च द्रव्यमिति । अत्र सर्वथात्वनिषेधकोऽनेकान्तद्योतकः कथंचिदर्थे स्याच्छब्दो निपातः । तत्र स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावैरादिष्टमस्ति द्रव्यं, परद्रव्यक्षेत्रकालभावैरादिष्टं नास्ति द्रव्यं, स्वद्रव्य- क्षेत्रकालभावैः परद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्च क्रमेणादिष्टमस्ति च नास्ति च द्रव्यं, स्वद्रव्य- क्षेत्रकालभावैः परद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्च युगपदादिष्टमवक्त व्यं द्रव्यं, स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावै- र्युगपत्स्वपरद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्चादिष्टमस्ति चावक्त व्यं च द्रव्यं, परद्रव्यक्षेत्रकालभावैर्युगपत्स्व- परद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्चादिष्टं नास्ति चावक्त व्यं च द्रव्यं, स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावैः परद्रव्यक्षेत्रकाल- भावैश्च युगपत्स्वपरद्रव्यक्षेत्रकालभावैश्चादिष्टमस्ति च नास्ति चावक्त व्यं च द्रव्यमिति
न चैतदनुपपन्नम्, सर्वस्य वस्तुनः स्वरूपादिना अशून्यत्वात्, पररूपादिना शून्यत्वात्,
ahIn (saptabhangImAn) sarvathApaNAno niShedhak, anekAntano dyotak ‘*syAt’ shabda ‘kathanchit’ evA arthamAn avyayarUpe vaparAyo chhe. tyAn — (1) dravya svadravya-kShetra-kAL-bhAve kahevAmAn AvatAn ‘asti’ chhe; (2) dravya paradravya-kShetra-kAL-bhAve kahevAmAn AvatAn ‘nAsti’ chhe; (3) dravya svadravya-kShetra-kAL-bhAve ane paradravya-kShetra-kAL-bhAve kramathI kahevAmAn AvatAn ‘asti ane nAsti’ chhe; (4) dravya svadravya-kShetra-kAL-bhAve ane paradravya-kShetra-kAL-bhAve yugapad kahevAmAn AvatAn ‘1avaktavya’ chhe; (5) dravya svadravya-kShetra-kAL-bhAve ane yugapad svaparadravya-kShetra-kAL-bhAve kahevAmAn AvatAn ‘asti ane avaktavya’ chhe; (6) dravya paradravya-kShetra-kAL-bhAve ane yugapad svaparadravya-kShetra-kAL-bhAve kahevAmAn AvatAn ‘nAsti ane avaktavya’ chhe; (7) dravya svadravya-kShetra-kAL-bhAve, paradravya-kShetra-kAL-bhAve ane yugapad svaparadravya-kShetra-kAL-bhAve kahevAmAn AvatAn ‘asti, nAsti ane avaktavya’ chhe. — A (uparokta vAt) ayogya nathI, kAraN ke sarva vastu (1) svarUpAdithI ‘2ashUnya’ chhe, (2) pararUpAdithI ‘3shUnya’ chhe, (3) bannethI (svarUpAdithI ane pararUpAdithI) ‘ashUnya ane shUnya’ chhe, (4) bannethI (svarUpAdithI ane pararUpAdithI) ekIsAthe ‘avAchya’ chhe, bhangonA sanyogathI kathan karatAn (5) ‘ashUnya ane avAchya’
*syAt=kathanchit; koI prakAre; koI apekShAe. (‘syAt’ shabda sarvathApaNAne niShedhe chhe ane anekAntane prakAshe chhe — darshAve chhe.)
1. avaktavya=kahI shakAy nahi evun; avAchya. (ekIsAthe svachatuShTay tem ja parachatuShTayanI apekShAthI dravya kathanamAn AvI shakatun nathI tethI ‘avaktavya’ chhe.)
2. ashUnya=shUnya nahi evun; hayAt; sat.
3. shUnya=nahi hayAt evun; asat.