Page 232 of 264
PDF/HTML Page 261 of 293
single page version
ceṭṭhā tavamhi cariyā vavahāro mokkhamaggo tti.. 160..
ceṣṭā tapasi caryā vyavahāro mokṣamārga iti.. 160..
[iti] is prakār [vyavahāraḥ mokṣamārgaḥ] vyavahāramokṣamārga hai.
śuddhi hotī haie’– is bātako bhī sāth hī sāth samajhanā ho to vistārase eaisā nirūpaṇ kiyā jātā hai ki
‘jis śuddhike sadbhāvameṁ, usake sāth–sāth mahāvratādike śubhavikalpa haṭh vinā sahajarūpase pravartamān ho vah
chaṭhaveṁ guṇasthānayogya śuddhi sātaveṁ guṇasthānayogya nirvikalpa śuddha pariṇatikā sādhan hai.’ aise lambe kathanake
badale, aisā kahā jāe ki ‘chaṭhaveṁ guṇasthānameṁ pravartamān mahāvratādike śubh vikalpa sātaveṁ guṇasthānayogya
nirvikalpa śuddha pariṇatikā sādhan hai,’ to vah upacarit nirūpaṇ hai. aise upacarit nirūpaṇameṁse aisā artha
nikālanā cāhiye ki ‘mahāvratādike śubh vikalpa nahīṁ kintu unake dvārā jis chaṭhaveṁ guṇasthānayogya śuddhi
batānā thā vah śūddhi vāstavameṁ sātaveṁ guṇasthānayogya nirvikalpa śuddha pariṇatikā sādhan hai.’]
tapamāṁhi ceṣṭā caraṇ–ek vyavahāramuktimārga che. 160.
Page 233 of 264
PDF/HTML Page 262 of 293
single page version
cchittirjñānam, ācārādisūtraprapañcitavicitrayativr̥ttasamastasamudayarūpe tapasi ceṣṭā caryā–ityeṣaḥ
svaparapratyayaparyāyāśritaṁ bhinnasādhyasādhanabhāvaṁ vyavahāranayamāśrityānugamyamāno mokṣamārgaḥ kārta–
svarapāṣāṇārpitadīptajātavedovatsamāhitāntaraṅgasya pratipadamuparitanaśuddhabhūmikāsu paramaramyāsu
viśrāntimabhinnāṁ niṣpādayan, jātyakārtasvarasyev śuddhajīvasya kathaṁcidbhinnasādhyasādhanabhāvābhāvā–
tsvayaṁ śuddhasvabhāven vipariṇamamānasyāpi, niścayamokṣamārgasya sādhanabhāvamāpadyat iti.. 160..
svabhāv hai aisā, ‘śraddhān’ nāmakā bhāvaviśeṣ so samyaktva; tattvārthaśraddhānake sadbhāvameṁ aṁgapūrvagat
padārthoṁṁkā avabodhan [–jānanā] so jñān; ācārādi sūtroṁ dvārā kahe gae anekavidh muni–ācāroṁke
samasta samudāyarūp tapameṁ ceṣṭā [–pravartan] so cāritra; – aisā yah, svaparahetuk paryāyake āśrit,
bhinnasādhyasādhanabhāvavāle vyavahāranayake āśrayase [–vyavahāranayakī apekṣāse] anusaraṇ kiyā
jānevālā mokṣamārga, suvarṇapāṣāṇako lagāī jānevālī pradīpta agnikī bhān̐ti samāhit aṁtaraṁgavāle
jīvako [arthāt] jisakā aṁtaraṁg ekāgra–samādhiprāpta hai aise jīvako] pad–pad par param ramya
aisī uparakī śuddha bhūmikāoṁmeṁ abhinna viśrāṁti [–abhedarūp sthiratā] utpanna karatā huā – yadyapi
uttam suvarṇakī bhān̐ti śuddha jīv kathaṁcit bhinnasādhyasādhanabhāvake abhāvake kāraṇ svayaṁ [apane āp]
śuddha svabhāvase pariṇamit hotā hai tathāpi–niścayamokṣamārgake sādhanapaneko prāpta hotā hai.
