Panchastikay Sangrah-Hindi (Telugu transliteration). Description of NischayVyavhaarAabhasi; Contents; Swadhyay Mangalacharan; Shlok: 1-6 ; Shatdravya-panchastikayki samanya vyakhyanroop pithika; Gatha: 1-4.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 15

 

Page -8 of 264
PDF/HTML Page 21 of 293
single page version

ప్రశ్నః– వ్యవహారనయ పరకో ఉపదేశ కరనేమేం హీ కార్యకారీ హై యా స్వయంకా భీ ప్రయోజన సాధతా హై?
ఉత్తరః– స్వయం భీ జబ తక నిశ్చయనయసే ప్రరూపతి వస్తుకో నహీం జానతా తబతక వ్యవహారమార్గ ద్వారా
వస్తుకా నిశ్చయ కరతా హై. ఇసలియే నీచలీ దశామేం స్వయంకో భీ వ్యవహారనయ కార్యకారీ హై. పరన్తు
వ్యవహారకో ఉపచారమాత్ర మానకర ఉసకే ద్వారా వస్తుకా శ్రద్ధాన బరాబర కియా జావే తో వహ కార్యకారీ
హో, ఔర యది నిశ్చయకీ భాఁతి వ్యవహార భీ సత్యభూత మానకర ‘వస్తు ఐసీ హీ హై’ ఐసా శ్రద్ధాన కియా
జావే తో వహ ఉల్టా అకార్యకారీ హో జాయే. యహీ పురుషార్థసిద్ధయుపాయమేం కహా హైః–
అబుధస్య బోధనాంర్థ మునీశ్వరా దేశయన్త్తత్యభూతార్థమ్.
వ్యవహారమేవ కేవలమవైతి యస్తస్య దేశనా నాస్తి..
మాణవక ఏవ సింహో యథా భవత్యనవగీతసింహస్య.
వ్యవహార ఏవ హి తథా నిశ్చయతాం యాత్యనిశ్చయజ్ఞస్య..
అర్థః– మునిరాజ, అజ్ఞానీకో సమఝానేకే లియే అసత్యార్థ జో వ్యవహారనయ ఉసకో ఉపదేశ దేతే హైం.
జో కేవళ వ్యవహారకో హీ సమఝాతా హై, ఉసే తో ఉపదేశ హీ దేనా యోగ్య నహీం హై. జిస ప్రకార జో
సచ్చే సింహకో న సమఝతా ఉసే తో బిలావ హీ సింహ హై, ఉసీ ప్రకార జో నిశ్చయకో నహీం సమఝతా
ఉసకే తో వ్యవహార హీ నిశ్చయపనేకో ప్రాప్త హోతా హై.
–శ్రీ మోక్షమార్గప్రకాశక

Page -7 of 264
PDF/HTML Page 22 of 293
single page version

నిశ్చయవ్యవహారాభాస–అవలమ్బియోంకా నిరూపణ
అబ, నిశ్చయ–వ్యవహార దోనోం నయోంకే ఆభాసకా అవలమ్బన లేతే హైం ఐసే మిథ్యాద్రష్టియోంకా
నిరూపణ కరతే హైంః––
కోఈ ఐసా మానతే హైం కి జినమతమేం నిశ్చయ ఔర వ్యవహార దో నయ కహే హైం ఇసలియే హమేం ఉన
దోనోంకా అంగీకార కరనా చాహియే. ఐసా విచారకర, జిస ప్రకార కేవళనిశ్చయభాసకే అవలిమ్బయోంకా
కథన కియా థా తదనుసార తో వే నిశ్చయకా అంగీకార కరతే హైం ఔర జిస ప్రకార కేవలవ్యవహారాభాసకే
అవలిమ్బయోంకా కథన కియా థా తదనుసార వ్యవహారకా అంగీకార కరతే హైం. యద్యపి ఇస ప్రకార అంగీకార
కరనేమేం దోనోం నయోంమేం విరోధ హై, తథాపి కరేం క్యా? దోనోం నయోంకా సచ్చా స్వరూప తో భాసిత హుఆ నహీం
హై ఔర జినమతమేం దో నయ కహే హైం ఉనమేంసే కిసీకో ఛోడా భీ నహీం జాతా. ఇసలియే భ్రమపూర్వక దోనోం
నయోకాం సాధన సాధతే హైం. ఉన జీవోంకో భీ మిథ్యాద్రష్టి జాననా.
అబ ఉనకీ ప్రవృత్తికీ విశేషతా దర్శాతే హైంః–
అంతరంగమేం స్వయంకో తో నిర్ధార కరకే యథావత్ నిశ్చయ–వ్యవహార మోక్షమార్గకో పహిచానా నహీం హై
పరన్తు జిన–ఆజ్ఞా మానకర నిశ్చయ–వ్యవహారరూప దో ప్రకారకే మోక్షమార్గ మానతే హైం. అబ మోక్షమార్గ తో
కహీం దో హైం నహీం, మోక్షమార్గకా నిరూపణ దో ప్రకారసే హై. జహాఁం సచ్చే మోక్షమార్గకో మోక్షమార్గ నిరూపణ
కియా హై వహ నిశ్చయమోక్షమార్గ హై, ఔర జహాఁంం మోక్షమార్గ తో హై నహీం కిన్తు మోక్షమార్గకా నిమిత్త హైే అథవా
సహచారీ హై, ఉసే ఉపచారసే మోక్షమార్గ కహేం వహ వ్యవహారమోక్షమార్గ హై; క్యోంకి నిశ్చయ–వ్యవహారకా సర్వత్ర
ఐసా హీ లక్షణ హై. సచ్చా నిరూపణ సో నిశ్చయ, ఉపచార నిరూపణ సో వ్యవహార. ఇసలియే నిరూపణకీ
అపేక్షాసే దో ప్రకాసే మోక్షమార్గ జాననా. పరంతు ఏక నిశ్చయమోక్షమార్గ హై తథా ఏక వ్యవహారమోక్షమార్గ హై ఇస
ప్రకార దో మోక్షమార్గ మాననా మిథ్యా హై.
పునశ్చ, వే నిశ్చయ–వ్యవహార దోనోంకో ఉపాదేయ మానతే హైం. వహ భీ భ్రమ హై, క్యోంకి నిశ్చయ ఔర
వ్యవహారకా స్వరూప తో పరస్పర విరోధ సహిత హై –
–శ్రీ మోక్షమార్గప్రకాశక

