Page -28 of 264
PDF/HTML Page 1 of 293
single page version
Page -27 of 264
PDF/HTML Page 2 of 293
single page version
శ్రీ దిగమ్బర జైన స్వాఘ్యాయమన్దిర ట్రస్ట,
సోనగఢ – ౩౬౪౨౫౦ [సౌరాష్ట్ర]
ముద్రకః
జ్ఞానచన్ద జైన,
కహాన ముద్రణాలయ, సోనగఢ – ౩౬౪౨౫౦ [సౌరాష్ట్ర]
Page -25 of 264
PDF/HTML Page 4 of 293
single page version
Page -24 of 264
PDF/HTML Page 5 of 293
single page version
అత్యన్త భక్తిభావ
అనువాదకః
Page -23 of 264
PDF/HTML Page 6 of 293
single page version
జ్ఞానీ సుకానీ మళయా బినా ఏ నావ పణ తారే నహీం;
ఆ కాళమాం శుద్ధాత్మజ్ఞానీ సుకానీ బహు బహు దోహ్యలో,
ముజ పుణ్యరాశి ఫళయో అహో! గురు క్హాన తుం నావిక మళయో.
బాహ్యాంతర విభవో తారా, తారే నావ ముముక్షునాం.
అనే జ్ఞప్తిమాంహీ దరవ–గుణ–పర్యాయ విలసే;
నిజాలంబీభావే పరిణతి స్వరూపే జఈ భళే,
నిమిత్తో వహేవారో చిదఘన విషే కాంఈ న మళే.
జే వజ్రే సుముముక్షు సత్త్వ ఝళకే; పరద్రవ్య నాతో తూటే;
–రాగద్వేష రుచే న, జంప న వళే భావేంద్రిమాం–అంశమాం,
టంకోత్కీర్ణ అకంప జ్ఞాన మహిమా హృదయే రహే సర్వదా.
కరుణా అకారణ సముద్ర! తనే నముం హుం;
హే జ్ఞానపోషక సుమేఘ! తనే నముం హుం,
ఆ దాసనా జీవనశిల్పీ! తనే నముం హుం.
Page -22 of 264
PDF/HTML Page 7 of 293
single page version
జినవరకీ సాక్షాత వన్దనా ఏవం దేశనా శ్రవణసే పుష్టకర, ఉసే భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవనే సమయసారాది
పరమాగమరూప భాజనమేం సంగ్రహిత కర ఆధ్యాత్మతత్చప్రేమీ జగత పర మహాన ఉపకార కియా హై.
యే పాచోం పరమాగమ హమారే ట్రస్ట ద్వారా గుజరాతీ ఏవం హిన్దీ భాషామేం అనేక బార ప్రసిద్ధ హో చుకే హైం.
టీకాకార శ్రీమద్–అమృతచన్ద్రాచార్యదేవకీ ‘సమయవ్యాఖ్యా’ నామక టీకా సహిత ‘పంచాస్తికాయసంగ్రహ’ కే
శ్రీ హిమ్మతలాల జేఠాలాల శాహ కృత గుజరాతీ అనువాదకే హిన్దీ రూపాన్తరకా యహ పంచమ సంస్కరణ
ఆధ్యాత్మవిద్యాప్రేమీ జిజ్ఞాసుఓంకే హాథమేం ప్రస్తుత కరతే హుఏ ఆనన్ద అనుభూత హోతా హై.
శ్రీ కున్దకున్దభారతీకే అనన్య పరమ భక్త, ఆధ్యాత్మయుగప్రవర్తక, పరమోపకారీ పూజ్య సద్గురుదేవ శ్రీ
కియా హై. వాస్తవమేం ఇస శతాద్బీమేం ఆధ్యాత్మరుచికే నవయుగకా ప్రవర్తన కర ముుముుక్షుసమాజ పర ఉన్హోంనే
అసాధారణ మహాన ఉపకార కియా హై. ఇస భౌతిక విషమ యుగమేం, భారతవర్ష ఏవం విదేశోంమేం భీ,
ఆధ్యాత్మకే ప్రచారకా జో ఆన్దోలన ప్రవర్తతా హై వహ పూజ్య గురుదేవశ్రీకే చమత్కారీ ప్రభావనాయోగకా హీ
సున్దర ఫల హై.
పూజ్య గురుదేవశ్రీకే పునీత ప్రతాపసే హీ జైన ఆధ్యాత్మశ్రుతకే అనేక పరమాగమరత్న ముముక్షుజగతకో
గుజరాతీ గద్యపద్యానువాద భీ, శ్రీ సమయసార ఆదికే గుజరాతీ గద్యపద్యానువాదకీ భాఁతి, ప్రశమమూర్తి పూజ్య
బహినశ్రీ చమ్పాబేనకే భాఈ ఆధ్యాత్మతత్త్వరసిక, విద్వద్వర, ఆదరణీయ పం౦ శ్రీ హిమ్మతలాల జేఠాలాల
శాహనే, పూజ్య గురుదేవ ద్వారా దియే గయే శుద్ధాత్మదర్శీ ఉపదేశామృతబోధ ద్వారా శాస్త్రోంకే గహన భావోంకో
ఖోలనేకీ సూఝ ప్రాప్త కర, ఆధ్యాత్మ– జినవాణీకీ అగాధ భక్తిసే సరల భాషామేం – ఆబాలవృద్ధగ్రాహ్య,
రోచక ఏవం సున్దర ఢంగసే – కర దియా హై. అనువాదక మహానుభవ ఆధ్యాత్మరసిక విద్వాన హోనేకే
అతిరిక్త గమ్భీర, వైరాగ్యశాలీ, శాన్త ఏవం వివేకశీల సజ్జన హై, తథా ఉనమేం ఆధ్యాత్మరస స్యన్దీ
మధుర కవిత్వ భీ హై. వే బహుత వర్షో తక పూజ్య గురుదేవకే సమాగమమేం రహే హైం, ఔర పూజ్య గురుదేవకే
ఆధ్యాత్మప్రవచనోంకే గహన మనన ద్వారా ఉన్హోంనే అపనీ ఆత్మార్థితా కీ బహుత పుష్టి కీ హై. తత్త్చార్థకే మూల
రహస్యోం పర ఉనకా మనన అతి గహన హై. శాస్త్రకార ఏవం టీకాకార ఆచార్యభగవన్తోంకే హృదయకే గహన
భావోంకీ గమ్భీరతాకో యథావత్ సురక్షిత రఖకర ఉన్హోంనే యహ శద్బశః గుజరాతీ అనువాద కియా హై;
తదుపరాన్త మూల గాథాసుత్రోంకా భావపూర్ణ మధుర గుజరాతీ పద్యానువాద భీ
Page -21 of 264
PDF/HTML Page 8 of 293
single page version
ఉన్హోంనే స్పష్టతా కీ హై.