vyavahāramokṣamārgake svarūpakā nimnānusār varṇan kiyā haiḥ– ‘vītarāgasarvajñapraṇīt jīvādipadārtho sambandhī samyak
śraddhān tathā jñān donoṁ, gr̥hasthako aur tapodhanako samān hote haiṁ; cāritra, tapodhanoṁko ācārādi caraṇagraṁthoṁmeṁ
vihit kiye hue mārgānusār pramatta–apramatta guṇasthānayogya paṁcamahāvrat–paṁcasamiti–trigupti–ṣaḍāvaśyakādirūp
hotā hai aur gr̥hasthoṁko upāsakādhyayanagraṁthameṁ vihit kiye hue mārgake anusār paṁcamaguṇasthānayogya dān–śīl–
pūvajā–upavāsādirūp athavā dārśanik–vratikādi gyārah sthānarūp [gyārah pratimārūp] hotā hai; is prakār
vyavahāramokṣamārgakā lakṣaṇ hai.
Page 234 of 264
PDF/HTML Page 263 of 293
single page version
ṇa kuṇadi kiṁci vi aṇṇaṁ ṇa muyadi so mokkhamaggo tti.. 161..
na karoti kiṁcidapyanyanna muñcati sa mokṣamārga iti.. 161..
bhān̐ti abhinnasādhyasādhanabhāvake kāraṇ svayamev śuddhabhāvarūp pariṇaman hotā hai tathāpi, vyavahāranayase
niścayamokṣamārgake sādhanapaneko prāpta hotā hai.
honese use vyavahāramokṣamārga bhī nahīṁ hai..] 160..
[anyat kiṁcit api] anya kuch bhī [na karoti na muñcati] karatā nahīṁ hai yā choṛatā nahīṁ hai,
[saḥ] vah [niścayanayen] niścayanayase [mokṣamārgaḥ iti bhaṇitaḥ] ‘mokṣamārga’ kahā gayā hai.
ṭīkāḥ– vyavahāramokṣamārgake sādhyarūpase, niścayamokṣamārgakā yah kathan hai.
choḍe–grahe nahi anya kaṁīpaṇ, niścaye śivamārga che. 161.
Page 235 of 264
PDF/HTML Page 264 of 293
single page version
gatārthājñānātapaśceṣṭānāṁ dharmāditattvārthaśraddhānāṅgapūrvagatārthajñānatapaśceṣṭānāñca tyāgopādānāy prārabdha–
viviktabhāvavyāpāraḥ, kutaścidupādeyatyāge tyājyopādāne ca punaḥ pravartitapratividhānābhiprāyo,
yasminyāvati kāle viśiṣṭabhāvanāsauṣṭhavavaśātsamyagdarśanajñānacāritraiḥ svabhāvabhūtaiḥ samamaṅgāṅgibhāv–
pariṇatyā
aśraddhānake, aṁgapūrvagat padārthoṁsambandhī ajñānake aur atapameṁ ceṣṭāke tyāg hetuse tathā dharmādisambandhī
tattvārtha–śraddhānake, aṁgapūrvagat padārthoṁsambandhī jñānake aur tapameṁ ceṣṭāke grahaṇ hetuse [–tīnoṁke tyāg
hetu tathā tīnoṁke grahaṇ hetuse] vivikta bhāvarūp vyāpār karatā huā, aur kisī kāraṇase grāhyakā
tyāg ho jānepar aur tyājyakā grahaṇ ho jānepar usake pratividhānakā abhiprāy karatā huā, jis
kāl aur jitane kāl tak viśiṣṭa bhāvanāsauṣṭhavake kāraṇ svabhāvabhūt samyagdarśan–jñān–cāritrake
sāth aṁg–aṁgībhāvase pariṇati dvārā
[savikalpa] jīvako niḥśaṁkatā–niḥkāṁkṣā–nirvicikitsādi bhāvarūp, svādhyāy–vinayādi bhāvarūp aur
niraticār vratādi bhāvarūp vyāpār bhūmikānusār hote haiṁ tathā kisī kāraṇ upādey bhāvoṁkā [–vyavahārase
grāhya bhāvoṁkā] tyāg ho jāne par aur tyājya bhāvoṁkā upādān arthāt grahaṇ ho jāne par usake
pratikārarūpase prāyaścittādi vidhān bhī hotā hai.]
