Page 241 of 256
PDF/HTML Page 281 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]    

त्वायेति । द्विविधं किल तात्पर्यम् — सूत्रतात्पर्यं शास्त्रतात्पर्यञ्चेति । तत्र सूत्रतात्पर्यं प्रतिसूत्रमेव प्रतिपादितम् । शास्त्रतात्पर्यं त्विदं प्रतिपाद्यते । अस्य खलु पारमेश्वरस्य शास्त्रस्य, सकलपुरुषार्थसारभूतमोक्षतत्त्वप्रतिपत्तिहेतोः पञ्चास्तिकायषड्द्रव्यस्वरूपप्रति- पादनेनोपदर्शितसमस्तवस्तुस्वभावस्य, नवपदार्थप्रपञ्चसूचनाविष्कृतबन्धमोक्षसम्बन्धिबन्ध- मोक्षायतनबन्धमोक्षविकल्पस्य, सम्यगावेदितनिश्चयव्यवहाररूपमोक्षमार्गस्य, साक्षान्मोक्ष- कारणभूतपरमवीतरागत्वविश्रान्तसमस्तहृदयस्य, परमार्थतो वीतरागत्वमेव तात्पर्यमिति । तदिदं वीतरागत्वं व्यवहारनिश्चयाविरोधेनैवानुगम्यमानं भवति समीहितसिद्धये,

tātparya dvividh hoy chheḥ ¹sūtratātparya ane shāstratātparya. temān, sūtratātparya sūtradīṭh (gāthādīṭh) pratipādit karavāmān āvyun chhe; ane shāstratātparya have pratipādit karavāmān āve chheḥ —

sarva ²puruṣhārthomān sārabhūt evā mokṣhatattvanun pratipādan karavānā hetuthī jemān pañchāstikāy ane ṣhaḍdravyanā svarūpanā pratipādan vaḍe samasta vastuno svabhāv darshāvavāmān āvel chhe, nav padārthanā vistr̥ut kathan vaḍe jemān bandh-mokṣhanā sambandhī (svāmī), bandh- mokṣhanān āyatan (sthān) ane bandh-mokṣhanā vikalpa (bhed) pragaṭ karavāmān āvyān chhe, nishchay-vyavahārarūp mokṣhamārganun jemān samyak nirūpaṇ karavāmān āvyun chhe tathā sākṣhāt mokṣhanā kāraṇabhūt paramavītarāgapaṇāmān jenun samasta hr̥uday rahelun chhe — evā ā kharekhar ³pārameshvar shāstranun, paramārthe vītarāgapaṇun ja tātparya chhe.

te ā vītarāgapaṇāne vyavahār-nishchayanā ⁴avirodh vaḍe ja anusaravāmān āve to iṣhṭasiddhi thāy chhe, parantu anyathā nahi (arthāt vyavahār ane nishchayanī susaṅgatatā rahe evī rīte vītarāgapaṇāne anusaravāmān āve to ja ichchhitanī siddhi thāy chhe, 1. ekek gāthāsūtranun tātparya te sūtratātparya chhe ane ākhā shāstranun tātparya te shāstratātparya chhe. 2. puruṣhārtha = puruṣh-artha; puruṣh-prayojan. [puruṣhārthonā chār vibhāg pāḍavāmān āve chheḥ dharma, artha,

kām ane mokṣha; parantu sarva puruṣh-arthomān mokṣha ja sārabhūt (tāttvik) puruṣh-artha chhe.] 3. pārameshvar = parameshvaranā; jinabhagavānanā; bhāgavat; daivī; pavitra. 4. chhaṭhṭhā guṇasthāne muniyogya shuddhapariṇati nirantar hovī tem ja mahāvratādisambandhī shubhabhāvo

yathāyogyapaṇe hovā te nishchay-vyavahāranā avirodhanun (sumeḷanun) udāharaṇ chhe. pāñchamā guṇasthāne te guṇasthānane yogya shuddhapariṇati nirantar hovī tem ja deshavratādisambandhī shubhabhāvo yathāyogyapaṇe hovā te paṇ nishchay-vyavahāranā avirodhanun udāharaṇ chhe. pt.. 31

Page 242 of 256
PDF/HTML Page 282 of 296
single page version

24

न पुनरन्यथा । व्यवहारनयेन भिन्नसाध्यसाधनभावमवलम्ब्यानादिभेदवासितबुद्धयः सुखेनैवावतरन्ति तीर्थं प्राथमिकाः । तथाहि — इदं श्रद्धेयमिदमश्रद्धेयमयं श्रद्धातेदं श्रद्धानमिदं ज्ञेयमिदमज्ञेयमयं ज्ञातेदं ज्ञानमिदं चरणीयमिदमचरणीयमयं चरितेदं चरणमिति कर्तव्याकर्तव्यकर्तृकर्मविभागावलोकनोल्लसितपेशलोत्साहाः शनैःशनैर्मोह- मल्लमुन्मूलयन्तः, कदाचिदज्ञानान्मदप्रमादतन्त्रतया शिथिलितात्माधिकारस्यात्मनो bījī rīte thatī nathī).