గురుదేవశ్రీకీ ప్రేరణా ఝేలకర అత్యన్త పరిశ్రమపూర్వక ఐసా సున్దర అనువాద కర దేనేకే బదలేమేం సంస్థా
ఉనకా జితనా ఉపకార మానే ఉతనా కమ హై. యహ అనువాద అమూల్య హై, క్యోంకి మాత్ర, కున్దకున్దభారతీ
ఏవం గురుదేవకే ప్రతి పరమ భక్తిసే ప్రేరిత హోకర అపనీ ఆధ్యాత్మరసికతా ద్వారా కియే గయే ఇస
అనువాదకా ముల్య కైసే ఆఁకా జాయే? ఇస అనువాదకే మహాన కార్యకే బదలేమేం ఉనకో అభినన్దనకే రూపమేం
కుఛ కీమతీ భేంట దేనేకీ సంస్థాకో అతీవ ఉత్కంఠా థీ, ఔర ఉసే స్వీకార కరనేకే లియే ఉనకో
బారమ్బార ఆగ్రహయుక్త అనురోధభీ కియా గయా థా, పరన్తు ఉన్హోంనే ఉసే స్వీకార కరనేకే లియే స్పష్ట
ఇనకార కర దియా థా. ఉనకీ యహ నిస్పృహతా భీ అత్యంన్త ప్రశంసనీయ హై. పహలే ప్రవచనసారకే
అనువాదకే సమయ జబ ఉనకో భేంటకీ స్వీకృతికే లియే అనురోధ కియా గయా థా తబ ఉన్హోంనే
వైరాగ్యపూర్వక ఐసా ప్రత్యుత్తర దియా థా కి ‘‘మేరా ఆత్మా ఇస సంసార పరిభ్రమణసే ఛూటే ఇతనా హీ పర్యాప్త,
––దూసరా ముఝే కుఛ బదలా నహీం చాహియే’’. ఉపోద్ఘాతమేం భీ అపనీ భావనా వ్యక్త కరతే హుఏ వే లిఖతే
హైం కిః ‘‘ యహ అనువాద మైనే శ్రీపంచాస్తికాయసంగ్రహ ప్రతి భక్తిసే ఔర పూజ్య గురుదేవకీ ప్రేరణాసే ప్రేరిత
హోకర, నిజ కల్యాణకే లియే, భవభయసే డరతే డరతే కియా హై’’.
శాస్త్రభండార’ ఈడర, తథా ‘భాండారకర ఓరిఏన్టల రీసర్చ ఇన్స్టిట్యూట’ పూనాకీ ఓరసే హమేం పాండులేఖ
మిలే థే, తదర్థ ఉన దోనోం సంస్థాఓంకే ప్రతి భీ కృతజ్ఞతా వ్యక్త కరతే హైం. శ్రీ మగనాలాలజీ జైననే శ్రీ
పంచాస్తికాయసంగ్రహ కే గుజరాతీ అనువాద కే గద్యాంశ కా హన్దీ రూపాన్తర, బ్ర౦ శ్రీ చన్దూలాలభాఈనే ప్రస్తుత
సంస్కరణ కా ‘ప్రూఫ’ సంశోధన తథా ‘కహాన ముద్రణాలయ’ కే మాలిక శ్రీ జ్ఞానచన్దజీ జైననే
ఉత్సాహపూర్వక ఇస సంస్కరణ కా సున్దర ముద్రణ కర దయా హై, తదర్థ ఉనకే ప్రతి భీ కృతజ్ఞతా వ్యక్త కరతే
హైం.
ముముక్షు జీవ అతి బహుమానపూర్వక సద్గురుగమ సే ఇస పరమాగమ కా అభ్యాస కరకే ఉసకే గహన
భావోంకో ఆత్మసాత్ కరేం ఔర శాస్త్రకే తాత్పర్యభూత వీతరాగభావకో ప్రాప్త కరేం–––యహీ భావనా.
Page -20 of 264
PDF/HTML Page 9 of 293
single page version
కున్ద–ప్రభా–ప్రణయి–కీర్తి–విభూషితాశః .
యశ్చారు–చారణ–కరామ్బుజచఞ్చరీక–
శ్చక్రే శ్రుతస్య భరతే ప్రయతః ప్రతిష్ఠామ్ ..
హస్తకమలోంకే భ్రమర థే ఔర జిన పవిత్రాత్మానే భరతక్షేత్రమేం శ్రుతకీ ప్రతిష్ఠా కీ హై, వే
విభు కున్దకున్ద ఇస పృథ్వీపర కిసకే ద్వారా వంద్య నహీం హైం?
ర్బాహ్యేపి సంవ్యఞ్జయితుం యతీశః .
రజఃపదం భూమితలం విహాయ
చచార మన్యే చతురంగులం సః ..
Page -19 of 264
PDF/HTML Page 10 of 293
single page version
తథా బాహ్యమేం రజసే అపనా అత్యన్త అస్పృష్టపనా వ్యక్త కరతే థే. [–అంతరంగమేం
రాగాదిక మలసే ఔర బాహ్యమేం ధూలసే అస్పృష్ట థే.]
ణ విబోహఇ తో సమణా కహం సుమగ్గం పయాణంతి..
తో మునిజన సచ్చేమార్గకో కైసే జానతే?
Page -18 of 264
PDF/HTML Page 11 of 293
single page version
ద్వారా ప్రగట కర రహే థే. ఉనకే నిర్వాణకే పశ్చాత్ పాఁచ శ్రుతకేవలీ హుఏ, జినమేం అన్తిమ శ్రుతకేవలీ శ్రీ
భద్రబాహుస్వామీ థే. వహాఁ తక తో ద్వాదశాంగశాస్త్రకీ ప్రరూపణాసే నిశ్చయవ్యవహారాత్మక మోక్షమార్గ యథార్థ–
రూపమేం ప్రవర్తమాన రహా. తత్పశ్చాత్ కాలదోషసే క్రమశః అంగోకే జ్ఞానకీ వ్యుచ్ఛిత్తి హోతీ గఈ. ఇస
ప్రకార అపార జ్ఞానసింధుకా బహుభాగ విచ్ఛేదకో ప్రాప్త హోనేకే పశ్చాత్ దూసరే భద్రబాహుస్వామీ ఆచార్యకీ
పరిపాటీమేం దో సమర్థ మునివర హుఏ– ఏక శ్రీ ధరసేనాచార్య ఔర దూసరే శ్రీ గుణధరాచార్య. ఉనసే ప్రాప్త
జ్ఞానకే ద్వారా ఉనకీ పరంపరామేం హోనేవాలే ఆచార్యోనే శాస్త్రోంకీ రచనా కీ ఔర వీర భగవానకే ఉపదేశకా
ప్రవాహ అచ్ఛిన్న రఖా.