Page -6 of 264
PDF/HTML Page 23 of 293
single page version

విషయానుక్రమణికా
విషయ
గాథా
విషయ
గాథా
దోనోం నయోం ద్వారా ద్రవ్యకే లక్షణకా విభాగ
౧౧
౧ షడ్ద్రవ్యపంచాస్తికాయవర్ణన
ద్రవ్య ఔర పర్యాయోంకే అభేదపనేకా కథన
౧౨
షడ్ద్రవ్యపంచాస్తికాయకే సామాన్య
ద్రవ్య ఔర గుణోంకే అభేదపనేకా కథన
౧౩
వ్యాఖ్యానరూప పీఠికా
ద్రవ్యకే ఆదేశకే పక్ష సప్తభంగీ
౧౪
ఉత్పాదమేం అసత్కా ప్రాదుర్భావ ఔర వ్యయమేం
శాస్త్రకే ఆదిమేం భావనమస్కారరూప
సత్ కా వినాశ హోనేకా నిషేధ
౧౫
అసాధారణ మంగల
ద్రవ్యోం,గుణోం తథా పర్యాయోంకా ప్రజ్ఞాపన
౧౬
సమయ అర్థాత ఆగమకో ప్రణామ కరకే
ఉసకా కథన కరనే సమ్బన్ధీ
భావకా కా నాశ నహీం హోతా ఔర
అభావ
కా ఉత్పాద నహీం హోతా ఉసకా
శ్రీమద్కున్దకున్దాచార్య దేవకీ ప్రతిజ్ఞా
ఉదాహరణ
౧౭
శబ్దరూపసే, జ్ఞానరూపసే ఔర అర్థరూపసే
ద్రవ్య కథంచిత వ్యయ ఔర ఉత్పాదయుక్త
హోనే
ఐసే తీన ప్రకారకా ‘సమయ’ శబ్దకా
పర భీ ఉసకా సదైవ అవినష్టపనా
అర్థ తథా లోక–అలోకరూప
విభాగ
ఏవం అనుత్పన్నపనా
౧౮
పాఁచ అస్తికాయోంకీ విశేష సంజ్ఞా,
సామాన్య
ధ్రువతా కే పక్షసే సత్కా అవినాశ ఔర
–విశేష అస్తిత్వ తథా కాయత్వకా
కథన
అసత్కా అనుత్పాద
౧౯
పాఁచ అస్తికాయోంకా అస్తిత్వ కిస
ప్రకార
సిద్ధకో అత్యంత అసత్–ఉత్పాదకా నిషేధ
౨౦
సే హై ఔర కాయత్వ కిస ప్రకారసే హై
జీవకో ఉత్పాద, వ్యయ, సత్–వినాశ ఏవం
ఉసకా కథన
అసత్–ఉత్పాదకా కర్తాపనా హోనేకీ
పాఁచ అస్తికాయోంకో తథా కాలకో
ద్రవ్య–
సిద్ధిరూప ఉపసంహార
౨౧
పనేకా కా కథన
ఛహ ద్రవ్యోంమేంసే పాఁచకో అస్తికాయపనేకా
ఛహ ద్రవ్యోంకా పరస్పర అత్యంత సంకర
హోనేపర
స్థాపన
౨౨
భీ వే అపనే అపనే నిశ్చిత స్వరూపసే
కాల అస్తికాయరూపసే అనుక్త హోనే పర
చ్యుత నహీం హోతే ఐసా కథన
భీ ఉసకా అర్థపనా
౨౩
అస్తిత్వ కా స్వరూప
నిశ్చయకాలకా స్వరూప
౨౪
సత్తా ఔర ద్రవ్యకా అర్థాన్తరపనా
హోనేకా
వ్యవహారకాలకా కథంచిత పరాశ్రితపనా
౨౫
ఖణ్డన
వ్యవహారకాలకే కథంచిత పరాశ్రితపనే
తీన ప్రకారసే ద్రవ్యకా లక్షణ
౧౦
సంమ్బన్ధీ సత్య యుక్తి
౨౬

Page -5 of 264
PDF/HTML Page 24 of 293
single page version


విషయ
గాథా
విషయ
గాథా
జీవద్రవ్యాస్తికాయకా వ్యాఖ్యాన
వ్యపదేశ ఆది ఏకాన్తసే ద్రవ్యగుణోంకే
స్ాంసారదశావాలే ఆత్మాకా సౌపాధి ఔర
అన్యపనేకా కారణ హోనేకా ఖణ్డన
౪౬
నిరుపాధి స్వరూప
౨౭
వస్తురూపసే భేద ఔర [వస్తురూపసే]
ముక్తదశావాలే ఆత్మాకా నిరుపాధి స్వరూప
౨౮
అభేదకా ఉదాహరణ
౪౭
సిద్ధకే నిరుపాధి జ్ఞాన దర్శన ఔర
ద్రవ్య ఔర గుణోంకా అర్థాన్తరపనా హోనేసే
సుఖకా సమర్థన
౨౯
దోష
౪౮
జీవత్వగుణకీ వ్యాఖ్యా
౩౦
జ్ఞాన ఔర జ్ఞానీకో సమవాయ సమ్బన్ధ
జీవోంకా స్వాభావిక ప్రమాణ తథా ఉనకా
హోంనే కా నిరాకరణ
౪౯
ముక్త ఔర అముక్త ఐసా విభాగ
౩౧–౩౨
సమవాయమే పదార్థనతరపనా హోంనే కా
జీవకే దేహప్రమాణపనేకే ద్రష్టాన్తకా కథన
౩౩
నిరాకరణ
౫౦
జీవకా దేహసే దేహాన్తరమేం అస్తిత్వ, దేహ
సే పృథకత్వ తథా దేహాన్తరమేం గమన కా
ద్రష్టాంతరూప తథా ద్రార్ష్టాంతరూప పదార్థ
పూర్వక, ద్రవ్య ఔర గుణోంకే అభిన్న–
కారణ
౩౪
పదార్థపనేకే వ్యాఖ్యానకా ఉపసంహార
౫౧–౫౨
సిద్ధ భగవన్తోంకే జీవత్వ ఏవం దేహ–
ప్రమాణత్వకీ వ్యవస్థా
౩౫
సిద్ధభగవానకో కార్యపనా ఔర
అపనే భావోంకో కరతే హుఏ, క్యా జీవ
కారణపనా హోనేకా నిరాకరణ
౩౬
అనాది అనన్త హై? క్యా సాది సాన్త
‘జీవకా అభావ సో ముక్తి’ –ఇస బాత
హై? క్యా సాది అనంత హై? క్యా
కా ఖణ్డన
౩౭
తదాకారరూప పరిణత హై? క్యా
చేతయితృత్వ గుణకీ వ్యాఖ్యా
౩౮
తదాకారరూప అపరిణత హై? ––ఇన
కిస జీవకో కౌనసీ చేతనా హోతీ హై
ఆశంకాఓంకా సమాధాన
౫౩
ఉసకా కథన
౩౯
జీవకో భావవశాత్ సాది–సాంతపనా ఔర
ఉపయోగ గుణకే వ్యాఖ్యానకా ప్రారమ్భ
౪౦
అనాది–అనన్తపనా హోనేమేం విరోధకా
జ్ఞానోపయోగకే భేదోంకే నామ ఔర
పరిహార
౫౪
స్వరూపకా కథన
౪౧
జీవకో సత్భావకే ఉచ్ఛేద ఔర అసత్–
దర్శనోపయోగకే భేదోంకే నామ ఔర
భావకే ఉత్పాదమేం నిమిత్తభూత ఉపాధి
స్వరూపకా కథన
౪౨
కా ప్రతిపాదన
౫౫
ఏక ఆత్మా అనేక జ్ఞానాత్మక హోనేకా
జీవోంకో పాఁచ భావోంకీ ప్రగటతాకా వర్ణన
౫౬
సమర్థన
౪౩
జీవకే ఔదయికాది భావోంకా అకర్తృత్వ–
ద్రవ్యకా గుణోంసే భిన్నత్వ ఔర గుణోంకా
ప్రకారకా కథన
౫౭
ద్రవ్యసే భిన్నత్వ హోనేమేం దోష
౪౪
నిమిత్తమాత్రరూపసే ద్రవ్యకర్మోంకా
ద్రవ్య ఔర గుణోంకా స్వోచిత అనన్యపనా
౪౫
ఔదయికాది భావోంకా కర్తాపనా
౫౮