Page 236 of 264
PDF/HTML Page 265 of 293
single page version
tasmin tāvati kāle ayamevātmā jīvasvabhāvaniyatacaritatvānniścayen mokṣamārga ityucyate. ato
niścayavyavahāramokṣamārgayoḥ sādhyasādhanabhāvo nitarāmupapanna.. 161..
virām prāpta honese [arthāt bhedabhāvarūp–khaṁḍabhāvarūp vyāpār ruk jānese] suniṣkamparūpase rahatā hai,
us kāl aur utane kāl tak yahī ātmā jīvasvabhāvameṁ niyat cāritrarūp honeke kāraṇ niścayase
‘mokṣamārga’ kahalātā hai. isaliye, niścayamokṣamārga aur vyavahāramokṣamārgako sādhya–sādhanapanā atyanta
ghaṭatā hai.
jīv kathaṁcit [–kisī prakār, nij udyamase] apane saṁvedanameṁ ānevālī avidyākī vāsanāke vilay
dvārā prāpta hotā huā, jab guṇasthānarūp sopānake kramānusār nijaśuddhātmadravyakī bhāvanāse utpanna
nityānandalakṣaṇavāle sukhāmr̥take rasāsvādakī tr̥ptirūp param kalāke anubhavake kāraṇ nijaśuddhātmāśrit
niścayadarśanajñānacāritrarūpase abhedarūp pariṇamit hotā hai, tab niścayanayase bhinna sādhya–sādhanake
abhāvake kāraṇ yah ātmā hī mokṣamārga hai. isaliye aisā siddha huā ki suvarṇa aur suvarṇapāṣāṇakī
bhān̐ti niścayamokṣamārga aur vyavahāramokṣamārgako sādhya–sādhakapanā [vyavahāranayase] atyanta ghaṭit hotā
hai.. 161..
2. yahān̐ yah dhyānameṁ rakhaneyogya hai ki jīv vyavahāramokṣamārgako bhī anādi avidyākā nāś karake hī prāpta kar
śuddhātmasvarūpakā bhān karanese pūrva to] vyavahāramokṣamārga bhī nahīṁ hotā.
‘chaṭhaveṁ guṇasthānameṁ vartanevāle śubh vikalpoṁko nahīṁ kintu chaṭhaveṁ guṇasthānameṁ vartanevāle śuddhike aṁśakoe aur
sātaveṁ guṇasthānayogya niścayamokṣamārgako vāstavameṁ sādhan–sādhyapanā hai.’ chaṭhaveṁ guṇasthānameṁ vartanevāle śuddhikā
aṁś barḥakar jab aur jitane kāl tak ugra śuddhike kāraṇ śubh vikalpoṁkā abhāv vartatā hai tab aur utane
kāl tak sātaveṁ guṇasthānayogya niścayamokṣamārga hotā hai.