¹bhinnasādhyasādhanabhāvane avalambīne ²sukhe karīne tīrthanī sharūāt kare chhe (arthāt sugamapaṇe mokṣhamārganī prārambhabhūmikāne seve chhe). jem keḥ ‘(1) ā shraddhey (shraddhavāyogya) chhe, (2) ā ashraddhey chhe, (3) ā shraddhanār chhe ane (4) ā shraddhān chhe; (1) ā gney (jāṇavāyogya) chhe, (2) ā agney chhe, (3) ā gnātā chhe ane (4) ā gnān chhe; (1) ā ācharaṇīy (ācharavāyogya) chhe, (2) ā anācharaṇīy chhe, (3) ā ācharanār chhe ane (4) ā ācharaṇ chhe;’ — em (1) kartavya (karavāyogya), (2) akartavya, (3) kartā ane (4) karmarūp vibhāgonā avalokan vaḍe jemane komaḷ ( – mand) utsāh ullasit thāy chhe evā teo (prāthamik jīvo) dhīme dhīme mohamallane (rāgādine) ukheḍatā jāy chhe; kadāchit agnānane līdhe ( – svasamvedanagnānanā abhāvane līdhe) mad (kaṣhāy) ane pramādane vash thavāthī potāno ātma-adhikār (ātmāne viṣhe adhikār) shithil thaī jatān potāne nyāyamārgamān pravartāvavā māṭe teo prachaṇḍ daṇḍanītino prayog kare chhe; pharī pharīne (potānā ātmāne) doṣhānusār prāyashchitta detā thakā teo satat 1. mokṣhamārgaprāpta gnānī jīvone prāthamik bhūmikāmān, sādhya to paripūrṇa shuddhatāe pariṇat ātmā

chhe ane tenun sādhan vyavahāranaye (ānshik shuddhinī sāthe sāthe rahel) bhedaratnatrayarūp parāvalambī vikalpo kahevāmān āve chhe. ā rīte te jīvone vyavahāranaye sādhya ane sādhan bhinna prakāranān kahevāmān āvyā chhe. (nishchayanaye sādhya ane sādhan abhinna hoy chhe.) 2. sukhe karīne = sugamapaṇe; sahajapaṇe; kaṭhinatā vinā. [jemaṇe dravyārthikanayanā viṣhayabhūt

Page 243 of 256
PDF/HTML Page 283 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

न्यायपथप्रवर्तनाय प्रयुक्तप्रचण्डदण्डनीतयः, पुनः पुनः दोषानुसारेण दत्तप्रायश्चित्ताः सन्ततोद्यताः सन्तोऽथ तस्यैवात्मनो भिन्नविषयश्रद्धानज्ञानचारित्रैरधिरोप्यमाणसंस्कारस्य भिन्नसाध्यसाधनभावस्य रजकशिलातलस्फाल्यमानविमलसलिलाप्लुतविहितोषपरिष्वङ्ग- मलिनवासस इव मनाङ्मनाग्विशुद्धिमधिगम्य निश्चयनयस्य भिन्नसाध्यसाधनभावाभावाद्दर्शन- ज्ञानचारित्रसमाहितत्वरूपे विश्रान्तसकलक्रियाकाण्डाडम्बरनिस्तरङ्गपरमचैतन्यशालिनि निर्भरानन्दमालिनि भगवत्यात्मनि विश्रान्तिमासूत्रयन्तः क्रमेण समुपजातसमरसीभावाः udyamavant varte chhe; vaḷī, ¹bhinnaviṣhayavāḷān shraddhān-gnān-chāritra vaḍe ( – ātmāthī bhinna jenā viṣhayo chhe evā bhedaratnatray vaḍe) jenāmān sanskār āropātā jāy chhe evā bhinnasādhyasādhanabhāvavāḷā potānā ātmāne viṣhe — dhobī dvārā shilānī sapāṭī upar jhīṅkavāmān āvatā, nirmaḷ jaḷ vaḍe palāḷavāmān āvatā ane kṣhār (sābu) lagāḍavāmān āvatā malin vastranī māphak — thoḍī thoḍī ²vishuddhi prāpta karīne, te ja potānā ātmāne nishchayanaye bhinnasādhyasādhanabhāvanā abhāvane līdhe, darshanagnānachāritranun samāhitapaṇun (abhedapaṇun) jenun rūp chhe, sakaḷ kriyākāṇḍanā āḍambaranī nivr̥uttine līdhe ( – abhāvane līdhe) je nistaraṅg paramachaitanyashāḷī chhe tathā je nirbhar ānandathī samr̥uddha chhe evā bhagavān ātmāmān vishrānti rachatā thakā (arthāt darshanagnānachāritranā aikyasvarūp, nirvikalpa paramachaitanyashāḷī tathā bharapūr-ānandayukta evā bhagavān ātmāmān potāne 1. vyavahār-shraddhānagnānachāritranā viṣhayo ātmāthī bhinna chhe; kāraṇ ke vyavahārashraddhānano viṣhay nav