Page -4 of 264
PDF/HTML Page 25 of 293
single page version


విషయ
గాథా
విషయ
గాథా
కర్మకో జీవభావకా కర్తాపనా హోనేకే
కర్మవిముక్తపనేకీ ముఖ్యతాసే ప్రభుత్వ–
సమ్బన్ధమేంం పూర్వపక్ష
౫౯
గుణకా వ్యాఖ్యాన
౭౦
౫౯ వీం గాథామేం కహే హుఏ పూర్వపక్షకే
జీవకే భేదోంకా కథన
౭౧–౭౨
సమాధానరూప సిద్ధాన్త
౬౦
బద్ధ జీవకో కర్మనిమిత్తక షడ్విధి
నిశ్చనయ సే జీవ కో అపనే భావోం కా
గమన ఔర ముక్త జీవకో స్వాభావిక
కర్తాపనా ఔర పుద్గలకర్మోంకా
అకర్తాపనా
౬౧
ఐసా ఏక ఊర్ధ్వగమన
౭౩
నిశ్చనయసే అభిన్న కారక హోనేసే కర్మ
పుద్గలద్రవ్యాస్తికాయకా వ్యాఖ్యాన
ఔర జీవ స్వయం అపనే–అపనే రూపకే
పుద్గలద్రవ్యకే భేద
౭౪
కర్తా హైం– తత్సమ్బన్ధీ నిరూపణ
౬౨
పుద్గలద్రవ్యకే భేదోంకా వర్ణన
౭౫
యది కర్మ జీవకో అనయోన్య అకర్తాపనా
స్కన్ధోంమేం ‘పుద్గల’ ఐసా జో వ్యవహార
హో, తో అన్యకా దియా హుఆ ఫల అన్య
హై ఉసకా సమర్థన
౭౬
భోగే, ఐసా ప్రసంగ ఆయేగా, –ఐసా దోష
పరమాణు కీ వ్యాఖ్యా
౭౭
బతలాకర పూర్వపక్షకా నిరూపణ
౬౩
పరమాణు భిన్న– భిన్న జాతికే హోనేకా
కర్మయోగ్య పుద్గల సమస్త లోకమేం వ్యాప్త
ఖణ్డన
౭౮
హైం; ఇసలియే జహాఁ ఆత్మా హై వహాఁ, బినా
శద్బ పుద్గలస్కన్ధపర్యాయ హోనేకా కథన
౭౯
లాయే హీ, వే విద్యమాన హైం–––తత్సమ్బన్ధీ
పరమాణుకే ఏక ప్రదేశీపనేకా కథన
౮౦
కథన
౬౪
పరమాణుద్రవ్యమేం గుణ–పర్యాయ వర్తనేకా
అన్య ద్వారా కియే బినా కర్మ కీ ఉత్త్పత్తి
కథన
౮౧
కిస ప్రకార హోతీ హై ఉసకా కథన
౬౫
సర్వ పుద్గలభేదోంకా ఉపసంహార
౮౨
కర్మోంకీ విచిత్రతా అన్య ద్వారా నహీం కీ
ధర్మద్రవ్యాస్తికాయ ఔర అధర్మ–
జాతీ ––––తత్సమ్బన్ధీ కథన
౬౬ ద్రవ్యాస్తికాయకా వ్యాఖ్యాన
నిశ్చయసే జీవ ఔర కర్మకో నిజ–నిజ
ధర్మాస్తికాయకా స్వరూప
౮౩
రూపకా హీ కర్తాపనా హోనే పర భీ,
ధర్మాస్తికాయకా శేష స్వరూప
౮౪
వ్యవహారసే జీవకో కర్మ ద్వారా దియే గయే
ధర్మాస్తికాయకే గతిహేతుత్వ సమ్బన్ధీ
ఫల కా ఉపభోగ విరోధకో ప్రాప్త నహీం
ద్రష్టాన్త
౮౫
హోతా––– తత్సమ్బన్ధీ కథన
౬౭
అధర్మాస్తికాయకా స్వరూప
౮౬
కర్తృత్వ ఔర భోక్తృత్వకీ వ్యాఖ్యాన కా
ధర్మ ఔర అధర్మకే సద్భావకీ సిద్ధికే
ఉపసంహార
౬౮
లియే హేతు
౮౭
కర్మసంయుక్తపనే కీ ముఖ్యతా సే ప్రభుత్వగుణ
ధర్మ ఔర అధర్మ గతి ఔర స్థితికే
కా వ్యాఖ్యాన
౬౯
హేతు హోనే పర భీ ఉనకీ అత్యన్త
ఉదాసీనతా
౮౮

Page -3 of 264
PDF/HTML Page 26 of 293
single page version


విషయ
గాథా
విషయ
గాథా
ధర్మ ఔర అధర్మకే ఉదాసీనపనే
సమ్బన్ధీ
దుఃఖసే విముక్త హోనేకా క్రమకా కథన
౧౦౪
హేతు
౮౯
౨, నవపదార్థపుర్వక మోక్షమార్గప్రపంచ వర్ణన
ఆకాశద్రవ్యాస్తికాయ వ్యాఖ్యాన
ఆప్తకీ స్తుతిపూర్వక ప్రతిజ్ఞా
౧౦౫
ఆకాశకా స్వరూప
౯౦
మోక్షమార్గకీ సూచనా
౧౦౬
లేాకకే బాహర భీ ఆకాశ హోనేకీ
సూచనా
౯౧
స్మ్యగ్దర్శన–జ్ఞాన–చారిత్రకీ సూచనా
౧౦౭
ఆకాశమేం గతిహేతుత్వ హోనేమేం
పదార్థోంకే నామ ఔర స్వరూపకా కథన
౧౦౮
దోషకా నిరూపణ
౯౨ జీవపదార్థకా వ్యాఖ్యాన
౯౨ వీం గాథా మేం గతిపక్షసమ్బన్ధీ కథన
జీవకే స్వరూపకా కథన
౧౦౯
కరనేకే పశ్చాత స్థితిపక్షసమ్బన్ధీ
కథన
౯౩
సంసారీ జీవోంకే భేదోంమేంసే పృథ్వీకాయిక
ఆకాశకో గతిస్థితిహేతుత్వకా
అభావ
ఆది పాఁచ భేదోంకా కథన
౧౧౦
హోనేకే సమ్బన్ధమేం హేతు
౯౪
పృథ్వీకాయిక ఆది పంచవిధ జీవోంకే
ఆకాశకో గతిస్థితిహేతుత్వ హోనేకే
స్థావరత్రసపనే సమ్బన్ధీ కథన
౧౧౧
ఖణ్డన సమ్బన్ధీ కథనకా ఉపసంహార
౯౫
పృథ్వీకాయిక ఆది పంచవిధ జీవోంకే
ధర్మ, అ ధర్మ ఔర లోకాకాశకా
ఏకేన్ద్రియపనేకా నియమ
౧౧౨
అవగాహకీ అపేక్షాసే ఏకత్వ హోనేపర భీ
ఏకేన్ద్రియోంకో చేతన్యకా అస్తిత్వ
వస్తురూపసే అన్యత్వ
౯౬
హోనే సమ్బన్ధీ ద్రష్టాన్త
౧౧౩
చూలికా
ద్వీన్ద్రియ జీవోంకే ప్రకారకీ సూచనా
౧౧౪
ద్రవ్యోంకా మూర్తామూర్తపనా ఔర
త్రీన్ద్రియ జీవోంకే ప్రకారకీ సూచనా
౧౧౫
చేతనాచేతనపనా
౯౭
చతురిన్ద్రియ జీవోంకే ప్రకారకీ సూచనా
౧౧౬
ద్రవ్యోంకా సక్రియ– నిష్క్రియపనా
౯౮
ప్ాంచేన్ద్రియ జీవోంకే ప్రకారకీ సూచనా
౧౧౭
మూర్త ఔర అమూర్తకే లక్షణ
౯౯
ఏకేన్ద్రియాది జీవోంకా చతుర్గతిసమ్బన్ధ
కాలద్రవ్యకా వ్యాఖ్యాన
దర్శాకర ఉన జీవభేదోంకా ఉపసంహార
౧౧౮
వ్యవహారకాల తథా నిశ్చయకాలకా
స్వరూప
౧౦౦
గతినామకర్మ ఔర ఆయుకర్మకే ఉదతసే
కాలకే ‘నిత్య’ ఔర ‘క్షణిక’ ఐసే
నిష్పన్న హోనేకే కారణ దేవత్వాదికా
దో విభాగ
౧౦౧
అనాత్మస్వభావపనా
౧౧౯
కాలకో ద్రవ్యపనేకా విధాన ఔర
పూర్వోక్త జీవవిస్తారకా ఉపసంహార
౧౨౦
అస్తికాయపనేకా నిషేధ
౧౦౨
వ్యవహార జీవత్వకే ఏకాన్తకీ
ఉపసంహార
ప్రతిపత్తీకా ఖణ్డన
౧౨౧
పంచాస్తికాతకే అవబోధకా ఫల
కహకర
అన్యసే అసాధారణ ఐసే జీవకార్యోంకా
ఉసకే వ్యాఖ్యానకా ఉపసంహార
౧౦౩
కథన
౧౨౨