శ్రీ ధరసేనాచార్యనే ఆగ్రాయణీపూర్వకే పంచమ వస్తు అధికారకే మహాకర్మప్రకృతి నామక చతుర్థ ప్రాభృతకా
జయధవల, గోమ్మటసార, లబ్ధిసార, క్షపణాసార ఆది శాస్త్రోంకీ రచనా కీ. ఇస ప్రకార ప్రథమ
శ్రుతస్కంధకీ ఉత్పత్తి హుఈ. ఉసమేం ముఖ్యతః జీవ ఔర కర్మకే సంయోగసే ఉత్పన్న హోనేవాలీ ఆత్మాకీ
సంసారపర్యాయకా –గుణస్థాన, మార్గణాస్థాన ఆదికా –వర్ణన హై, పర్యాయార్థిక నయకో ప్రధాన కరకే కథన
హై. ఇస నయకో అశుద్ధద్రవ్యార్థిక భీ కహతే హై ఔర అధ్యాత్మభాషామేం అశుద్ధనిశ్చయనయ అథవా వ్యవహార కహా
జాతా హై.
శ్రీ గుణధరాచార్యకో జ్ఞానప్రవాదపూర్వకే దశమ వస్తుకే తృతీయ ప్రాభృతకా జ్ఞాన థా. ఉస జ్ఞానమేంసే
చలే ఆనేవాలా జ్ఞాన ఆచార్య – పరమ్పరా ద్వారా భగవాన కుందకుందాచార్యదేవకో ప్రాప్త హుఆ. ఉన్హోంనే
పంచాస్తికాయసంగ్రహ, ప్రవచనసార, సమయసార, నియమసార, అష్టపాహుడ ఆది శాస్త్రోంకీ రచనా కీ. ఇస
ప్రకార ద్వితీయ శ్రుతస్కంధకీ ఉత్పత్తి హుఈ. ఉసమేం ముఖ్యతయా జ్ఞానకీ ప్రధానతాపూర్వక శుద్ధద్రవ్యార్థిక నయసే
కథన హై, ఆత్మాకే శుద్ధ స్వరూపకా వర్ణన హై.
Page -17 of 264
PDF/HTML Page 12 of 293
single page version
జైనధర్మోస్తు మంగలంమ్..’– యహ శ్లోక ప్రత్యేక దిగమ్బర జైన శాస్త్రపఠనకే ప్రారమ్భమేం మంగలాచరణరూపసే
బోలతా హై. ఇససే సిద్ధ హోతా హై కి సర్వజ్ఞ భగవాన శ్రీ మహావీరస్వామీ ఔర గణధర భగవాన శ్రీ
గౌతమస్వామీకే పశ్చాత్ తుర్త హీ భగవాన కుందకుందాచార్యకా స్థాన ఆతా హై. దిగమ్బర జైన సాధు అపనేకో
కుందకుందాచార్యకీ పరమ్పరాకా కహలానేమేం గౌరవ మానతే హైం. భగవాన కుందకుందాచార్యదేవకే శాస్త్ర సాక్షాత్
గణధరదేవకే వచనోం జితనే హీ ప్రమాణభూత మానే జాతే హైం. ఉనకే పశ్చాత్ హోనేవాలే గ్రంథకార ఆచార్య అపనే
కిసీ కథనకో సిద్ధ కరనేకే లియే కుందకుందాచార్యదేవకే శాస్త్రోంకా ప్రమాణ దేతే హైం జిససే వహ కథన
నిర్వివాద సిద్ధ హో జాతా హై. ఉనకే పశ్చాత్ లిఖే గయే గ్రంథోంమేం ఉనకే శాస్త్రోంమేంసే బహుత అవతరణ లిఏ
గయే హైం. వాస్తవమేం భగవాన కుందకుందాచార్యనే అపనే పరమాగమోంమేం తీర్థంకరదేవోం ద్వారా ప్రరూపిత ఉత్తమోత్తమ
సిద్ధాంతోంకో సురక్షిత కరకే మోక్షమార్గకో స్థిర రఖా హై. వి౦ సం౦ ౯౯౦ మేం హోనేవాలే శ్రీ దేవసేనాచార్యవర
అపనే దర్శనసార నామక గ్రంథమేం కహతే హైం కి
ప్రాప్త థీ, జిన్హోంనే పూర్వ విదేహమేం జాకర సీమంధరభగవానకీ వందనా కీ థీ ఔర ఉనసే ప్రాప్త హుఏ
శ్రుతజ్ఞానకే ద్వారా జిన్హోంనే భారతవర్షకే భవ్య జీవోంకో ప్రతిబోధిత కియా హై ఐసే జో
జినచన్ద్రసురిభట్టారకకే పట్టకే ఆభరణరూప కలికాలసర్వజ్ఞ
షట్ప్రాభృతకీ శ్రీ శ్రుతసాగరసూరికృత టీకాకే అంతమేం లిఖా హై.
హై.
౧ భగవాన కుందకుందాచార్యదేవకే విదేహ గమన సమ్బన్ధీ ఏక ఉల్లేఖ
౨ శిలాలేఖోంకే లియే దేఖియే ఆగే ‘భగవాన శ్రీ కుందకుందాచార్యదేవ సమ్బన్ధీ ఉల్లేఖ’.