padārtho chhe, vyavahāragnānano viṣhay aṅg-pūrva chhe ane vyavahārachāritrano viṣhay āchārādi- sūtrakathit muni-āchāro chhe. 2. jevī rīte dhobī pāṣhāṇashilā, pāṇī ane sābu vaḍe malin vastranī shuddhi karato jāy chhe, tevī

Page 244 of 256
PDF/HTML Page 284 of 296
single page version

24

परमवीतरागभावमधिगम्य, साक्षान्मोक्षमनुभवन्तीति ।

अथ ये तु केवलव्यवहारावलम्बिनस्ते खलु भिन्नसाध्यसाधनभावावलोकनेना- ऽनवरतं नितरां खिद्यमाना मुहुर्मुहुर्धर्मादिश्रद्धानरूपाध्यवसायानुस्यूतचेतसः, प्रभूतश्रुत- संस्काराधिरोपितविचित्रविकल्पजालकल्माषितचैतन्यवृत्तयः, समस्तयतिवृत्तसमुदायरूपतपः- प्रवृत्तिरूपकर्मकाण्डोड्डमराचलिताः, कदाचित्किञ्चिद्रोचमानाः, कदाचित्किञ्चिद्विकल्पयन्तः, कदाचित्किञ्चिदाचरन्तः; दर्शनाचरणाय कदाचित्प्रशाम्यन्तः, कदाचित्संविजमानाः, कदाचिदनुकम्पमानाः, कदाचिदास्तिक्यमुद्वहन्तः, शङ्काकाङ्क्षाविचिकित्सामूढदृष्टितानां व्युत्थापननिरोधाय नित्यबद्धपरिकराः, उपबृंहणस्थितिकरणवात्सल्यप्रभावनां भावयमाना sthir karatā thakā), krame samarasībhāv samutpanna thato jato hovāthī param vītarāgabhāvane prāpta karī sākṣhāt mokṣhane anubhave chhe.

[have kevaḷavyavahārāvalambī (agnānī) jīvonun pravartan ane tenun phaḷ kahevāmān āve chheḥ — ]

parantu jeo kevaḷavyavahārāvalambī (kevaḷ vyavahārane avalambanārā) chhe teo kharekhar *bhinnasādhyasādhanabhāvanā avalokan vaḍe nirantar atyant khed pāmatā thakā, (1) pharīpharīne dharmādinā shraddhānarūp adhyavasānamān temanun chitta lāgyā karatun hovāthī, (2) puṣhkaḷ shrutanā (dravyashrutanā) sanskārathī ūṭhatā vichitra (anek prakāranā) vikalponī jāḷ vaḍe temanī chaitanyavr̥utti chitravichitra thatī hovāthī ane (3) samasta yati-āchāranā samudāyarūp tapamān pravartanarūp karmakāṇḍanī dhamālamān teo achalit rahetā hovāthī, (1) kyārek kānīkanī (koīk bābatanī) ruchi kare chhe, (2) kyārek kānīkanā (koīk bābatanā) vikalpa kare chhe ane (3) kyārek kāīk ācharaṇ kare chhe; darshanācharaṇ māṭe — teo kadāchit prashamit thāy chhe, kadāchit samveg pāme chhe, kadāchit anukampit thāy chhe, kadāchit āstikyane dhāre chhe, shaṅkā, kāṅkṣhā, vichikitsā ane mūḍhadraṣhṭitānā utthānane aṭakāvavā arthe nitya kaṭibaddha rahe chhe, upabr̥unhaṇ, sthitikaraṇ, vātsalya ane *kharekhar sādhya ane sādhan abhinna hoy chhe. jyān sādhya ane sādhan bhinna kahevāmān āve tyān ‘ā satyārtha nirūpaṇ nathī paṇ vyavahāranay dvārā upacharit nirūpaṇ karyun chhe’ em samajavun joīe. kevaḷavyavahārāvalambī jīvo ā vātane ūṇḍāṇathī nahi shraddhatā thakā arthāt ‘kharekhar

Page 245 of 256
PDF/HTML Page 285 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