Page -2 of 264
PDF/HTML Page 27 of 293
single page version


విషయ
గాథా
విషయ
గాథా
జీవవ్యాఖ్యానకే ఉపసంహారకీ తథా
సామాన్యరూపసే సంవరకా స్వరూప
౧౪౨
అజీవవ్యాఖ్యానకే ప్రారంభకీ సూచనా
౧౨౩
విశేషరూపసే సంవరకా స్వరూప
౧౪౩
అజీవపదార్థకా వ్యాఖ్యాన
నిర్జరా పదార్థకా వ్యాఖ్యాన
ఆకాశాదికా అజీవపనా దర్శానేకే
నిర్జరాకా స్వరూప
౧౪౪
హేతు
౧౨౪
నిర్జరాకా ముఖ్య కారణ
౧౪౫
ఆకాశాదికా అచేతనత్వసామాన్య
ధ్యానకా స్వరూప
౧౪౬
నిశ్చిత కరనేకే లియే అనుమాన
౧౨౫ బన్ధపదార్థకా వ్యాఖ్యాన
జీవ–పుద్గలకే సంయోగమేం భీ, ఉనకే
బన్ధకా స్వరూప
౧౪౭
భేదకే కారణభూత స్వరూపకా కథన
౧౨౬–
౨౭
బంధకా బహిరంగ ఔర అంతరంగ కారణ
౧౪౮
జీవ–పుద్గలకే సంయోగసే నిష్పన్న
మిథ్యాత్వాది ద్రవ్యపర్యాయోంకే భీ బంధకే
హోనేవాలే అన్య సాత పదార్థోంకే
బహిరంగ కారణపనేకా ప్రకాశన
౧౪౯
ఉపోద్ఘాత హేతు జీవకర్మ ఔర
మోక్షపదార్థకా వ్యాఖ్యాన
పుద్కర్మకే చక్రకా వర్ణన
౧౨౮–
౩౦
ద్రవ్యకర్మమోక్షకే హేతుభూత పరమ–సంవర
పుణ్య–పాపపదార్థకా వ్యాఖ్యాన
రూపసే భావమోక్షకే స్వరూపకా
పుణ్య–పాపకో యోగ్య భావకే
కథన
౧౫౦–౫౧
స్వభావకా కథన
౧౩౧
ద్రవ్యకర్మమోక్షకే హేతుభూత ఐసీ పరమ
పుణ్య–పాపకా స్వరూప
౧౩౨
నిర్జరాకే కారణభూత ధ్యాన
౧౫౨
మూర్తకర్మకా సమర్థన
౧౩౩
ద్రవ్యమోక్షకా స్వరూప
౧౫౩
మూర్తకర్మకా మూర్తకర్మకే సాథ జో బన్ధ–
మోక్షమార్గప్రపంచసూచక
చూలికా
ప్రకార తథా అమూర్త జీవకా మూర్త–కర్మకే
మోక్షమార్గకా స్వరూప
౧౫౪
సాథ జో బన్ధ ప్రకార ఉసకీ
సూచనా
౧౩౪
స్వసమయకే గ్రహణ ఔర పరసమయకే
ఆస్త్రవపదార్థకా వ్యాఖ్యాన
త్యాగపూర్వక కర్మక్షయ హోతా హై––
పుణ్యాస్త్రవకా స్వరూప
౧౩౫
ఐసే ప్రతిపాదన ద్వారా ’జీవస్వభావమేం
ప్రశస్త రాగకా స్వరూప
౧౩౬
నియత చారిత్ర వహ మోక్షమార్గ హై’
అనుకమ్పాకా స్వరూప
౧౩౭
–ఐసా నిరూపణ
౧౫౫
చిత్తకీ కలుశతాకా స్వరూప
౧౩౮
పరచారిత్రమేం ప్రవర్తన కరనేవాలేకా
పాపాస్త్రవకా స్వరూప
౧౩౯
స్వరూప
౧౫౬
పాపాస్త్రవభూత భావోంకా విస్తార
౧౪౦
పరచారిత్రప్రవృత్తి బంధహేతు భూత హోనేసే
సంవరపదార్థకా వ్యాఖ్యాన
ఉసే మోక్షమార్గపనేకా నిషేధ
౧౫౭
పపకే సంవరకా కథన
౧౪౧

Page -1 of 264
PDF/HTML Page 28 of 293
single page version


విషయ
గాథా
విషయ
గాథా
స్వచారిత్రమేం ప్రవర్తన కరనేవాలేకా
స్వసమయకీ ఉపలబ్ధిమేం రాగ హీ ఏక హేతు
౧౬౭
స్వరూప
౧౫౮
రాగలవమూలక దోషపరమ్పరాకా నిరూపణ
౧౬౮
శుద్ధ స్వచారిత్రప్రవృత్తికా మార్గ
౧౫౯
రాగరూప క్లేశకా నిఃశేష నాశ కరనే–
నిశ్చయమోక్షమార్గకే సాధనరూపసే,
యోగ్య హోనేకా నిరూపణ
౧౬౯
పూర్వోదిష్ట వ్యవహారమోక్షమార్గకా నిర్దేశ
౧౬౦
అర్హంతాదికీ భక్తిరూప పరసమయ–
వ్యవహారమోక్షమార్గకే సాధ్యరూపసే,
ప్రవృత్తిమేం సాక్షాత మోక్షహేతుపనేకా
నిశ్చయమోక్షమార్గకా కథన
౧౬౧
అభావ హోనేపర భీ పరమ్పరాసే
ఆత్మాకే చారిత్ర–జ్ఞాన–దర్శనపనేకా
మోక్షహేతుపనేకా సద్భావ
౧౭౦
ప్రకాశన
౧౬౨
మాత్ర అర్హంతాదికీ భక్తి జితనే రాగసే
సర్వ సంసారీ ఆత్మా మోక్షమార్గకే యోగ్య
ఉత్పన్న హోనేవాలా సాక్షాత మోక్షకా
హోనేకా నిరాకరణ
౧౬౩
అంతరాయ
౧౭౧
దర్శన–జ్ఞాన చారిత్రకా కథంచిత్
సాక్షాత మోక్షమార్గకే సార–సూచన ద్వారా
బంధహేతుపనా ఔర జీవస్వభావమేం
నియత
శాస్త్రతాత్పర్యరూప ఉపసంహార
౧౭౨
చారిత్రకా సాక్షాత మోక్షహేతుపనా
౧౬౪
శాస్త్రకర్తాకీ ప్రతిజ్ఞాకీ పూర్ణతా సూచిత
సూక్ష్మ పరసమయకా స్వరూప
౧౬౫
కరనేవాలీ సమాప్తి
౧౭౩
శుద్ధసమ్ప్రయోగకో కథంచిత బంధహేతుపనా
హోనేసే ఉసే మోక్షమార్గపనేకా నిషేధ
౧౬౬

Page 0 of 264
PDF/HTML Page 29 of 293
single page version

నమః శ్రీ సర్వజ్ఞవీతరాగాయ
శాస్త్రస్వాధ్యాయకా మంగలాచరణ
ఓంకారం బిన్దుసంయుక్తం నిత్యం ధ్యాయన్తి యోగినః.
కామదం మోక్షదం చైవ
కారాయ నమో నమః.. ౧ ..
అవిరలశబ్దఘనౌఘప్రక్షాలితసకలభూతలకలఙ్కా.
మునిభిరుపాసితతీర్థా సరస్వతీ హరతు నో దురితాన్.. ౨ ..
అజ్ఞానతిమిరాన్ధానాం జ్ఞానాఞ్జనశలాకయా.
చక్షురున్మీలితం యేన తస్మై శ్రీగురవే నమః.. ౩ ..
.. శ్రీపరమగురవే నమః, పరమ్పరాచార్యగురవే నమః ..
సకలకలుషవిధ్వంసకం, శ్రేయసాం పరివర్ధకం, ధర్మసమ్బన్ధకం,
భవ్యజీవమనఃప్రతిబోధకారకం, పుణ్యప్రకాశకం, పాపప్రణాశకమిదం శాస్త్రం
శ్రీ పంచాస్తికాయనామధేయం, అస్య మూలగ్రన్థకర్తారః
శ్రీసర్వజ్ఞదేవాస్తదుత్తరగ్రన్థకర్తారః శ్రీగణధరదేవాః ప్రతిగణధరదేవాస్తేషాం
వచనానుసారమాసాద్య ఆచార్యశ్రీకున్దకున్దాచార్యదేవవిరచితం, శ్రోతారః
సావధానతయా శ్రృణవన్తు..
మంగలం భగవాన్ వీరో మంగలం గౌతమో గణీ.
మంగలం కున్దకున్దార్యో జైనధర్మోస్తు మంగలమ్.. ౯ ..
సర్వమఙ్గలమాంగల్యం సర్వకల్యాణకారకం.
ప్రధానం సర్వధర్మాణాం జైనం జయతు శాసనమ్.. ౨ ..

