धर्माधर्मयोर्गतिस्थितिहेतुत्वेऽप्यत्यन्तौदासीन्याख्यापनमेतत् ।
यथा हि गतिपरिणतः प्रभञ्जनो वैजयन्तीनां गतिपरिणामस्य हेतुकर्ता- ऽवलोक्यते, न तथा धर्मः । स खलु निष्क्रियत्वात् न कदाचिदपि गतिपरिणाममेवा- पद्यते । कुतोऽस्य सहकारित्वेन परेषां गतिपरिणामस्य हेतुकर्तृत्वम् । किन्तु सलिल-
anvayArtha — [ धर्मास्तिकः ] dharmAstikAy [ न गच्छति ] gaman karato nathI [ च ] ane [ अन्यद्रव्यस्य ] anya dravyane [ गमनं न करोति ] gaman karAvato nathI; [ सः ] te, [ जीवानां पुद्गलानां च ] jIvo tathA pudgalone (gatipariNAmamAn AshrayamAtrarUp hovAthI) [ गतेः प्रसरः ] gatino udAsIn prasAranAr (arthAt gatiprasAramAn udAsIn nimittabhUt) [ भवति ] chhe.
TIkA — dharma ane adharma gati ane sthitinA hetuo hovA chhatAn teo atyant udAsIn chhe em ahIn kathan chhe.
jevI rIte gatipariNat pavan dhajAonA gatipariNAmano hetukartA jovAmAn Ave chhe, tevI rIte dharma (jIv-pudgalonA gatipariNAmano hetukartA) nathI. te (dharma) kharekhar niShkriy hovAthI kyArey gatipariNAmane ja pAmato nathI; to pachhI tene (paranA) *sahakArI tarIke paranA gatipariNAmanun hetukartApaNun kyAthi hoy? (na ja hoy.) parantu jevI rIte
*sahakArI = sAthe kArya karanAr arthAt sAthe gati karanAr. [dhajAnI sAthe pavan paN gati karato
hovAthI ahIn pavanane (dhajAnA) sahakArI tarIke hetukartA kahyo chhe; ane jIv-pudgalonI sAthe
dharmAstikAy gaman nahi karatAn (arthAt sahakArI nahi banatAn), mAtra temane (gatimAn) AshrayarUp
kAraN banato hovAthI dharmAstikAyane udAsIn nimitta kahyo chhe. pavanane hetukartA kahyo teno evo
artha kadI na samajavo ke pavan dhajAonA gatipariNAmane karAvato hashe. udAsIn nimitta ho
ke hetukartA ho — banne paramAn akinchitkar chhe. temanAmAn mAtra upar kahyo teTalo ja taphAvat chhe.
have pachhInI gAthAnI TIkAmAn AchAryadev pote ja kaheshe ke ‘kharekhar samasta gatisthitimAn padArtho
potAnA pariNAmothI ja nishchaye gatisthiti kare chhe’. mATe dhajA, savAr ityAdi badhay, potAnA
pariNAmothI ja gatisthiti kare chhe, temAn dharma tem ja pavan, tathA adharma tem ja ashva avisheShapaNe
akinchitkar chhe em nirNay karavo.]