Page -16 of 264
PDF/HTML Page 13 of 293
single page version
అనేక ఆత్మార్థియోంకో ఆత్మజీవన ప్రదాన కర రహే హైం. ఉనకే సమయసార, ప్రవచనసార, నియమసార ఔర
పంచాస్తికాయసంగ్రహ నామక ఉత్తమోత్తమ పరమాగమోంమేం హజారోం శాస్త్రోంకా సార ఆజాతా హై. భగవాన
కున్దకున్దాచార్యకే పశ్చాత్ లిఖే గయే అనేక గ్రంథోంకే బీజ ఇన పరమాగమోంమేం విద్యమాన హైం ఐసా సూక్ష్మ ద్రష్టిసే
అభ్యాస కరనే పర జ్ఞాత హోతా హై. శ్రీ సమయసార ఇస భరతక్షేత్రకా సర్వోత్కృష్ట పరమాగమ హై. ఉసమేం నవ
తత్త్వోంకా శుద్ధనయకీ ద్రష్టిసే నిరూపణ కరకే జీవకా శుద్ధ స్వరూప సర్వ ప్రకారసే–ఆగమ, యుక్తి, అనుభవ
ఔర పరమ్పరాసే–అతి విస్తారపూర్వక సమఝాయా హై. శ్రీ ప్రవచనసారమేం ఉసకే నామానుసార జినప్రవచనకా
సార సంగృహిత కియా హై తథా ఉసే జ్ఞానతత్త్వ, జ్ఞేయతత్త్వ ఔర చరణానుయోగకే తీన అధికారోంమేం విభాజిత
కర దియా హై. శ్రీ నియమసారమేం మోక్షమార్గకా స్పష్ట సత్యార్థ నిరూపణ హై. జిస ప్రకార సమయసారమేం
శుద్ధనయసే నవ తత్త్వోంంకా నిరూపణ కియా హై ఉసీ ప్రకార నియమసారమేం ముఖ్యతః శుద్ధనయసే జీవ, అజీవ,
శుద్ధభావ, ప్రతిక్రమణ, ప్రత్యాఖ్యాన, ఆలోచనా, ప్రాయశ్చిత, సమాధి, భక్తి, ఆవశ్యక, శుద్ధోపయోగ
ఆదికా వర్ణన హై. శ్రీ పంచాస్తికాయసంగ్రహమేం కాల సహిత పాఁచ అస్తికాయోంకా
వస్తుతత్త్వకా సార ఇస ప్రకార హైః–
నిత్య హై. ప్రత్యేక వస్తు ప్రతిక్షణ అపనేమేం అపనా కార్య కరతీ హోనే పర భీ అర్థాత్ నవీన దశాఐం–
అవస్థాయేం–పర్యాయేం ధారణ కరతీ హైం తథాపి వే పర్యాయేం ఐసీ మర్యాదామేం రహకర హోతీ హైం కి వస్తు అపనీ
జాతికో నహీం ఛోడతీ అర్థాత్ ఉసకీ శక్తియోంమేంసే ఏక భీ కమ–అధిక నహీం హోతీ. వస్తుఓంకీ [–
ద్రవ్యోంకీ] భిన్నభిన్న శక్తియోంకీ అపేక్షాసే ఉనకీ [–ద్రవ్యోంకీ] ఛహ జాతియాఁ హైః జీవద్రవ్య, పుద్గలద్రవ్య,
ధర్మద్రవ్య, అధర్మద్రవ్య, ఆకాశద్రవ్య ఔర కాలద్రవ్య. జిసమేం సదా జ్ఞాన, దర్శన, చారిత్ర, సుఖ ఆది
అనంత గుణ [–శక్తియాఁ] హో వహ జీవద్రవ్య హై; జిసమేం సదా వర్ణ, గంధ, రస, స్పర్శ ఆది అనంత గుణ హో
వహ పుద్గలద్రవ్య హై; శేష చార ద్రవ్యోంకే విశిష్ట గుణ అనుక్రమసే గతిహేతుత్వ, స్థితిహేతుత్వ, అవగాహహేతుత్వ
తథా వర్తనాహేతుత్వ హైే. ఇన ఛహ ద్రవ్యోంమేంసే ప్రథమ పాఁచ ద్రవ్య సత్ హోనేసే తథా శక్తి అథవా వ్యక్తి–
అపేక్షాసే విశాల క్షేత్రవాలే హోనేసే ‘అస్తికాయ’ హై; కాలద్రవ్య ‘అస్తి’ హై ‘కాయ’ నహీం హై.
అన్య ద్రవ్యోంసే బిలకుల స్వతంత్ర హైం; వే పరమార్థతః కభీ ఏక దూసరేసే మిలతే నహీం హైం, భిన్న హీ రహతే హైం.
దేవ, మనుష్య, తిర్యంఞ్చ, నారక, ఏకేన్ద్రియ, ద్వీన్ద్రియ, ఆది జీవోంమేం జీవ–పుద్గల మానో మిల గయే
హోం ఐసా లగతా హైం కిన్తు వాస్తవమేం ఐసా నహీం హై. వే బిలకుల పృథక హైం. సర్వ జీవ అనన్త
జ్ఞానసుఖకీ నిధి హై
తథాపి, పర ద్వారా ఉన్హేం కుఛ సుఖదుఃఖ నహీం హోతా తథాపి, సంసారీ అజ్ఞానీ జీవ అనాది కాలసే
స్వతః అజ్ఞానపర్యాయరూప పరిణమిత హోకర అపనే జ్ఞానానందస్వభావకో, పరిపూర్ణతాకో, స్వాతంక్ర్యకో ఏవం
Page -15 of 264
PDF/HTML Page 14 of 293
single page version
కరతా రహతా హై; జీవకే ఐసే భావోంకే నిమిత్తసే పుద్గల స్వతః జ్ఞానావరణాదికర్మపర్యాయరూప పరిణమిత
హోకర జీవకే సాథ సంయోగమేం ఆతే హైం ఔర ఇసలియే అనాది కాలసే జీవకో పౌద్గలిక దేహకా సంయోగ
హోతా రహతా హై. పరంతు జీవ ఔర దేహకే సంయోగమేం భీ జీవ ఔర పుద్గల బిలకుల పృథక్ హైం తథా ఉనకే
కార్య భీ ఏక దూసరేసే బిలకుల భిన్న ఏవం నిరపేక్ష హైం–– ఐసా జినేంద్రోంనే దేఖా హై, సమ్యగ్జ్ఞానియోనే జానా
హై ఔర అనుమానగమ్య భీ హై. జీవ కేవల భ్రాంతికే కారణ హీ దేహకీ దశాసే తథా ఇష్ట–అనిష్ట పర
పదార్థోంసే అపనే కో సుఖీ దుఃఖీ మానతా హై. వాస్తవమేం అపనే సుఖగుణకీ వికారీ పర్యాయరూప పరిణమిత
హోకర వహ అనాది కాలసే దుఃఖీ హో రహా హై.