Page 1 of 264
PDF/HTML Page 30 of 293
single page version

శ్రీ సర్వజ్ఞవీతరాగాయ నమః
శ్రీమద్భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవప్రణీత
శ్రీ
పంచాస్తికాయసంగ్రహ
––౧––
షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
శ్రీమద్మృతచన్ద్రాచార్యదేవవిరచితా సమయవ్యాఖ్యా
సహజానన్ద చైతన్యప్రకాశాయ మహీయసే.
నమోనేకాన్తవిశ్రాన్తమహిమ్నే పరమాత్మనే.. ౧..
------------------------------------------------------------------------------------------------
మూల గాథాఓం ఏవం సమయవ్యాఖ్యా నామక టీకాకే గుజరాతీ అనువాదకా
హిన్దీ రూపాన్తర
[ప్రథమ, గ్రన్థకే ఆదిమేం శ్రీమద్భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవప్రణీత ప్రాకృతగాథాబద్ధ ఇస
‘పంచాస్తికాయసంగ్రహ’ నామక శాస్త్రకీ ‘సమయవ్యాఖ్యా’ నామక సంస్కృత టీకా రచనేవాలే ఆచార్య శ్రీ
అమృతచన్ద్రాచార్యదేవ శ్లోక ద్వారా మంగలకే హేతు పరమాత్మాకో నమస్కార కరతే హైంః––

[శ్లోకార్థః––] సహజ ఆనన్ద ఏవం సహజ చైతన్యప్రకాశమయ హోనేసే జో అతి మహాన హై తథా
అనేకాన్తమేం స్థిత జిసకీ మహిమా హై, ఉస పరమాత్మాకో నమస్కార హో. [౧]

Page 2 of 264
PDF/HTML Page 31 of 293
single page version

] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
దుర్నివారనయానీకవిరోధధ్వంసనౌషధిః.
స్యాత్కారజీవితా జీయాజ్జైనీ సిద్ధాన్తపద్ధతిః.. ౨..
సమ్యగ్జ్ఞానామలజ్యోతిర్జననీ ద్వినయాశ్రయా.
అథాతః సమయవ్యాఖ్యా సంక్షేపేణాభిధీయతే.. ౩..
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[అబ టీకాకార ఆచార్యదేవ శ్లోక ద్వారా జినవాణీకీ స్తుతి కరతే హైంః––]
[శ్లోకార్థః–] స్యాత్కార జిసకా జీవన హై ఐసీ జైనీ [–జినభగవానకీ] సిద్ధాంతపద్ధతి –
జో కి దుర్నివార నయసమూహకే విరోధకా నాశ కరనేవాలీ ఔషధి హై వహ– జయవంత హో. [౨]
[అబ టీకాకార ఆచార్యదేవ శ్లోక ద్వారా ఇస పంచాస్తికాయసంగ్రహ నామక శాస్త్రకీ టీకా రచనే కీ
ప్రతిజ్ఞా కరతే హైం]
[శ్లోకార్థః–] అబ యహాఁసే, జో సమ్యగ్జ్ఞానరూపీ నిర్మల జ్యోతికీ జననీ హై ఐసీ ద్వినయాశ్రిత
[దో నయోంకా ఆశ్రయ కరనారీ] సమయవ్యాఖ్యా [పంచాస్తికాయసంగ్రహ నామక శాస్త్రకీ సమయవ్యాఖ్యా నామక
టీకా] సంక్షేపసే కహీ జాతీ హై. [౩]
[అబ, తీన శ్లోకోం ద్వారా టీకాకార ఆచార్యదేవ అత్యన్త సంక్షేపమేం యహ బతలాతే హైం కి ఇస
పంచాస్తికాయసంగ్రహ నామక శాస్త్రమేం కిన–కిన విషయోంకా నిరూపణ హైః–––]
-------------------------------------------------------
౧ ‘స్యాత్’ పద జినదేవకీ సిద్ధాన్తపద్ధతికా జీవన హై. [స్యాత్ = కథంచిత; కిసీ అపేక్షాసే; కిసీ ప్రకారసే.]

౨ దుర్నివార = నివారణ కరనా కఠిన; టాలనా కఠిన.

౩ ప్రత్యేక వస్తు నిత్యత్వ, అనిత్యత్వ ఆది అనేక అన్తమయ [ధర్మమయ] హై. వస్తుకీ సర్వథా నిత్యతా తథా సర్వథా
అనిత్యతా మాననేమేం పూర్ణ విరోధ ఆనేపర భీ, కథంచిత [అర్థాత్ ద్రవ్య–అపేక్షాసే] నిత్యతా ఔర కథంచిత [అర్థాత్
పర్యాయ– అపేక్షాసే] అనిత్యతా మాననేమేం కించిత విరోధ నహీంం ఆతా–ఐసా జినవాణీ స్పష్ట సమఝాతీ హై. ఇసప్రకార
జినభగవానకీ వాణీ స్యాద్వాద ద్వారా [అపేక్షా–కథనసే] వస్తుకా పరమ యథార్థ నిరూపణ కరకే, నిత్యత్వ–
అనిత్యత్వాది ధర్మోంమేం [తథా ఉన–ఉన ధర్మోంకో బతలానేవాలే నయోంమేం] అవిరోధ [సుమేల] అబాధితరూపసే సిద్ధ
కరతీ హై ఔర ఉన ధర్మోంకే బినా వస్తుకీ నిష్పత్తి హీ నహీం హో సకతీ ఐసా నిర్బాధరూపసే స్థాపిత కరతీ హై.

౪ సమయవ్యాఖ్యా = సమయకీ వ్యాఖ్యా; పంచాస్తికాయకీ వ్యాఖ్యా; ద్రవ్యకీ వ్యాఖ్యా; పదార్థకీ వ్యాఖ్యా.
[వ్యాఖ్యా = వ్యాఖ్యాన; స్పష్ట కథన; వివరణ; స్పష్టీకరణ.]