वारंवारमभिवर्धितोत्साहा; ज्ञानाचरणाय स्वाध्यायकालमवलोकयन्तो, बहुधा विनयं प्रपञ्चयन्तः, प्रविहितदुर्धरोपधानाः, सुष्ठु बहुमानमातन्वन्तो, निह्नवापत्तिं नितरां निवारयन्तोऽर्थव्यञ्जनतदुभयशुद्धौ नितान्तसावधानाः; चारित्राचरणाय हिंसानृतस्तेया- ब्रह्मपरिग्रहसमस्तविरतिरूपेषु पञ्चमहाव्रतेषु तन्निष्ठवृत्तयः, सम्यग्योगनिग्रहलक्षणासु गुप्तिषु नितान्तं गृहीतोद्योगा, ईर्याभाषैषणादाननिक्षेपोत्सर्गरूपासु समितिष्वत्यन्त- निवेशितप्रयत्नाः; तपआचरणायानशनावमौदर्यवृत्तिपरिसंख्यानरसपरित्यागविविक्त- शय्यासनकायक्लेशेष्वभीक्ष्णमुत्सहमानाः, प्रायश्चित्तविनयवैयावृत्त्यव्युत्सर्गस्वाध्यायध्यान- परिकराङ्कुशितस्वान्ता; वीर्याचरणाय कर्मकाण्डे सर्वशक्त्या व्याप्रियमाणाः; कर्म- चेतनाप्रधानत्वाद्दूरनिवारिताऽशुभकर्मप्रवृत्तयोऽपि समुपात्तशुभकर्मप्रवृत्तयः, सकल- क्रियाकाण्डाडम्बरोत्तीर्णदर्शनज्ञानचारित्रैक्यपरिणतिरूपां ज्ञानचेतनां मनागप्यसम्भावयन्तः, prabhāvanāne bhāvatā thakā vāramvār utsāhane vadhāre chhe; gnānācharaṇ māṭe — svādhyāyakāḷane avaloke chhe, bahu prakāre vinayane vistāre chhe, durdhar upadhān kare chhe, sārī rīte bahumānane prasāre chhe, nihnavadoṣhane atyant nivāre chhe, artha, vyañjan ane ¹tadubhayanī shuddhimān atyant sāvadhān rahe chhe; chāritrācharaṇ māṭe — hinsā, asatya, stey, abrahma ane parigrahanī sarvaviratirūp pañchamahāvratomān tallīn vr̥uttivāḷā rahe chhe, samyak yoganigrah jenun lakṣhaṇ chhe ( – yogano barābar nirodh karavo te jenun lakṣhaṇ chhe) evī guptiomān atyant udyog rākhe chhe, īryā, bhāṣhā, eṣhaṇā, ādānanikṣhep ane utsargarūp samitiomān prayatnane atyant joḍe chhe; tapācharaṇ māṭe — anashan, avamaudarya, vr̥uttiparisaṅkhyān, rasaparityāg, viviktashayyāsan ane kāyakleshamān satat utsāhit rahe chhe, prāyashchitta, vinay, vaiyāvr̥uttya, vyutsarga, svādhyāy ane dhyānarūp ²parikar vaḍe nij antaḥkaraṇane aṅkushit rākhe chhe; vīryācharaṇ māṭe — karmakāṇḍamān sarva shakti vaḍe ³vyāpr̥ut rahe chhe; ām karatā thakā, karmachetanāpradhānapaṇāne līdhe — joke ashubhakarmapravr̥uttine temaṇe atyant nivārī chhe topaṇ — shubhakarmapravr̥uttine jemaṇe barābar grahaṇ karī chhe evā teo, sakaḷ kriyākāṇḍanā āḍambarathī pār ūtarelī darshanagnānachāritranī aikyapariṇatirūp gnānachetanāne jarā paṇ nahi utpanna karatā thakā, puṣhkaḷ puṇyanā 1. tadubhay = te banne (arthāt artha tem ja vyañjan banne) 2. parikar = samūh; sāmagrī. 3. vyāpr̥ut = rokāyel; gūnthāyel; mashagūl; magna.

Page 246 of 256
PDF/HTML Page 286 of 296
single page version

24

प्रभूतपुण्यभारमन्थरितचित्तवृत्तयः, सुरलोकादिक्लेशप्राप्तिपरम्परया सुचिरं संसारसागरे भ्रमन्तीति । उक्तञ्च — ‘‘चरणकरणप्पहाणा ससमयपरमत्थमुक्कवावारा । चरणकरणस्स सारं णिच्छयसुद्धं ण जाणंति

येऽत्र केवलनिश्चयावलम्बिनः सकलक्रियाकर्मकाण्डाडम्बरविरक्तबुद्धयोऽर्धमीलित- bhārathī ¹manthar thaī gayelī chitavr̥uttivāḷā vartatā thakā, devalokādinā kleshanī prāptinī paramparā vaḍe ghaṇā lāmbā kāḷ sudhī sansārasāgaramān bhame chhe. kahyun paṇ chhe ke — ²चरण- करणप्पहाणा ससमयपरमत्थमुक्कवावारा । चरणकरणस्स सारं णिच्छयसुद्धं ण जाणंति ।। [arthāt jeo charaṇapariṇāmapradhān chhe ane svasamayarūp paramārthamān vyāpārarahit chhe, teo charaṇapariṇāmano sār je nishchayashuddha (ātmā) tene jāṇatā nathī.]³