Page 237 of 264
PDF/HTML Page 266 of 293
single page version
so cārittaṁ ṇāṇaṁ daṁsaṇamidi ṇicchido hodi.. 162..
sa cāritraṁ jñānaṁ darśanamiti niścito bhavati.. 162..
hī] [cāritraṁ] cāritra hai, [jñānaṁ] jñān hai, [darśanam] darśan hai–[iti] aisā [niścitaḥ bhavati]
niścit hai.
pariṇamit hokar anusaratā hai], [ananyamay ātmāko hī] ātmāse jānatā hai arthāt
svaparaprakāśakarūpase cetatā hai, [ananyamay ātmāko hī] ātmāse dekhatā hai arthāt yathātatharūpase
te jīv darśan, jñān ne cāritra che niścitapaṇe. 162.
Page 238 of 264
PDF/HTML Page 267 of 293
single page version
ataścāritrajñānadarśanarūpatvājjīvasvabhāvaniyatacaritatvalakṣaṇaṁ niścayamokṣamārgatvamātmano
nitarāmupapannamiti.. 162..
idi taṁ jāṇadi bhavio abhaviyasatto ṇa saddahadi.. 163..
abhedake kāraṇ niścit hai. isase [aisā niścit huā ki] cāritra–jñān–darśanarūp honeke kāraṇ
ātmāko jīvasvabhāvaniyat cāritra jisakā lakṣaṇ hai aisā niścayamokṣamārgapanā atyanta ghaṭit hotā hai
[arthāt ātmā hī cāritra–jñān–darśan honeke kāraṇ ātmā hī jñānadarśanarūp jīvasvabhāvameṁ drarḥarūpase
sthit cāritra jisakā svarūp hai aisā niścayamokṣamārga hai].. 162..
[iti tad] aisā [bhavyaḥ jānāti] bhavya jīv jānatā hai, [abhavyasattvaḥ na śraddhatte] abhavya jīv śraddhā
nahīṁ karatā.
Page 239 of 264
PDF/HTML Page 268 of 293
single page version
tatastaddhetukasyānākulatvalakṣaṇasya paramārthasukhasya mokṣe‘nubhūtiracalitā‘sti. ityetadbhavya ev
bhāvato vijānāti, tataḥ sa ev mokṣamārgārhaḥ. naitadabhavyaḥ śraddhatte, tataḥ sa mokṣamārgānarha eveti. ataḥ
katipaye ev saṁsāriṇo mokṣamārgārhā na sarva eveti.. 163..
vāstavameṁ ātmā sarvako jānatā aur dekhatā honese usakā abhāv hotā hai [arthāt mokṣameṁ svabhāvakī
pratikūlatākā abhāv hotā hai]. isaliye usakā abhāv jisakā kāraṇ hai aise
bhāvase jānatā hai, isaliye vahī mokṣamārgake yogya hai; abhavya jīv is prakār śraddhā nahīṁ karatā,
Page 240 of 264
PDF/HTML Page 269 of 293
single page version
sādhūhi idaṁ bhaṇidaṁ tehiṁ
sādhubhiridaṁ bhaṇitaṁ taistu bandho vā mokṣo vā.. 164...
kr̥śānu–saṁvalitānīv ghr̥tāni kathañcidviruddhakāraṇatvarūḍherbandhakāraṇānyapi
tu] parantu unase [bandhaḥ vā] bandha bhī hotā hai aur [mokṣaḥ vā] mokṣa bhī hotā hai.
vyāptike kāraṇ bandhakāraṇ bhī hai. aur jab ve
kiṁcit bhī parasamayapravr̥tise yukta ho to, unase [kathaṁcit] bandha bhī hotā hai.
2. parasamayapravr̥ttiyukta darśan–jñān–cāritrameṁ kathaṁcit mokṣarūp kāryase viruddha kāryakā kāraṇapanā [arthāt bandharūp
dr̥g, jñān ne cāritra che śivamārga tethī sevavāṁ
–saṁte kahyuṁ, paṇ hetu che e baṁdhanā vā mokṣanā. 164.