నిమిత్తసే శుభాశుభ పుద్గలకర్మోంకా ఆస్రవణ ఏవం బంధన తథా ఉనకా రుకనా, ఖిరనా ఔర సర్వథా ఛూటనా
హోతా హై. ఇన భావోంకో సమఝానేకే లియే జినేన్ద్రభగవంతోఅనే నవ పదార్థోహకా ఉపదేశ దియా హై. ఇన నవ
పదార్థోంకో సమ్యక్రూపసే సమఝనేపర, జీవకో క్యా హితరూప హై, క్యా అహితరూప హై, శాశ్వత పరమ హిత
ప్రగట కరనేకే లియే జీవకో క్యా కరనా చాహియే, పర పదార్థోంకే సాథ అపనా క్యా సమ్బన్ధ హై–ఇత్యాది
బాతే యథార్థరూపసే సమఝమేం ఆతీ హై ఔర అపనా సుఖ అపనేమేం హీ జానకర, అపనీ సర్వ పర్యాయోమేం భీ
జ్ఞానానందస్వభావీ నిజ జీవద్రవ్యసామాన్య సదా ఏకరూప జానకర, తే అనాది–అప్రాప్త ఐసే కల్యాణబీజ
సమ్యగ్దర్శనకో తథా సమ్యగ్జ్ఞానకో ప్రాప్త కరతా హై. ఉనకీ ప్రాప్తి హోనేపర జీవ అపనేకో ద్రవ్య–అపేక్షాసే
కృతకృత్య మానతా హై ఔర ఉస కృతకృత్య ద్రవ్యకా పరిపూర్ణ ఆశ్రయ కరనేసే హీ శాశ్వత సుఖకీ ప్రాప్తి–
మోక్ష–హోతీ హై ఐసా సమఝతా హై.
శుద్ధాత్మద్రవ్యకే మధ్యమ ఆలమ్బనరూప ఆంశిక శుద్ధి హోతీ హై వహ కర్మోంకే అటకనే ఖిరనేమేం నిమిత్త హోతీ
హై ఔర జో అశుద్ధిరూప అంశ హోతా హై వహ శ్రావకకే దేశవ్రతాదిరూపసే తథా మునికే మహావ్రతాదిరూపసే
దేఖాఈ దేతా హై, జో కర్మబంధకా నిమిత్త హోతా హై. అనుక్రమసే వహ జీవ జ్ఞానానందస్వభావీ
శుద్ధాత్మద్రవ్యకా అతి ఉగ్రరూపసే అవలంబన కరకే, సర్వ వికల్పోంసే ఛూటకర, సర్వ రాగద్వేష రహిత హోకర,
కేవలజ్ఞానకో ప్రాప్త కరకే, ఆయుష్య పూర్ణ హోనే పర దేహాదిసంయోగసే విముక్త హోకర, సదాకాల పరిపూర్ణ
జ్ఞానదర్శనరూపసే ఔర అతీన్ద్రియ అనన్త అవ్యాబాధ ఆనందరూపసే రహతా హై.
ప్రకార జీవ అనాదికాలీన భంయకర దుఃఖసే ఛూట నహీం సకతా. జబ తక జీవ వస్తుస్వరూపకో నహీం
సమఝ పాతా తబ తక అన్య లాఖ ప్రయత్నోంసే భీ మోక్షకా ఉపాయ ఉసకే హాథ నహీం లాగతా. ఇసలియే
ఇస శాస్త్రమేం సర్వ ప్రథమ పంచాస్తికాయ ఔర నవ పదార్థకా స్వరూప సమఝాయా గయా హై జిససే కి జీవ
వస్తుస్వరూపకో సమఝకర మోక్షమార్గకే మూలభూత సమ్యగ్దర్శనకో ప్రాప్త హో.
Page -14 of 264
PDF/HTML Page 15 of 293
single page version
యహ అతి ప్రియ అధికార హై. ఇస అధికారకా రసాస్వాదన కరతే హుఏ మానోం ఉన్హేం తృప్తి హీ నహీం హోతీ.
ఇసమేం ముఖ్యతః వీతరాగ చారిత్రకా–స్వసమయకా–శుద్ధమునిదశాకా–పారమార్థిక మోక్షమార్గకా భావవాహీ మధుర
ప్రతిపాదన హై, తథా మునికో సరాగ చారిత్రకీ దశామేం ఆంశిక శుద్ధికే సాథ సాథ కైసే శుభ భావోంకా
సుమేల అవశ్య హోతా హీ హై ఉసకా భీ స్పష్ట నిర్దేశ హై. జినకే హృదయమేం వీతరాగతాకీ భావనా కా మంథన
హోతా రహతా హై ఐసే శాస్త్రకార ఔర టీకాకార మునీంద్రోంనే ఇస అధికారమేం మానోం శాంత వీతరాగ రసకీ
సరితా ప్రవాహిత కీ హై. ధీర గమ్భీర గతిసే బహతీ హుఈ ఉస శాంతరసకీ అధ్యాత్మగంగామేం స్నాన కరనేసే
తత్త్వజిజ్ఞాసు భావుక జీవ శీతలతాభీభూత హోతే హైం ఔర ఉనకా హృదయ శాంత–శాంత హోకర మునియోంకీ
ఆత్మానుభవమూలక సహజశుద్ధ ఉదాసీన దశాకే ప్రతి బహుమానపూర్వక నమిత హో జాతా హై. ఇస అధికార పర
మనన కరనేసే సుపాత్ర ముముక్షు జీవోం కో సమఝమేం ఆతా హై కి ‘శుద్ధాత్మద్రవ్యకే ఆశ్రయసే సహజ దశాకా
అంశ ప్రగట కియే బినా మోక్షకే ఉపాయకా అంశ భీ ప్రాప్త నహీం హోతా.