[have kevaḷanishchayāvalambī (agnānī) jīvonun pravartan ane tenun phaḷ kahevāmān āve chheḥ — ]

have, jeo kevaḷanishchayāvalambī chhe, sakaḷ kriyākarmakāṇḍanā āḍambaramān virakta buddhivāḷā vartatā thakā, āṅkho ardhī-viñchelī rākhī kānik paṇ svabuddhithī avalokīne 1. manthar = mand; jaḍ; susta. 2. ā gāthānī sanskr̥it chhāyā ā pramāṇe chheḥ

चरणकरणस्य सारं निश्चयशुद्धं न जानन्ति ।। 3. shrī jayasenāchāryadevakr̥ut tātparyavr̥utti-ṭīkāmān vyavahār-ekāntanun nīche pramāṇe spaṣhṭīkaraṇ karavāmān

Page 247 of 256
PDF/HTML Page 287 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

विलोचनपुटाः किमपि स्वबुद्धयावलोक्य यथासुखमासते, ते खल्ववधीरितभिन्न- साध्यसाधनभावा अभिन्नसाध्यसाधनभावमलभमाना अन्तराल एव प्रमादकादम्बरीमद- भरालसचेतसो मत्ता इव, मूर्च्छिता इव, सुषुप्ता इव, प्रभूतघृतसितोपलपायसासादित- सौहित्या इव, समुल्बणबलसञ्जनितजाडया इव, दारुणमनोभ्रंशविहितमोहा इव, मुद्रितविशिष्टचैतन्या वनस्पतय इव, मौनीन्द्रीं कर्मचेतनां पुण्यबन्धभयेनानवलम्बमाना अनासादितपरमनैष्कर्म्यरूपज्ञानचेतनाविश्रान्तयो व्यक्ताव्यक्तप्रमादतन्त्रा अरमागतकर्मफल- ¹yathāsukh rahe chhe (arthāt svamatikalpanāthī kāīk bhās kalpī laīne marajī mujab — jem sukh ūpaje tem — rahe chhe), teo kharekhar ²bhinnasādhyasādhanabhāvane tiraskāratā thakā, abhinnasādhyasādhanabhāvane nahi upalabdha karatā thakā, antarāḷamān ja ( – shubh tem ja shuddha sivāyanī bākī rahelī trījī ashubh dashāmān ja), pramādamadirānā madathī bharelā āḷasu chittavāḷā vartatā thakā, matta (unmatta) jevā, mūrchhit jevā, suṣhupta jevā, puṣhkaḷ ghī-sākar-khīr khāīne tr̥upti pāmelā ( – dharāyelā) hoy evā, jāḍā sharīrane līdhe jaḍatā ( – mandatā, niṣhkriyatā) ūpajī hoy evā, dāruṇ buddhibhranshathī mūḍhatā thai gaī hoy evā, jenun vishiṣhṭachaitanya biḍāī gayun hoy chhe evī vanaspati jevā, munīndranī karmachetanāne ³puṇyabandhanā bhayathī nahi avalambatā thakā ane param 1. yathāsukh = marajī mujab; jem sukh ūpaje tem; yathechchhapaṇe. [jemane dravyārthikanayanā (nishchay-

ahīn kevaḷanishchayāvalambī kahyā chhe.] 2. mokṣhamārgī gnānī jīvone savikalpa prāthamik dashāmān (chhaṭhṭhā guṇasthān sudhī) vyavahāranayanī

dashāne teo shraddhatā nathī ane pote ashubh bhāvomān vartatā hovā chhatān potāne viṣhe ūñchī shuddha dashā kalpī laī svachchhandī rahe chhe. 3. kevaḷanishchayāvalambī jīvo puṇyabandhanā bhayathī ḍarīne mandakaṣhāyarūp shubhabhāvo karatā nathī ane