Page 241 of 264
PDF/HTML Page 270 of 293
single page version
nivr̥ttakr̥śānusaṁvalanānīv ghr̥tāni viruddhakāryakāraṇabhāvābhāvātsākṣānmokṣakāraṇānyev
bhavanti. tataḥ svasamayapravr̥ttināmno jīvasvabhāvaniyatacaritasya sākṣānmokṣamārgatvamupapanna–miti..164..
bhavatīti duḥkhamokṣaḥ parasamayarato bhavati jīvaḥ.. 165..
haiṁ tab, jise agnike sāthakā militapanā nivr̥tta huā hai aise ghr̥takī bhān̐ti, viruddha kāryakā kāraṇabhāv
nivr̥tta ho gayā honese sākṣāt mokṣakā kāraṇ hī hai. isaliye ‘svasamayapravr̥tti’ nāmakā jo
jīvasvabhāvameṁ niyat cāritra use sākṣāt mokṣamārgapanā ghaṭit hotā hai .. 164..
vah [parasamayarataḥ jīvaḥ] parasamayarat jīv [bhavati] hai. [‘arhaṁtādike prati bhakti–anurāgavālī
maṁdaśuddhise bhī kramaśaḥ mokṣa hotā hai’ is prakār yadi ajñānake kāraṇ [–śuddhātmasaṁvedanake abhāvake
kāraṇ, rāgāṁśakee kāraṇ] jñānīko bhī [maṁd puruṣārthavālā] jhukāv varte, to tab tak vah bhī sūkṣma
parasamayameṁ rat hai.]
śāstromeṁ ānevāle aise bhinnabhinna paddhatinake kathanoṁko sulajhāte hue yah sārabhūt vāstavikatā dhyānameṁ rakhanī
cāhiye ki –jñānīko jab śuddhāśuddharūp miśraparyāy vartatī hai tab vah miśraparyāy ekāṁtase saṁvar–nirjarā–mokṣake
kāraṇabhūt nahīṁ hotī , athavā ekāṁtase āsrav–baṁdhake kāraṇabhūt nahīṁ hotī, parantu us miśraparyāyakā śuddha
aṁś saṁvar–nirjarā–mokṣake kāraṇabhūt hotā hai aur aśuddha aṁś āsrav–baṁdhake kāraṇabhūt hotā hai.]
1. is nirūpaṇake sāth tulanā karaneke liye śrī pravacanasārakī 11 vīṁ gāthā aur usakī tattvapradīpikā ṭīkā
Page 242 of 264
PDF/HTML Page 271 of 293
single page version
tyabhiprāyeṇ khidyamānastatra pravartate tadā tāvatso‘pi rāgalavasadbhāvātparasamayarat ityupagīyate. ath
na kiṁ punarniraṅkuśarāgakalikalaṅkitāntaraṅgavr̥ttiritaro jan iti.. 165..
hī]
2. ajñānalav = kincit ajñān; alpa ajñāna.
3. rāgalav = kincit rāg; alpa rāga.
5. is gāthākī śrī jayasenācāryadevakr̥t ṭīkāmeṁ is prakār vivaraṇ haiḥ–
paṁcaparameṣṭhīke prati guṇastavanādi bhakti karatā hai, tab vah sūkṣma parasamayarūpase pariṇat vartatā huā sarāg
samyagdraṣṭi haie; aur yadi vah puruṣ śuddhātmabhāvanāmeṁ samartha hone par bhī use [śuddhātmabhāvanāko] choṛakar
‘śubhopayogase hī mokṣa hotā hai aisā ekānta māne, to vah sthūl parasamayarūp pariṇām dvārā ajñānī mithyādraṣṭi
hotā hai.