ఇతనీ అపార గహరాఈ హై కి ఉసే మాపతే హుఏ అపనీ హీ శక్తికా మాప నికల ఆతా హై. ఇన సారగంభీర
శాస్త్రోంకే రచయితా పరమ కృపాలు అచార్యభగవానకీ కోఈ పరమ అలౌకిక సామర్థ్య హై. పరమ అద్భూత
సాతిశయ అంతర్బాహ్య యోగోంకే బినా ఇన శాస్త్రోంకీ రచనా శకయ నహీం హై. ఇన శాస్త్రోంకీ వాణీ తరతే హుఏ
పురుషకీ వాణీ హై ఐసా హమ స్పష్టజానతే హైం. ఇనకీ ప్రత్యేక గాథా ఛఠ్ఠే–సాతవేం గుణస్థానమేం ఝులనేవాలే
మహామునీకే ఆత్మానుభవమేంసే ప్రగట హుఈ హై. ఇన శాస్త్రోంకే రచయితా భగవాన కున్దకున్దాచార్యదేవ
మహావిదేహక్షేత్రమేం సర్వజ్ఞ వీతరాగ శ్రీ సీమంధరభగవానకే సమవసరణమేం గయే థే ఔర వే వహాఁ ఆఠ దిన తక
రహే థే యహ బాత యథాతథ్య హై, అక్షరశః సత్య హై, ప్రమాణసిద్ధ హై. ఉన పరమోపకారీ ఆచార్యభగవాన ద్వారా
రచే గయే సమయసారాది శాస్త్రోంమేం తీర్థంకరదేవకీ ఊఁ
హైం; ఉన్హోంనే సమయసారకీ తథా ప్రవచనసారకీ టీకా భీ లిఖీ హై ఔర తత్త్వార్థసార, పురుషార్థసిద్ధయుపాయ
ఆది స్వతంత్ర గ్రంథ భీ రచే హైం. ఉనకీ టీకాఓం జైసీ టీకా అభీ తక అన్య కిసీ జైన గ్రంథకీ నహీం
లిఖీ గయీ హై. ఉనకీ టీకాఐం పఢనేవాలే ఉనకీ అధ్యాత్మరసికతా, ఆత్మానుభవ, ప్రఖర విద్వత్తా,
వస్తుస్వరూపకీ న్యాయసే సిద్ధ కరనేకీ అసాధారణ శక్తి, జినశాసనకా సాతిశయ అగాధ జ్ఞాన,
నిశ్చయ–వ్యవహారకా సంధిబద్ధ నిరూపణ కరనేకీ విరల శక్తి ఏవం ఉత్తమ కావ్యశక్తికీ సమ్పూణర ప్రతీతి
హో జాతీ హై. అతి సంక్షేపమేం గంభీర రహస్య భర దేనేకీ ఉనకీ శక్తి విద్వానోంకో ఆశ్చర్యచకిత కర దేతీ
హై. ఉనకీ దైవీ టీకాఐం శ్రుతకేవలీకే వచన సమాన హైం. జిస ప్రకార మూల శాస్త్రకారనకే శాస్త్ర అనుభవ–
యుక్తి ఆది సమస్త సమృద్ధిసే సమృద్ధ హైం ఉసీ ప్రకార టీకాకారకీ టీకాఐం భీ ఉ
కియా హై ఔర శ్రీ అమృతచంద్రాచార్యదేనే వ–మానోం వే కున్దకున్దభగవానకే హృదయమేం ప్రవిష్ట హో గయే హోం
Page -13 of 264
PDF/HTML Page 16 of 293
single page version
శ్రీ అమృతచంద్రాచార్యదేవకే రచే హుఏ కావ్య భీ అధ్యాత్మరస ఏవం ఆత్మానుభవకీ మస్తీసే భరపూర హై. శ్రీ
సమయసారకీ టీకామేం ఆనేవాలే కావ్యోంం
అధ్యాత్మరసికోంకే హృద్తంత్రీకో ఝంకృత కర దేతే హైం. అధ్యాత్మకవికే రూపమేంశ్రీ అమృతచంద్రాచార్యదేవకా స్థాన
అద్వితీయ హై.
సంస్కృత టీకా లిఖీ హై. శ్రీ పాండే హేమరాజజీనే సమయవ్యాఖ్యాకా భావార్థ
మండల ద్వారా ప్రకాశిత హిందీ పంచాస్తికాయమేం మూల గాథాఐం, దోనోం సంస్కృత టీకాఐం ఔర శ్రీ హేమరాజజీకృత
బాలావబోధభాషాటీకా
గుజరాతీ పద్యానువాద, సంస్కృత సమయవ్యాఖ్యా టీకా ఔర ఉస గాథా–టీకాకా అక్షరశః గుజరాతీ అనువాద
ప్రకాశిత కియా గయా హై, జిసకా యహ హిన్దీ అనువాద హై. జహాఁ విశేష
అనేక స్థానోంపర శ్రీ జయసేనాచార్యదేవకృత తాత్పర్యవృత్తి అతిశయ ఉపయోగీ హుఈ హై; కుఛ స్థానోంపర తో
తాత్పర్యవృత్తికే కిసీ కిసీ భాగకా అక్షరశః అనువాద హీ ‘భావార్థ’ అథవా టిప్పణీ రూపమేం కియా హై. శ్రీ
హేమరాజజీకృత బాలావబోధభాషాటీకాకా ఆధార భీ కిసీ స్థానపర లియా హై. శ్రీ పరమశ్రుతప్రభావక
మండల ద్వారా ప్రకాశిత పంచాస్తికాయమేం ఛపీహుఈ సంస్కృత టీకాకా హస్తలిఖిత ప్రతియోంకే సాథ మిలాన
కరనేపర ఉసమేం కహీం అల్ప అశుద్ధియాఁ దిఖాఈ దీ వే ఇసమేం సుధారలీ గఈ హైం.
శక్తి ముఝే పూజ్యపాద సద్గురుదేవసే హీ ప్రాప్త హుఈ హై. పరమోపకారీ సద్గురుదేవకే పవిత్ర జీవనకే ప్రత్యక్ష
పరిచయ బినా తథా ఉనకే ఆధ్యాత్మిక ఉపదేశకే బినా ఇస పామరకో జినవాణీకే ప్రతి లేశ భీ భక్తి
యా శ్రద్ధా కహాఁసే ప్రగట హోతీ? భగవాన కుందకుందాచార్యదేవ ఔర ఉనకే శాస్త్రోంకీ లేశ భీ మహిమా కహాఁసే
ఆతీ ఔర ఉన శాస్త్రోకా అర్థ సమఝనేకీ లేశ భీ శక్తి కహాఁసే ప్రాప్త హోతీ? ఇస ప్రకార అనువాదకీ
సమస్త శక్తికా మూల శ్రీ సద్గురుదేవ హీ హోనేసే వాస్తవమేం తో సద్గురుదేవకీ అమృతవాణీకా స్త్రోత హీ
––ఉనకే ద్వారా ప్రాప్త అనమోల ఉపదేశ హీ–యథాసమయ ఇస అనువాదరూపమేం పరిణమిత హుఆ హై. జినకే
శక్తిసించన తథా ఛత్రఛాయాసే మైనే ఇస గహన శాస్త్రకా అనువాదకా సాహస కియా థా ఔర జినకీ
కృపాసే వహ నిర్విధ్న సమాప్త హుఆ హై ఉన పరమపూజ్య పరమోపకారీ సద్గురుదేవ
Page -12 of 264
PDF/HTML Page 17 of 293
single page version
పంచాస్తికాయసంగ్రహమేం ఉపదేశిత వీతరాగవిజ్ఞానకే ప్రతి బహుమాన వృద్ధికే విశిష్ట నిమిత్త హుఏ హైం, ఐసీ
పరమ పూజ్య బహినశ్రీకే చరణకమమేం యహ హృదయ నమన కరతా హై.