Page 248 of 256
PDF/HTML Page 288 of 296
single page version

24

चेतनाप्रधानप्रवृत्तयो वनस्पतय इव केवलं पापमेव बध्नन्ति । उक्त ञ्च — ‘‘ णिच्छयमालंबंता णिच्छयदो णिच्छयं अयाणंता । णासंति चरणकरणं बाहरि-चरणालसा केई ।। ’’ naiṣhkarmyarūp gnānachetanāmān vishrānti nahi pāmyā thakā, (mātra) vyakta-avyakta pramādane ādhīn vartatā thakā, prāpta thayelā halakā (nikr̥uṣhṭa) karmaphaḷanī chetanānā pradhānapaṇāvāḷī pravr̥utti jene varte chhe evī vanaspatinī māphak, kevaḷ pāpane ja bāndhe chhe. kahyun paṇ chhe ke — ¹णिच्छयमालंबंता णिच्छयदो णिच्छयं अयाणंता । णासंति चरणकरणं बाहरिचरणालसा केई ।। [arthāt nishchayane avalambanārā parantu nishchayathī (kharekhar) nishchayane nahi jāṇanārā keṭalāk jīvo bāhya charaṇamān āḷasu vartatā thakā charaṇapariṇāmano nāsh kare chhe.]² 1. ā gāthānī sanskr̥it chhāyā ā pramāṇe chheḥ निश्चयमालम्बन्तो निश्चयतो निश्चयमजानन्तः । नाशयन्ति

चरणकरणं बाह्यचरणालसाः के ऽपि ।। 2. shrī jayasenāchāryadevarachit ṭīkāmān (vyavahār-ekāntanun spaṣhṭīkaraṇ karyā pachhī turat ja) nishchay-

Page 249 of 256
PDF/HTML Page 289 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

ये तु पुनरपुनर्भवाय नित्यविहितोद्योगमहाभागा भगवन्तो निश्चयव्यवहारयो- रन्यतरानवलम्बनेनात्यन्तमध्यस्थीभूताः शुद्धचैतन्यरूपात्मतत्त्वविश्रान्तिविरचनोन्मुखाः प्रमादोदयानुवृत्तिनिवर्तिकां क्रियाकाण्डपरिणतिं माहात्म्यान्निवारयन्तोऽत्यन्त- मुदासीना यथाशक्त्याऽऽत्मानमात्मनाऽऽत्मनि सञ्चेतयमाना नित्योपयुक्ता निवसन्ति, ते खलु स्वतत्त्वविश्रान्त्यनुसारेण क्रमेण कर्माणि सन्न्यसन्तोऽत्यन्तनिष्प्रमादा

[have nishchay-vyavahār banneno ¹sumeḷ rahe evī rīte bhūmikānusār pravartanārā gnānī jīvonun pravartan ane tenun phaḷ kahevāmān āve chheḥ — ]

parantu je, apunarbhavane (mokṣhane) māṭe nitya udyog karanārā ²mahābhāg bhagavanto, nishchay-vyavahāramānthī koī ³ekane ja nahi avalambatā hovāthī ( — kevaḷanishchayāvalambī ke kevaḷavyavahārāvalambī nahi hovāthī) atyant madhyastha vartatā, shuddhachaitanyarūp ātmatattvamān vishrāntinā ⁴virachan pratye abhimukh vartatā, pramādanā udayane anusaratī vr̥uttine nivartāvanārī (ṭāḷanārī) kriyākāṇḍapariṇatine māhātmyamānthī vāratā ( – shubh kriyākāṇḍapariṇati haṭh vinā sahajapaṇe bhūmikānusār vartatī hovā chhatān antaraṅgamān tene māhātmya nahi arpatā), atyant udāsīn vartatā, yathāshakti ātmāne ātmāthī ātmāmān sañchetatā (anubhavatā) thakā nitya-upayukta rahe chhe, teo ( – te mahābhāg bhagavanto), kharekhar svatattvamān vishrānti anusār krame karmano sannyās karatā ( – svatattvamān sthiratā thatī jāy tenā pramāṇamān shubh bhāvone chhoḍatā), atyant niṣhpramād vartatā, atyant niṣhkampamūrti hovāthī jemane vanaspatinī upamā āpavāmān 1. nishchay – vyavahāranā sumeḷanī spaṣhṭatā māṭe 241mā pānānī bījī phūṭanoṭ juo. 2. mahābhāg = mahā pavitra; mahā guṇiyal; mahā bhāgyashāḷī. 3. mokṣhane māṭe nitya udyam karanārā mahāpavitra bhagavantone ( – mokṣhamārgī gnānī jīvone) nirantar

shuddhadravyārthikanayanā viṣhayabhūt shuddhātmasvarūpanun samyak avalamban vartatun hovāthī te jīvone te avalambananī taratamatā pramāṇe savikalpa dashāmān bhūmikānusār shuddhapariṇati tem ja shubhapariṇatino yathochit sumeḷ (haṭh vinā) hoy chhe tethī te jīvo ā shāstramān (246mā pāne) jemane kevaḷanishchayāvalambī kahyā chhe evā kevaḷanishchayāvalambī nathī tem ja (245mā pāne) jemane kevaḷavyavahārāvalambī kahyā chhe evā kevaḷavyavahārāvalambī nathī. 4.virachan = visheṣhapaṇe rachavun te; rachanā; rachavun te. pt.. 32