Page 243 of 264
PDF/HTML Page 272 of 293
single page version
baṁdhadi puṇṇaṁ bahuso ṇa hu so kammakkhayaṁ kuṇadi.. 166..
badhnāti puṇyaṁ bahuśo na khalu sa karmakṣayaṁ karoti.. 166..
puṇyaṁ badhnāti] bahut puṇya bāṁdhatā hai, [na khalu saḥ karmakṣayaṁ karoti] parantu vāstavameṁ vah karmoṁkā kṣay
nahīṁ karatā.
nahīṁ hai aisā yahān̐ darśāyā hai]. arhaṁtādike prati bhaktisampanna jīv, kathaṁcit ‘śuddhasamprayogavālā’
hone par bhī, rāgalav jīvit [vidyamān] honese ‘śubhopayogīpane’ ko nahīṁ choṛatā huā, bahut
kyoṁki aśuddhirūp aṁś hai.]
3. siddhike nimittabhūt aise jo arhaṁntādi unake prati bhaktibhāvako pahale śuddhasamprayog kahā gayā hai. usameṁ ‘śuddha’
prayog hotā hai usī prakār yahān̐ ‘śuddha’ śabdakā prayog huā hai.]
jin–siddha–pravacan–caitya–munigaṇ–jñānanī bhakti kare,
te puṇyabaṁdh lahe ghaṇo, paṇ karmano kṣay nav kare. 166.
Page 244 of 264
PDF/HTML Page 273 of 293
single page version
parasamayapravr̥ttinibandhanatvāditi.. 166..
pariharaneyogya hai, kyoṁki vah parasamayapravr̥ttikā kāraṇ hai.. 166..
ho tathāpi, [svakasya samayaṁ na vijānāti] svakīy samayako nahīṁ jānatā [–anubhav nahīṁ
karatā].
kaṇikā bhī hr̥dayameṁ jīvit hai vah, bhale samasta siddhāṁtasāgarakā pāraṁgat ho tathāpi, niruparāg–
śuddhasvarūp svasamayako vāstavameṁ nahīṁ cetatā [–anubhav nahīṁ karatā].
ho sarvaāgamadhar bhale jāṇe nahīṁ svak–samayane. 167.
Page 245 of 264
PDF/HTML Page 274 of 293
single page version
rāgareṇurapasāraṇīy iti.. 167..
rodhastasya na vidyate śubhāśubhakr̥tasya karmaṇaḥ.. 168..
rāgapariṇatike binā nahīṁ hotī. rāgādipariṇati hone par, ātmā buddhiprasār rahit [–cittake
bhramaṇase rahit] apaneko kisī prakār nahīṁ rakh sakatā ;
arhaṁtādi–viṣayak bhī rāgareṇu [–arhaṁtādike orakī bhī rāgaraj] kramaśaḥ dūr karaneyogya hai.. 167..
karmaṇaḥ] śubhāśubh karmakā [rodhaḥ na vidyate] nirodh nahīṁ hai.
sā bhī rāg svasamayakī upalabdhirūp kāryameṁ vighna karatā hai.
śubh vā aśubh karmo taṇo nahi rodh che te jīvane. 168.
Page 246 of 264
PDF/HTML Page 275 of 293
single page version
evāyamanarthasantān iti.. 168..
siddhesu kuṇadi bhattiṁ ṇivvāṇaṁ teṇ pappodi.. 169..
siddheṣu karoti bhaktiṁ nirvāṇaṁ ten prāpnoti.. 169..
samastavibhāvarūp buddhiprasār rokā nahīṁ jā sakatā aur yah nahīṁ rukanese [arthāt buddhiprasārakā nirodh nahīṁ
honese] śubhāśubh karmakā saṁvar nahīṁ hotā; isalie aisā siddha huā ki samasta anarthaparamparāoṁkā
rāgādivikalpa hī mūl hai.
isalie, is anarthasaṁtatikā mūl rāgarūp kleśakā vilās hī hai.
pāramārthik siddhabhakti] [karoti] karatā hai, [ten] isalie vah [nirvāṇaṁ prāpnoti] nirvāṇako prāpta
karatā hai.
te kāraṇe mokṣecchu jīv asaṁg ne nirmam banī
siddho taṇī bhakti kare, upalabdhi jethī mokṣanī. 169.