Page 3 of 264
PDF/HTML Page 32 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
[
పఞ్చాస్తికాయషడ్ద్రవ్యప్రకారేణ ప్రరూపణమ్.
పూర్వం మూలపదార్థానామిహ సూత్రకృతా కృతమ్.. ౪..
జీవాజీవద్విపర్యాయరూపాణాం చిత్రవర్త్మనామ్.
తతోనవపదార్థానాం వ్యవస్థా ప్రతిపాదితా.. ౫..
తతస్తత్త్వపరిజ్ఞానపూర్వేణ త్రితయాత్మనా.
ప్రోక్తా మార్గేణ కల్యాణీ మోక్షప్రాప్తిరపశ్చిమా.. ౬..
----------------------------------------------------------------------------------------------------------
[శ్లోకార్థః–] యహాఁ ప్రథమ సుత్రకర్తానే మూల పదార్థోంకా పంచాస్తికాయ ఏవేం షడ్ద్రవ్యకే ప్రకారసే
ప్రరూపణ కియా హై [అర్థాత్ ఇస శాస్త్రకే ప్రథమ అధికారమేం శ్రీమద్భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవనే విశ్వకే మూల
పదార్థోంకా పాఁచ అస్తికాయ ఔర ఛహ ద్రవ్యకీ పద్ధతిసే నిరూపణ కియా హై]. [౪]
[శ్లోకార్థః–] పశ్చాత్ [దూసరే అధికారమేం], జీవ ఔర అజీవ– ఇన దో కీ పర్యాయోంరూప నవ
పదార్థోంకీ–కి జినకే మార్గ అర్థాత్ కార్య భిన్న–భిన్న ప్రకారకే హైం ఉనకీ–వ్యవస్థా ప్రతిపాదిత కీ హై.
[౫]
[శ్లోకార్థః–] పశ్చాత్ [దూసరే అధికారకే అన్తమేం] , తత్త్వకే పరిజ్ఞానపూర్వక [పంచాస్తికాయ,
షడ్ద్రవ్య తథా నవ పదార్థోంకే యథార్థ జ్ఞానపూర్వక] త్రయాత్మక మార్గసే [సమ్యగ్దర్శన జ్ఞానచారిత్రాత్మక
మార్గసే] కల్యాణస్వరూప ఉత్తమ మోక్షప్రాప్తి కహీ హై. [౬]
--------------------------------------------------------------------------
ఇస శాస్త్రకే కర్తా శ్రీమద్భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవ హైం. ఉనకే దూసరే నామ పద్మనందీ, వక్రగ్రీవాచార్య,
ఏలాచార్య ఔర గృద్ధపిచ్ఛాచార్య హైం. శ్రీ జయసేనాచార్యదేవ ఇస శాస్త్రకీ తాత్పర్యవృత్తి నామక టీకా ప్రారమ్భ
కరతే హుఏ లిఖతే హైం కిః–– ‘అబ శ్రీ కుమారనందీ–సిద్ధాంతిదేవకే శిష్య శ్రీమత్కున్దకున్దాచార్యదేవనే–
జినకే దూసరే నామ పద్మనందీ ఆది థే ఉన్హోంనే – ప్రసిద్ధకథాన్యాయసే పూర్వవిదేహమేం జాకర వీతరాగ–
సర్వజ్ఞ సీమంధరస్వామీ తీర్థంకరపరమదేవకే దర్శన కరకే, ఉనకే ముఖకమలసే నీకలీ హుఈ దివ్య వాణీకే
శ్రవణసే అవధారిత పదార్థ ద్వారా శుద్ధాత్మతత్త్వాది సారభూత అర్థ గ్రహణ కరకే, వహాఁసే లౌటకర
అంతఃతత్త్వ ఏవం బహిఃతత్త్వకే గౌణ–ముఖ్య ప్రతిపాదనకే హేతు అథవా శివకుమారమహారాజాది సంక్షేపరుచి
శిష్యోంకే ప్రతిబోధనార్థ రచే హుఏ పంచాస్తికాయప్రాభృతశాస్త్రకా యథాక్రమసే అధికారశుద్ధిపూర్వక
తాత్పర్యార్థరూప వ్యాఖ్యాన కియా జాతా హై.

Page 4 of 264
PDF/HTML Page 33 of 293
single page version

] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
అథ సూత్రావతారః–
ఈదసదవందియాణం తిహుఅణహిదమధురవిసదవక్కాణం.
అంతాతీదగుణాణం ణమో జిణాణం జిదభవాణం.. ౧..
ఇన్ద్రశతవన్దితేభ్యస్త్రిభువనహితముధరవిశదవాక్యేభ్యః.
అన్తాతీతగుణేభ్యో నమో జినేభ్యో జితభవేభ్యః.. ౧..
అథాత్ర ‘నమో జినేభ్యః’ ఇత్యనేన జినభావనమస్కారరూపమసాధారణం శాస్త్రస్యాదౌ మఙ్గలముపాత్తమ్.
అనాదినా సంతానేన ప్రవర్త్తమానా అనాదినైవ సంతానేన ప్రవర్త్తమానైరిన్ద్రాణాం శతైర్వన్దితా యే ఇత్యనేన సర్వదైవ
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
అబ [శ్రీమద్భగత్వకున్దకున్దాచార్యదేవవిరచిత] గాథాసూత్రకా అవతరణ కియా జాతా హైః–––
గాథా ౧
అన్వయార్థః– [ఇన్ద్రశతవన్దితేభ్యః] జో సో ఇన్ద్రోంసే వన్దిత హైం, [త్రిభువనహితమధురవిశదవాక్యేభ్యః]
తీన లోకకో హితకర, మధుర ఏవం విశద [నిర్మల, స్పష్ట] జినకీ వాణీ హై, [అన్తాతీతగుణేభ్యః]
[చైతన్యకే అనన్త విలాసస్వరూప] అనన్త గుణ జినకో వర్తతా హై ఔర [జితభవేభ్యః] జిన్హోంనే భవ పర
విజయ ప్రాప్త కీ హై, [జినేభ్యః] ఉన జినోంకో [నమః] నమస్కార హో.
టీకాః– యహాఁ [ఇస గాథామేం] ‘జినోంకో నమస్కార హో’ ఐసా కహకర శాస్త్రకే ఆదిమేం జినకో
భావనమస్కారరూప అసాధారణ మంగల కహా. ‘జో అనాది ప్రవాహసే ప్రవర్తతే [–చలే ఆరహే ] హుఏ అనాది
ప్రవాహసే హీ ప్రవర్తమాన [–చలే ఆరహే] సౌ సౌ ఇన్ద్రోంసేంవన్దిత హైం’ ఐసా కహకర సదైవ
దేవాధిదేవపనేకే కారణ వే హీ [జినదేవ హీ] అసాధారణ నమస్కారకే యోగ్య హైం ఐసా కహా.
--------------------------------------------------------------------------
౧. మలకో అర్థాత పాపకో గాలే––నష్ట కరే వహ మంగల హై, అథవా సుఖకో ప్రాప్త కరే––లాయే వహ మంగల హైే.
౨. భవనవాసీ దేవోంకే ౪౦ ఇన్ద్ర, వ్యన్తర దేవోంకే ౩౨, కల్పవాసీ దేవోంకే ర౪, జ్యోతిష్క దేవోంకే ౨, మనుష్యోంకా ౧
ఔర తిర్యంచోంకా ౧– ఇసప్రకార కుల ౧౦౦ ఇన్ద్ర అనాది ప్రవాహరూపసేం చలే ఆరహే హైం .
శత–ఇన్ద్రవందిత, త్రిజగహిత–నిర్మల–మధుర వదనారనే,
నిఃసీమ గుణ ధరనారనే, జితభవ నముం జినరాజనే. ౧.