Page 250 of 256
PDF/HTML Page 290 of 296
single page version

250

नितान्तनिष्कम्पमूर्तयो वनस्पतिभिरुपमीयमाना अपि दूरनिरस्तकर्मफलानुभूतयः कर्मानुभूति- निरुत्सुकाः केवलज्ञानानुभूतिसमुपजाततात्त्विकानन्दनिर्भरतरास्तरसा संसारसमुद्रमुत्तीर्य शब्दब्रह्मफलस्य शाश्वतस्य भोक्तारो भवन्तीति ।।१७२।।

āvatī hovā chhatān jemaṇe karmaphaḷānubhūti atyant nirasta (naṣhṭa) karī chhe evā, karmānubhūti pratye nirutsuk vartatā, kevaḷ (mātra) gnānānubhūtithī utpanna thayel tāttvik ānandathī atyant bharapūr vartatā, shīghra sansārasamudrane pār ūtarī, shabdabrahmanā shāshvat phaḷanā ( – nirvāṇasukhanā) bhoktā thāy chhe. 172.

anvayārthaḥ — [ प्रवचनभक्तिप्रचोदितेन मया ] pravachananī bhaktithī prerit evān men [ मार्गप्रभावनार्थं ] mārganī prabhāvanā arthe [ प्रवचनसारं ] pravachananā sārabhūt [ पञ्चास्तिकसङ्ग्रहं सूत्रम् ] ‘pañchāstikāyasaṅgrah’ sūtra [ भणितम् ] kahyun.

ṭīkāḥ — ā, kartānī pratignānī pūrṇatā sūchavanārī samāpti chhe (arthāt ahīn shāstrakartā shrīmadbhagavatkundakundāchāryadev potānī pratignānī pūrṇatā sūchavatān shāstrasamāpti kare chhe).

mārga eṭale param vairāgya karavā pratye ḍhaḷatī pārameshvarī param āgnā (arthāt param vairāgya karavānī parameshvaranī param āgnā); tenī prabhāvanā eṭale prakhyāpan

Page 251 of 256
PDF/HTML Page 291 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

प्रख्यापनद्वारेण प्रकृष्टपरिणतिद्वारेण वा समुद्योतनम्; तदर्थमेव परमागमानुराग- वेगप्रचलितमनसा संक्षेपतः समस्तवस्तुतत्त्वसूचकत्वादतिविस्तृतस्यापि प्रवचनस्य सारभूतं पञ्चास्तिकायसंग्रहाभिधानं भगवत्सर्वज्ञोपज्ञत्वात् सूत्रमिदमभिहितं मयेति । अथैवं शास्त्रकारः प्रारब्धस्यान्तमुपगम्यात्यन्तं कृतकृत्यो भूत्वा परमनैष्कर्म्यरूपे शुद्धस्वरूपे विश्रान्त इति श्रद्धीयते ।।१७३।।

इति समयव्याख्यायां नवपदार्थपुरस्सरमोक्षमार्गप्रपञ्चवर्णनो द्वितीयः श्रुतस्कन्धः समाप्तः ।। dvārā athavā prakr̥uṣhṭa pariṇati dvārā teno samudyot karavo te; [param vairāgya karavānī jinabhagavānanī param āgnānī prabhāvanā eṭale (1) tenī prakhyāti — jāherāt — karavā dvārā athavā (2) paramavairāgyamay prakr̥uṣhṭa pariṇaman dvārā, teno samyak prakāre udyot karavo te;] tenā arthe ja ( – mārganī prabhāvanā arthe ja), paramāgam pratyenā anurāganā vegathī jenun man ati chalit thatun hatun evā men ā ‘pañchāstikāyasaṅgrah’ nāmanun sūtra kahyun — ke je bhagavān sarvagna vaḍe upagna hovāthī ( – vītarāg sarvagna jinabhagavāne svayam jāṇīne praṇīt karelun hovāthī) ‘sūtra’ chhe, ane je saṅkṣhepathī samastavastutattvanun (sarva vastunā yathārtha svarūpanun) pratipādan karanārun hovāthī, ati vistr̥ut evā paṇ pravachananā sārabhūt chhe ( – dvādashāṅgarūpe vistīrṇa evā paṇ jinapravachananā sārabhūt chhe).

ā rīte shāstrakār (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadev) prārambhelā kāryanā antane pāmī, atyant kr̥utakr̥utya thaī, paramanaiṣhkarmyarūp shuddhasvarūpamān vishrānt thayā ( — param niṣhkarmapaṇārūp shuddhasvarūpamān sthir thayā) em shraddhavāmān āve chhe (arthāt em ame shraddhīe chhīe). 173.

ā rīte (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī pañchāstikāyasaṅgrahashāstranī shrīmad amr̥utachandrāchāryadevavirachit) samayavyākhyā nāmanī ṭīkāmān navapadārthapūrvak mokṣhamārga- prapañchavarṇan nāmano dvitīy shrutaskandh samāpta thayo.