వ్యవసాయోంమేంసే సమయ నికాలకర సమస్త అనువాదకీ సుక్ష్మతాసే జాఁచకీ హై, యథోచిత సూచనాయేం దీ హై
ఔర అనువాదమేం ఆనేవాలీ ఛోటీ–బడీ కఠినాఈయోంకా అపనే విశాల శాస్త్రజ్ఞానసే నిరాకరణ కియా హై.
ఉనకీ సూచనాఏఁ మేరే లియే అతి ఉపయోగీ సిద్ధ హుఈ హై. బ్రమ్హచారీ భాఈశ్రీ చందులాలభాఈనే సమస్త
అనువాదకో అతి సూక్ష్మతాసే జాఁచకర ఉపయోగీ సూచనాఐం దీ హై, బహుత పరీశ్రమపూర్వక హస్తలిఖిత
ప్రతియోంకే ఆధారసే సంస్కృత టీకా సుధారీ హై, అనుక్రమణికా, గాథాసూచీ, శుద్ధిపత్ర ఆది తైయార కియే
హైం, తథా అత్యంత సావధానీసే ‘ప్రూఫ’ సంశోధన కియా హై––ఇస ప్రకార అతి పరిశ్రమ ఏవం సావధానీపూర్వక
సర్వతోముఖీ సహాయతా కీ హైే. దోనోం సజ్జనోంకీ సహాయతాకే లియే మైం ఉనకా అంతఃకరణపూర్వక ఆభార
మానతా హూఁ. ఉనకీ హార్దిక సహాయతాకే బినా ఇస అనువాదమేం అనేక త్రుటియాఁ రహ జాతీ. జిన– జిన
టీకాఓం తథా శాస్త్రోంకా మైనే ఆధార లియా హై ఉన సబకే రచయితాఓంకా భీ మైం ఋణీ హూఁ.
యహ అనువాద మైనే పంచాస్తికాయసంగ్రహకే ప్రతి భక్తి ఏవం గురుదేవకీ ప్రేరణాసే ప్రేరిత హోకర,
సావధానీ రఖీ హై కి శాస్త్రకే మూల ఆశయోంమేం కోఈ పరివర్తన న హో జాయే. తథాపి అల్పజ్ఞతాకే కారణ
ఇసమేం కహీ ఆశయ–పరివర్తనథయో హుఆ హో యా భూలో రహ గఈ హో తో ఉసకే లియే మైం శాస్త్రకార శ్రీ
కున్దకున్దాచార్య–భగవాన, టీకాకార శ్రీ అమృతచంద్రాచార్యదేవ, పరమకృపాలు శ్రీ సద్గురుదేవ ఏవం ముముక్షు
పాఠకోంసే హార్దిక క్షమా యాచనా కరతా హూఁ .
నిర్వాణకో ప్రాప్త హో. ఇసకే ఆశయకో సమ్యక్ ప్రకారసే సమఝనేకే లియే నిమ్నోక్త బాతోంకో లక్షమేం
రఖనా ఆవశ్యక హైః– ఇస శాస్త్రమేం కతిపయ కథన స్వాశ్రిత నిశ్చయనయకే హైం
కరనా చహియే ఔర వ్యవహారకథనోంకా అభూతార్థ సమఝకర ఉనకా సచ్చా ఆశయ క్యా హై వహ నికాలనా
చాహియే. యది ఐసా న కియా జాయగా తో విపరీత సమఝ హోనేసే మహా అనర్థ హోగా. ‘ప్రత్యేక ద్రవ్య
స్వతంత్ర హై. వహ అపనే హీ గుణపర్యాయోంకో తథా ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యకో కరతా హై. పరద్రవ్యకా వహ గ్రహణ–
త్యాగ నహీం కర సకతా తథా పరద్రవ్య వాస్తవమేం ఉసే కుఛ లాభ–హాని యా సహాయ నహీం కర సకతా .
––జీవకీ శుద్ధ పర్యాయ సంవర–నిర్జరా–మోక్షకే కారణభూత హై ఔర అశుద్ధ పర్యాయ ఆస్రవ–బంధకే
కారణభూత హై.’– ఐసే మూలభూత సిద్ధాంతోంకో కహీం బాధా న పహుఁచే ఇస ప్రకార సదైవ శాస్త్రకే కథనోంకా
అర్థ కరనా చాహియే. పునశ్చ ఇస శాస్త్రమేం కుఛ పరమప్రయోజనభూత భావోంకా నిరూపణ అతి సంక్షేపమేం హీ కియా
గయా హై
Page -11 of 264
PDF/HTML Page 18 of 293
single page version
అభ్యాస ద్వారా కీ జావే తో ముముక్షుఓంకో ఇస శాస్త్రకే ఆశయ సమఝనేమేం విశేష సుగమతా హోగీ.