Page 5 of 264
PDF/HTML Page 34 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
[
దేవధిదేవత్వాత్తేషామేవాసాధారణనమస్కారార్హత్వముక్తమ్. త్రిభువనముర్ధ్వాధోమధ్యలోకవర్తీ సమస్త ఏవ
జీవలోకస్తస్మై నిర్వ్యోబాధవిశుద్ధాత్మతత్త్వోపలమ్భో–పాయాభిధాయిత్వాద్ధితం
పరమార్థరసికజనమనోహారిత్వాన్మధురం, నిరస్తసమస్తశంకాదిదోషాస్పదత్వాద్వి–శదం వాక్యం దివ్యో
ధ్వనిర్యేషామిత్యనేన సమస్తవస్తుయాథాత్మ్యోపదేశిత్వాత్ప్రేక్షావత్ప్రతీక్ష్యత్వమాఖ్యాతమ్. అన్తమతీతః
క్షేత్రానవచ్ఛిన్నః కాలానవచ్ఛిన్నశ్చ పరమచైతన్యశక్తివిలాసలక్షణో గుణో యేషామిత్యనేన తు
పరమాద్భుతజ్ఞానాతిశయప్రకాశనాదవాప్తజ్ఞానాతిశయానామపి యోగీన్ద్రాణాం వన్ధత్వముదితమ్. జితో భవ
ఆజవంజవో యైరిత్యనేన తు కుతకృత్యత్వప్రకటనాత్త ఏవాన్యేషామకృతకృత్యానాం శరణమిత్యుపదిష్టమ్. ఇతి
సర్వపదానాం తాత్పర్యమ్.. ౧..
---------------------------------------------------------------------------------------------

‘జినకీ వాణీ అర్థాత దివ్యధ్వని తీన లోకకో –ఊర్ధ్వ–అధో–మధ్య లోకవర్తీ సమస్త జీవసముహకో–
నిర్బాధ విశుద్ధ ఆత్మతత్త్వకీ ఉపలబ్ధికా ఉపాయ కహనేవాలీ హోనేసే హితకర హై, పరమార్థరసిక జనోంకే
మనకో హరనేవాలీ హోనేసే మధుర హై ఔర సమస్త శంకాది దోషోంకే స్థాన దూర కర దేనేసే విశద [నిర్మల,
స్పష్ట] హై’ ––– ఐసా కహకర [జినదేవ] సమస్త వస్తుకే యథార్థ స్వరూపకే ఉపదేశక హోనేసే
విచారవంత బుద్ధిమాన పురుషోంకే బహుమానకే యోగ్య హైం [అర్థాత్ జినకా ఉపదేశ విచారవంత బుద్ధిమాన పురుషోంకో
బహుమానపూర్వక విచారనా చాహియే ఐసే హైం] ఐసా కహా. ‘అనన్త–క్షేత్రసే అన్త రహిత ఔర కాలసే అన్త
రహిత–––పరమచైతన్యశక్తికే విలాసస్వరూప గుణ జినకో వర్తతా హై’ ఐసా కహకర [జినోంకో] పరమ
అదభుత జ్ఞానాతిశయ ప్రగట హోనేకే కారణ జ్ఞానాతిశయకో ప్రాప్త యోగన్ద్రోంసే భీ వంద్య హై ఐసా కహా. ‘భవ
అర్థాత్ సంసార పర జిన్హోంనే విజయ ప్రాప్త కీ హై’ ఐసా కహకర కృతకృత్యపనా ప్రగట హో జానేసే వే
హీ [జిన హీ] అన్య అకృతకృత్య జీవోంకో శరణభూత హైం ఐసా ఉపదేశ దియా.– ఐసా సర్వ పదోంకా తాత్పర్య
హై.
భావార్థః– యహాఁ జినభగవన్తోంకే చార విశేషణోంకా వర్ణన కరకే ఉన్హేం భావనమస్కార కియా హై. [౧]
ప్రథమ తో, జినభగవన్త సౌ ఇన్ద్రోంసే వంద్య హైం. ఐసే అసాధారణ నమస్కారకే యోగ్య అన్య కోఈ నహీం హై,
క్యోంకి దేవోం తథా అసురోంమేం యుద్ధ హోతా హై ఇసలిఏ [దేవాధిదేవ జినభగవానకే అతిరిక్త] అన్య కోఈ భీ
దేవ సౌ ఇన్ద్రోంసే వన్దిత నహీం హై. [౨] దూసరే, జినభగవానకీ వాణీ తీనలోకకో శుద్ధ ఆత్మస్వరూపకీ
ప్రాప్తికా ఉపాయ దర్శాతీ హై ఇసలిఏ హితకర హై; వీతరాగ నిర్వికల్ప సమాధిసే ఉత్పన్న సహజ –అపూర్వ
పరమానన్దరూప పారమార్థిక సుఖరసాస్వాదకే రసిక జనోంకే మనకో హరతీ హై ఇసలిఏ [అర్థాత్ పరమ
సమరసీభావకే రసిక జీవోంకో ముదిత కరతీ హై ఇసలిఏ] మధుర హై;

Page 6 of 264
PDF/HTML Page 35 of 293
single page version

] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
శుద్ధ జీవాస్తికాయాది సాత తత్త్వ, నవ పదార్థ, ఛహ ద్రవ్య ఔర పాఁచ అస్తికాయకా సంశయ–విమోహ–
విభ్రమ రహిత నిరూపణ క్రతీ హై ఇసలిఏ అథవా పూర్వాపరవిరోధాది దోష రహిత హోనేసే అథవా యుగపద్ సర్వ
జీవోంకో అపనీ–అపనీ భాషామేం స్పష్ట అర్థకా ప్రతిపాదన కరతీ హై ఇసలిఏ విశద–స్పష్ట– వ్యక్త హై.
ఇసప్రకార జినభగవానకీ వాణీ హీ ప్రమాణభూత హై; ఏకాన్తరూప అపౌరుషేయ వచన యా విచిత్ర కథారూప
కల్పిత పురాణవచన ప్రమాణభూత నహీం హై. [౩] తీసరే, అనన్త ద్రవ్య–క్షేత్ర–కాల–భావకా జాననేవాలా
అనన్త కేవలజ్ఞానగుణ జినభగవన్తోంకో వర్తతా హై. ఇసప్రకార బుద్ధి ఆది సాత ఋద్ధియాఁ తథా
మతిజ్ఞానాది చతుర్విధ జ్ఞానసే సమ్పన్న గణధరదేవాది యోగన్ద్రోంసే భీ వే వంద్య హైం. [౪] చౌథే, పాఁచ ప్రకారకే
సంసారకో జినభగవన్తోంనే జీతా హై. ఇసప్రకార కృతకృత్యపనేకే కారణ వే హీ అన్య అకృతకృత్య జీవోంకో
శరణభూత హై, దూసరా కోఈ నహీం.–
ఇసప్రకార చార విశేషణోంసే యుక్త జినభగవన్తోంకో గ్రంథకే ఆదిమేం
భావనమస్కార కరకే మంగల కియా.
ప్రశ్నః– జో శాస్త్ర స్వయం హీ మంగల హైం, ఉసకా మంగల కిసలిఏ కియా జాతా హై?
ఉత్తరః– భక్తికే హేతుసే మంగలకా భీ మంగల కియా జాతా హై. సూర్యకీ దీపకసే , మహాసాగరకీ
జలసే, వాగీశ్వరీకీ [సరస్వతీ] కీ వాణీసే ఔర మంగలకీ మంగలసే అర్చనా కీ జాతీ హై .. ౧..
--------------------------------------------------------------------------
ఇస గాథాకీ శ్రీజయసేనాచార్యదేవకృత టీకామేం, శాస్త్రకా మంగల శాస్త్రకా నిమిత్త, శాస్త్రకా హేతు [ఫల], శాస్త్రకా
పరిమాణ, శాస్త్రకా నామ తథా శాస్త్రకే కర్తా– ఇన ఛహ విషయోంకా విస్తృత వివేచన కియా హై.
పునశ్చ, శ్రీ జయసేనాచార్యదేవనే ఇస గాథాకే శబ్దార్థ, నయార్థ, మతార్థ, ఆగమార్థ ఏవం భావార్థ సమఝాకర,
‘ఇసప్రకార వ్యాఖ్యానకాలమే సర్వత్ర శబ్దార్థ, నయార్థ, మతార్థ, ఆగమార్థ ఔర భావార్థ ప్రయుక్త కరనే యోగ్య హైం’ –––
ఐసా కహా హై.