Page 247 of 264
PDF/HTML Page 276 of 293
single page version
karmabandhamūlacittodbhrāntimūlabhūtā rāgādyanuvr̥ttirekānten niḥśeṣīkaraṇīyā. niḥ–śeṣitāyāṁ tasyāṁ
prasiddhanaiḥsaṅgayanairmamyaḥ śuddhātmadravyaviśrāntirūpāṁ pāramārthikīṁ siddhabhaktimanubibhrāṇaḥ
prasiddhasvasamayapravr̥ttirbhavati. ten kāraṇen sa ev niḥ–śeṣitakarmabandhaḥ siddhimavāpnotīti.. 169..
[pahale] kahā gayā, isalie mokṣārthīko karmabandhakā mūl aisā jo cittakā bhramaṇ usake mūlabhūt
rāgādipariṇatikā ekānta niḥśeṣ nāś karaneyogya hai. usakā niḥśeṣ nāś kiyā jānese, jise
karmabandhakā niḥśeṣ nāś karake siddhiko prāpta karatā hai.. 169..
2. rāgādi–upādhirahit caitanyaprakāś jisakā lakṣaṇ hai aise ātmatattvase viparīt mohoday jisakī utpattimeṁ
hai isalie svasamayapravr̥ttike kāraṇ vahī jīv karmabandhakā kṣay karake mokṣako prāpta karatā hai, anya nahīṁ.]
Page 248 of 264
PDF/HTML Page 277 of 293
single page version
dūrataraṁ ṇivvāṇaṁ saṁjamatavasaṁpauttassa.. 170..
dūrataraṁ nirvāṇaṁ saṁyamatapaḥsamprayuktasya.. 170..
sūtroṁke prati jise ruci [prīti] vartatī hai, us jīvako [nirvāṇaṁ] nirvāṇ [dūrataram] dūratar
[viśeṣ dūr] hai.
to mātra devalokādike kleśakī paramparākā hī hetu hai aur sāth hī sāth jñānīko jo [maṁdaśuddhirūp] śuddha
aṁś pariṇamit hotā hai vah saṁvaranirjarākā tathā [utane aṁśameṁ] mokṣakā hetu hai. vāstavameṁ aisā hone par bhī,
śuddha aṁśameṁ sthit saṁvar–nirjarā–mokṣahetutvakā ārop usake sāthake bhakti–ādirūp śubh aṁśameṁ karake un
śubh bhāvoṁko devalokādike kleśakī prāptikī paramparā sahit mokṣaprāptike hetubhūt kahā gayā hai. yah kathan
āropase [upacārase] kiyā gayā hai aisā samajhanā. [aisā kathaṁcit mokṣahetutvakā ārop bhī jñānīko hī
vartanevāle bhakti–ādirūp śubh bhāvoṁmeṁ kiyā jā sakatā hai. ajñānīke to śuddhikā aṁśamātra bhī pariṇamanameṁ nahīṁ
honese yathārtha mokṣahetu bilakul pragaṭ hī nahīṁ huā hai–vidyamān hī nahīṁṁ hai to phir vahān̐ usake bhakti–
ādirūp śubh bhāvoṁmeṁ ārop kisakā kiyā jāy?]
sūtro, padārtho, jinavaro prati cittamāṁ ruci jo rahe. 170.