ఆచార్యభగవాననే సమ్యగ్జ్ఞానకీ ప్రసిద్ధికే హేతుసే తథా మార్గకీ ప్రభావనాకే హేతుసే యహ పంచాస్తికాయసంగ్రహ
శాస్త్ర కహా హై. హమ ఇసకా అధ్యయన కరకే, సర్వ ద్రవ్యోంకీ స్వతంత్రతా సమఝకరకే, నవ పదార్థోకో యథార్థ
సమఝ కరకే, చైతన్యగుణమయ జీవద్రవ్యసామాన్యకా ఆశ్రయ కరకే, సమ్యగ్దర్శన–సమ్యగ్జ్ఞాన ప్రగటా కరకే,
మార్గకో ప్రాప్త కరకే, భవభ్రమణకే దుఃఖోంకా అన్త ప్రాప్త కరేం యహీ భావనా హై. శ్రీ అమృతచంద్రాచార్యదేవనే
పంచాస్తికాయసంగ్రహకే సమ్యక్ అవబోధకే ఫలకా నిమ్నోక్త శబ్దోమేం వర్ణన కియా హైః–‘జో పురుష వాస్తవమేం
వస్తుత్త్వకా కథన కరనేవాలే ఇస ‘పంచాస్తికాయసంగ్రహ’ కో అర్థతః అర్థీరూపసే జానకర, ఇసీమేం కహే హుఏ
జీవాస్తికాయమేం అంతర్గత అపనేకో
స్వరూపవికార ఆరోపిత హై ఐసా అపనేకోే
వర్తత పరమాణుకీ భాఁతి భావీ బంధసే పరాఙ్ముఖ వర్తతా హుఆ, పూర్వ బంధసే ఛూటతా హుఆ, అగ్నితప్త జలకీ
దుఃస్థితి సమాన జో దుఃఖ ఉససే పరిముక్త హోతా హై.’
కార్తిక కృష్ణా ౪,
Page -10 of 264
PDF/HTML Page 19 of 293
single page version
హై, అతః ఐసే హీ శ్రద్ధాన సే మిథ్యాత్వ హై; ఇసలియే ఉసకా త్యాగ కరనా. తథా నిశ్చయనయ ఉన్హీంో
యథావత్ నిరూపణ కరతా హై, కిసీ కో కిసీ మేం నహీం మిలాతా, అతః ఐసే హీ శ్రద్ధానసే సమ్యక్త్వ హోతా
హై, ఇసలియే ఉసకా శ్రద్ధాన కరనా.
నిమిత్తాదికీ అపేక్షాసే ఉపచార కియా హై’ ఐసా జాననా. ఇస ప్రకార జాననేకా నామ హీ దోనోం నయోంకా
గ్రహణ హై. పరన్తు దోనోం నయోంకే వ్యాఖ్యానకో సమాన సత్యార్థ జానకర ‘ఐసా భీ హై ఔర ఐసా భీ హై ’
ఐసా భ్రమరూప ప్రవర్తనేసే తో దోనోం నయోంకా గ్రహణ కరనా నహీం కహా హై.
తహ వవహారేణ విణా పరమత్థువఏసణమసక్కం..
కరనే యోగ్య నహీం హై.
Page -9 of 264
PDF/HTML Page 20 of 293
single page version
వ్యవహారనయసే శరీరాదిక పరద్రవ్యోంకీ సాపేక్షతా ద్వారా నర–నారక–పృథ్వీకాయాదిరూప జీవకే భేద కియే,
తబ ‘మనుష్య జీవ హై,’ నారకీ జీవ హై’ ఇత్యాది ప్రకారసే ఉన్హేం జీవకీ పహిచాన హుఈ; అథవా అభేద
వస్తుమేం భేద ఉత్పన్న కరకే జ్ఞాన–దర్శనాది గుణపర్యాయరూప జీవకే భేద కియే, తబ ‘జాననేవాలా జీవ హై,’
‘దేఖనేవాలా జీవ హై’ ఇత్యాది ప్రకారసే ఉన్హేంం జీవకీ పహిచాన హుఈ. ఔర నిశ్చయసే తో వీతరాగభావ
మోక్షమార్గ హై; కిన్తు ఉసే జో నహీం జానతే, ఉనసేే ఐసా హీ కహతే రహేం తో వే నహీం సమఝేంగే ; ఇసలియే
ఉన్హేం సమఝానేకే లియే, వ్యవహారనయసే తత్త్వార్థశ్రద్ధాన జ్ఞానపూర్వక పరద్రవ్యకా నిమిత్త మిటానేకీ సాపేక్షతా
ద్వారా వ్రత–శీల–సంయమాదిరూప వీతరాగభావకే విశేష దర్శాయే, తబ ఉన్హేం వీతరాగభావకీ పహిచాన హుఈ.
ఇసీ ప్రకార, అన్యత్ర భీ వ్యవహార బినా నిశ్చయకా ఉపదేశ న హోనా సమఝనా.
ఉసీకో జీవ మాననా. జీవకే సంయోగసే శరీరాదికకో భీ జీవ కహా వహ కథనమాత్ర హీ హై. పరమార్థసే
శరీరాదిక జీవ నహీం హోతే. ఐసా హీ శ్రద్ధాన కరనా. డూసరభ, అభేద ఆత్మామేం జ్ఞాన–దర్శనాది భేద
కియే ఇసలియే కహీం ఉన్హేం భేదరూప హీ న మాన లేనా; భేద తో సమఝానేకే లియే హై. నిశ్చయసే ఆత్మా
అభేద హీ హై; ఉసీకో జీవవస్తు మాననా. సంజ్ఞా–సంఖ్యాది భేద కహే వే కథనమాత్ర హీ హై ; పరమాథసే వే
పృథక– పృథక నహీం హైం. ఐసా హీ శ్రద్ధాన కరనా. పునశ్చ, పరద్రవ్యకా నిమిత్త మిటానేకీ అపేక్షాసే వ్రత–
శీల–సంయమాదికకో మోక్షమార్గ కహా ఇసలియే కహీం ఉన్హీంకో మోక్షమార్గ న మాన లేనా; క్యోంకి పరద్రవ్యకే
గ్రహణ–త్యాగ ఆత్మాకో హో తో ఆత్మా పరద్రవ్యకా కర్తా–హర్తా హో జాయే, కిన్తు కోఈ ద్రవ్య కిసీ ద్రవ్యకే
ఆధీన నహీం హైం. ఆత్మా తో అపనే భావ జో రాగాదిక హై ఉన్హేం ఛోడకర వీతరాగీ హోతా హై, ఇసలియే
నిశ్చయసే వీతరాగభావ హీ మోక్షమార్గ హై. వీతరాగభావోంకో ఔర వ్రతాదికకో కదాచిత్ కార్యకారణపనా హై
ఇసలియే వ్రతాదికకో మోక్షమార్గ కహా కిన్తు వహ కథనమాత్ర హీ హై. పరమార్థసే బాహ్యక్రియా మోక్షమార్గ నహీం
హై. ఐసా హీ శ్రద్ధాన కరనా. ఇసీ ప్రకార, అన్యత్ర భీ వ్యవహారనయకో అంగీకార న కరనేకా సమఝ
లేనా.