ja kartavya nathI. [ 8 ]

Am (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt) shrI panchAstikAyasangrah nAmanA samayanI arthAt shAstranI (shrImad amRutachandrAchAryadevavirachit samayavyAkhyA nAmanI) TIkAno shrI himmatalAl jeThAlAl shAh kRut gujarAtI anuvAd samApta thayo.

Page 253 of 256
PDF/HTML Page 293 of 296
single page version

Page 254 of 256
PDF/HTML Page 294 of 296
single page version

254panchAstikAyasangrah

कम्ममलविप्पमुक्को२८५४

कम्मस्साभावेण य१५१२०८

कम्मं कम्मं कुव्वदि६३१०२

कम्मं पि सगं कु व्वदि६२९९

कम्मं वेदयमाणो जीवो५७९४

कम्माणं फलमेक्को३८६८

कम्मेण विणा उदयं५८९५

कालो त्ति य ववदेसो१०११४७

कालो परिणामभवो१००१४६

कुव्वं सगं सहावं६१९९

केचित्तु अणावण्णा३२५९

कोधो व जदा माणो१३८१९१

खंधं सयलसमत्थं७५११४

खंधा य खंधदेसा७४११३

खीणे पुव्वणिबद्धे११९१६९

गदिमधिगदस्स देहो१२९१८०

चरियं चरदि सगं१५९२२०

चरिया पमादबहुला१३९१९२

छक्कापक्कमजुत्तो७२१११

जदि हवदि गमणहेदू९४१३९

जदि हवदि दव्वमण्णं४४७८

Page 255 of 256
PDF/HTML Page 295 of 296
single page version

जेसिं जीवसहावो३५६४

जो खलु संसारत्थो१२८१७९

जोगणिमित्तं गहणं१४८२०५

जो चरदि णादि पेच्छदि१६२२२७

जो परदव्वम्हि सुहं१५६२१६

जो सव्वसंगमुक्को१५८२१८

जो संवरेण जुत्तो१४५१९९

जो संवरेण जुत्तो१५३२१२

ण कुदोचि वि उप्पण्णो३६६५

णत्थि चिरं वा खिप्पं२६४९

ण य गच्छदि धम्मत्थी८८१३२

ण वियप्पदि णाणादो४३७७

ण हि इंदियाणि जीवा१२११७१

ण हि सो समवायादो४९८५

णाणं धणं च कुव्वदि४७८२

णाणावरणादीया भावा२०३९

णाणी णाणं च सदा४८८३

णिच्चो णाणवगासो८०१२२

णिच्छयणएण भणिदो१६१२२४

णेरइयतिरियमणुया५५९२

तम्हा कम्मं कत्ता६८१०८

तम्हा धम्माधम्मा९५१४०

तम्हा णिव्वुदिकामो१६९२३६

तम्हा णिव्वुदिकामो१७२२३९

ति त्थावरतणुजोगा११११६२

Page 256 of 256
PDF/HTML Page 296 of 296
single page version

256panchAstikAyasangrah

भावो कम्मणिमित्तो६०९८

भावो जदि कम्मकदो५९९७

मग्गप्पभावणट्ठं१७३२५०

मणुसत्तणेण णट्ठो१७३५

मुणिऊण एतदट्ठं१०४१५१

मुत्तो फासदि मुत्तं१३४१८६

मोहो रागो दोसो१३११८३

रागो जस्स पसत्थो१३५१८८

वण्णरसगंधफासा५१८७

ववगदपणवण्णरसो२४४६

ववदेसा संठाणा४६८०

विज्जदि जेसिं गमणं८९१३४

सण्णाओ य तिलेस्सा१४०१९३

सत्ता सव्वपयत्था८१८

सद्दो खंधप्पभवो७९१२०

सपयत्थं तित्थयरं१७०२३७

सब्भावसभावाणं२३४५