Page 249 of 264
PDF/HTML Page 278 of 293
single page version
samayapravr̥ttiṁ parityaktuṁ notsahate, sa khalu na nām sākṣān mokṣaṁ labhate kintu suralokādi–
kl̥eśaprāptirūpayā paramparayā tamavāpnoti.. 170..
jo kuṇadi tavokammaṁ so suralogaṁ samādiyadi.. 171..
honese, ‘dhunakī ko cipakī huī rūī’ke nyāyase, nav padārthoṁ tathā arhaṁtādikī rucirūp [prītirūp]
parasamayapravr̥ttikā parityāg nahīṁ kar sakatā, vah jīv vāstavameṁ sākṣāt mokṣako prāpta nahīṁ karatā
kintu devalokādike kleśakī prāptirūp paramparā dvārā use prāpta karatā hai.. 170..
pratipādan karanevāle āgamoṁke prati ruci [prīti] karatā hai, kadācit [jis prakār koī rāmacandrādi puruṣ
deśāntarasthit sītādi strī ke pāsase āe hue manuṣyoṁko premase sunatā hai, unakā sanmānādi karatā hai aur
unheṁ dān detā hai usī prakār] nirdoṣ–paramātmā tīrthaṁkaraparamadevoṁke aur gaṇadharadev–bharat–sagar–rām–
pāṁḍavādi mahāpuruṣoṁke caritrapurāṇ śubh dharmānurāgase sunatā hai tathā kadācit gr̥hastha–avasthāmeṁ
bhedābhedaratnatrayapariṇat ācārya–upādhyāy–sādhunake pūjanādi karatā hai aur unheṁ dān detā hai –ityādi śubh
bhāv karatā hai. is prakār jo jñānī jīv śubh rāgako sarvathā nahīṁ choṛ sakatā, vah sākṣāt mokṣako prāpta
nahīṁ karatā parantu devalokādike kleśakī paramparāko pākar phir caram dehase nirvikalpasamādhividhān dvārā
viśuddhadarśanajñānasvabhāvavāle nijaśuddhātmāmeṁ sthir hokar use [mokṣako] prāpta karatā hai.]
Page 250 of 264
PDF/HTML Page 279 of 293
single page version
yaḥ karoti tapaḥkarma sa suralokaṁ samādatte.. 171..
samāsādya, suciraṁ rāgāṅgāraiḥ pacyamāno‘ntastāmyatīti.. 171..
so teṇ vīdarāgo
saṁyam sahit [tapaḥkarma] tapakarma [–taparūp kārya] [karoti] karatā hai, [saḥ] vah [suralokaṁ]
devalokako [samādatte] samprāpta karatā hai.
[–malin] hai aisā vartatā huā, viṣayaviṣavr̥kṣake
paryaṁt [–bahut lambe kāl tak] rāgarūpī aṁgāroṁse dahyamān huā antarameṁ saṁtapta [–duḥkhī, vyathit]
hotā hai.. 171..
2. āmod = [1] sugaṁdh; [2] moja.
vītarāg thaīne e rīte te bhavya bhavasāgar tare. 172.
Page 251 of 264
PDF/HTML Page 280 of 293
single page version
sa ten vītarāgo bhavyo bhavasāgaraṁ tarati.. 172..
mahājanaḥ samastaviṣayamapi rāgamutsr̥jyātyantavītarāgo bhūtvā samucchalajjvaladduḥkhasaukhyakallolaṁ
karmāgnitaptakalakalodabhāraprāgbhārabhayaṅkaraṁ bhavasāgaramuttīrya, śuddhasvarūpaparamāmr̥tasamudramadhyāsya sadyo
nirvāti..
samajhakar, sākṣāt mokṣakā abhilāṣī mahājan sabhī kī orase rāgako choṛakar, atyanta vītarāg
hokar, jisameṁ ubalatī huī duḥkhasukhakī kalloleṁ ūchalatī hai aur jo karmāgni dvārā tapta, khalabalāte
jalasamūhakī atiśayatāse bhayaṁkar hai aise bhavasāgarako pār utarakar, śuddhasvarūp paramāmr̥tasamudrako
avagāhakar, śīghra nirvāṇako prāpta karatā hai.
[vītarāgaḥ] vītarāg hokar [bhavasāgaraṁ tarati] bhavasāgarako taratā hai.
atyanta antaraṁg jalanakā kāraṇ hotā hai.]