[ have, ‘ā ṭīkā shabdoe karī chhe, amr̥utachandrasūrie nahi’ evā arthano ek chhello shlok kahīne amr̥utachandrāchāryadev ṭīkānī pūrṇāhuti kare chheḥ ]

Page 252 of 256
PDF/HTML Page 292 of 296
single page version

252pañchāstikāyasaṅgrah

[shlokārthaḥ — ] potānī shaktithī jemaṇe vastunun tattva ( – yathārtha svarūp) sārī rīte kahyun chhe evā shabdoe ā samayanī vyākhyā ( – arthasamayanun vyākhyān athavā pañchāstikāyasaṅgrahashāstranī ṭīkā) karī chhe; svarūpagupta ( – amūrtik gnānamātra svarūpamān gupta) amr̥utachandrasūrinun (temān) kāī ja kartavya nathī. [ 8 ]

ām (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī pañchāstikāyasaṅgrah nāmanā samayanī arthāt shāstranī (shrīmad amr̥utachandrāchāryadevavirachit samayavyākhyā nāmanī) ṭīkāno shrī himmatalāl jeṭhālāl shāh kr̥ut gujarātī anuvād samāpta thayo.

Page 253 of 256
PDF/HTML Page 293 of 296
single page version

Page 254 of 256
PDF/HTML Page 294 of 296
single page version

254pañchāstikāyasaṅgrah

कम्ममलविप्पमुक्को२८५४

कम्मस्साभावेण य१५१२०८

कम्मं कम्मं कुव्वदि६३१०२

कम्मं पि सगं कु व्वदि६२९९

कम्मं वेदयमाणो जीवो५७९४

कम्माणं फलमेक्को३८६८

कम्मेण विणा उदयं५८९५

कालो त्ति य ववदेसो१०११४७

कालो परिणामभवो१००१४६

कुव्वं सगं सहावं६१९९

केचित्तु अणावण्णा३२५९

कोधो व जदा माणो१३८१९१

खंधं सयलसमत्थं७५११४

खंधा य खंधदेसा७४११३

खीणे पुव्वणिबद्धे११९१६९

गदिमधिगदस्स देहो१२९१८०

चरियं चरदि सगं१५९२२०

चरिया पमादबहुला१३९१९२

छक्कापक्कमजुत्तो७२१११

जदि हवदि गमणहेदू९४१३९

जदि हवदि दव्वमण्णं४४७८

Page 255 of 256
PDF/HTML Page 295 of 296
single page version

जेसिं जीवसहावो३५६४

जो खलु संसारत्थो१२८१७९

जोगणिमित्तं गहणं१४८२०५

जो चरदि णादि पेच्छदि१६२२२७

जो परदव्वम्हि सुहं१५६२१६

जो सव्वसंगमुक्को१५८२१८

जो संवरेण जुत्तो१४५१९९

जो संवरेण जुत्तो१५३२१२

ण कुदोचि वि उप्पण्णो३६६५

णत्थि चिरं वा खिप्पं२६४९

ण य गच्छदि धम्मत्थी८८१३२

ण वियप्पदि णाणादो४३७७

ण हि इंदियाणि जीवा१२११७१

ण हि सो समवायादो४९८५

णाणं धणं च कुव्वदि४७८२

णाणावरणादीया भावा२०३९

णाणी णाणं च सदा४८८३

णिच्चो णाणवगासो८०१२२

णिच्छयणएण भणिदो१६१२२४

णेरइयतिरियमणुया५५९२

तम्हा कम्मं कत्ता६८१०८

तम्हा धम्माधम्मा९५१४०

तम्हा णिव्वुदिकामो१६९२३६

तम्हा णिव्वुदिकामो१७२२३९

ति त्थावरतणुजोगा११११६२

Page 256 of 256
PDF/HTML Page 296 of 296
single page version

256pañchāstikāyasaṅgrah

भावो कम्मणिमित्तो६०९८

भावो जदि कम्मकदो५९९७

मग्गप्पभावणट्ठं१७३२५०

मणुसत्तणेण णट्ठो१७३५

मुणिऊण एतदट्ठं१०४१५१

मुत्तो फासदि मुत्तं१३४१८६

मोहो रागो दोसो१३११८३

रागो जस्स पसत्थो१३५१८८

वण्णरसगंधफासा५१८७

ववगदपणवण्णरसो२४४६

ववदेसा संठाणा४६८०

विज्जदि जेसिं गमणं८९१३४

सण्णाओ य तिलेस्सा१४०१९३

सत्ता सव्वपयत्था८१८

सद्दो खंधप्पभवो७९१२०

सपयत्थं तित्थयरं१७०२३७

सब्भावसभावाणं२३४५