Page 7 of 264
PDF/HTML Page 36 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
[
సమణముహుగ్గదమట్ఠం చదుగ్గదిణివారణం సణివ్వాణం.
ఏసో పణమియ సిరసా సమయమియం సణహ వోచ్ఛామి.. ౨..
శ్రమణముఖోద్గతార్థం చతుర్గతినివారణం సనిర్వాణమ్.
ఏష ప్రణమ్య శిరసా సమయమిమం శృణుత వక్ష్యామి.. ౨..
సమయో హ్యాగమః. తస్య ప్రణామపూర్వకమాత్మనాభిధానమత్ర ప్రతిజ్ఞాతమ్. యుజ్యతే హి స ప్రణన్తుమభిధాతుం
చాప్తోపదిష్ఠత్వే సతి సఫలత్వాత్. తత్రాప్తోపదిష్టత్వమస్య శ్రమణముఖోద్గతార్థత్త్వాత్. శ్రమణా హి మహాశ్రమణాః
సర్వజ్ఞవీతరాగాః. అర్థః పునరనేకశబ్దసంబన్ధేనాభిధీయమానో వస్తుతయైకోభిధేయ. సఫలత్వం తు చతసృణాం
---------------------------------------------------------------------------------------------
గాథా ౨
అన్వయార్థః– [శ్రమణముఖోద్గతార్థే] శ్రమణకే ముఖసే నికలే హుఏ అర్థమయ [–సర్వజ్ఞ మహామునికే
ముఖసే కహే గయే పదార్థోంకా కథన కరనేవాలే], [చతుర్గతినివారణం] చార గతికా నివారణ కరనేవాలే
ఔర [సనిర్వాణమ్] నిర్వాణ సహిత [–నిర్వాణకే కారణభూత] – [ఇమం సమయం] ఐసే ఇస సమయకో
[శిరసా ప్రణమ్య] శిరసా నమన కరకే [ఏషవక్ష్యామి] మైం ఉసకా కథన కరతా హూఁ; [శ్రృణుత] వహ
శ్రవణ కరో.
టీకాః– సమయ అర్థాత ఆగమ; ఉసే ప్రణామ కరకే స్వయం ఉసకా కథన కరేంగే ఐసీ యహాఁ
[శ్రీమద్భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవనే] ప్రతిజ్ఞా కీ హై. వహ [సమయ] ప్రణామ కరనే ఏవం కథన కరనే యోగ్య
హై, క్యోంకి వహ
ఆప్త ద్వారా ఉపదిష్ట హోనేసే సఫల హై. వహాఁ, ఉసకా ఆప్త ద్వారా ఉపదిష్టపనా ఇసలిఏ
హై కి జిససే వహ ‘శ్రమణకే ముఖసే నికలా హుఆ అర్థమయ’ హై. ‘శ్రమణ’ అర్థాత్ మహాశ్రమణ–
సర్వజ్ఞవీతరాగదేవ; ఔర ‘అర్థ’ అర్థాత్ అనేక శబ్దోంకే సమ్బన్ధసే కహా జానేవాలా, వస్తురూపసే ఏక ఐసా
పదార్థ. పునశ్చ ఉసకీ [–సమయకీ] సఫలతా ఇసలిఏ హై కి జిససే వహ సమయ
--------------------------------------------------------------------------
ఆప్త = విశ్వాసపాత్ర; ప్రమాణభూత; యథార్థ వక్తా. [సర్వజ్ఞదేవ సమస్త విశ్వకో ప్రతి సమయ సంపూర్ణరూపసే జాన రహే
హైం ఔర వే వీతరాగ [మోహరాగద్వేషరహిత] హోనేకే కారణ ఉన్హేం అసత్య కహనేకా లేశమాత్ర ప్రయోజన నహీం రహా హై;
ఇసలిఏ వీతరాగ–సర్వజ్ఞదేవ సచముచ ఆప్త హైం. ఐసే ఆప్త ద్వారా ఆగమ ఉపదిష్ట హోనేసే వహ [ఆగమ] సఫల
హైం.]
ఆ సమయనే శిరనమనపూర్వక భాఖుం ఛుం సూణజో తమే;
జినవదననిర్గత–అర్థమయ, చఉగతిహరణ, శివహేతు ఛే. ౨.

Page 8 of 264
PDF/HTML Page 37 of 293
single page version

] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
నారకతిర్యగ్మనుష్యదేవత్వలక్షణానాం గతీనాం నివారణత్వాత్ పారతంక్ర్యనివృత్తిలక్షణస్య నిర్వాణస్య
శుద్ధాత్మతత్త్వోపలమ్భరూపస్య పరమ్పరయా కారణత్వాత్ స్వాతంక్ర్యప్రాప్తిలక్షణస్య చ ఫలస్య సద్భావాదితి..
౨..
సమవాఓ పంచణ్హం సమఉ త్తి జిణుత్తమేహిం పణ్ణత్తం.
సో చేవ హవది లోఓ తత్తో అమిఓ అలోఓ ఖం.. ౩..
సమవాదః సమవాయో వా పంచానాం సమయ ఇతి జినోత్తమైః ప్రజ్ఞప్తమ్.
స చ ఏవ భవతి లోకస్తతోమితోలోకః ఖమ్.. ౩..
---------------------------------------------------------------------------------------------
[౧] ‘నారకత్వ’ తిర్యచత్వ, మనుష్యత్వ తథా దేవత్వస్వరూప చార గతియోంకా నివారణ’ కరనే కే
కారణ ఔర [౨] శుద్ధాత్మతత్త్వకీ ఉపలబ్ధిరూప ‘నిర్వాణకా పరమ్పరాసే కారణ’ హోనేకే కారణ [౧]
పరతంత్రతానివృతి జిసకా లక్షణ హై ఔర [౨] స్వతంత్రతాప్రాప్తి జిసకా లక్షణ హై –– ఐసే
ఫల
సహిత హై.

భావార్థః– వీతరాగసర్వజ్ఞ మహాశ్రమణకే ముఖసే నీకలే హుఏ శబ్దసమయకో కోఈ ఆసన్నభవ్య పురుష
సునకర, ఉస శబ్దసమయకే వాచ్యభూత పంచాస్తికాయస్వరూప అర్థ సమయకో జానతా హై ఔర ఉసమేం ఆజానే
వాలే శుద్ధజీవాస్తికాయస్వరూప అర్థమేం [పదార్థమేం] వీతరాగ నిర్వికల్ప సమాధి ద్వారా స్థిత రహకర చార
గతికా నివారణ కరకే, నిర్వాణ ప్రాప్త కరకే, స్వాత్మోత్పన్న, అనాకులతాలక్షణ, అనన్త సుఖకో ప్రాప్త
కరతా హై. ఇస కారణసే ద్రవ్యాగమరూప శబ్దసమయ నమస్కార కరనే తథా వ్యాఖ్యాన కరనే యోగ్య హై..౨..
గాథా ౩
అన్వయార్థః– [పంచానాం సమవాదః] పాఁచ అస్తికాయకా సమభావపూర్వక నిరూపణ [వా] అథవా [సమవాయః]
--------------------------------------------------------------------------
మూల గాథామేం ‘సమవాఓ’ శబ్ద హైే; సంస్కృత భాషామేం ఉసకా అర్థ ‘సమవాదః’ భీ హోతా హై ఔర ‘ సమవాయః’ భీ
హోతా హై.
౧. చార గతికా నివారణ [అర్థాత్ పరతన్త్రతాకీ నివృతి] ఔర నిర్వాణకీ ఉత్పత్తి [అర్థాత్ స్వతన్త్రతాకీ ప్రాప్తి]
వహ సమయకా ఫల హై.
సమవాద వా సమవాయ పాంచ తణో సమయ– భాఖ్యుం జినే;
తే లోక ఛే, ఆగళ అమాప అలోక ఆభస్వరూప ఛే. ౩.

Page 9 of 264
PDF/HTML Page 38 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
[
తత్ర చ పఞ్చానామస్తికాయానాం సమో మధ్యస్థో రాగద్వేషాభ్యామనుపహతో వర్ణపదవాక్య–సన్నివేశవిశిష్టః
పాఠో వాదః శబ్దసమయః శబ్దాగమ ఇతి యావత్. తేషామేవ మిథ్యాదర్శనోదయోచ్ఛేదే సతి సమ్యగ్వాయః
పరిచ్ఛేదో జ్ఞానసమయో జ్ఞానగమ ఇతి యావత్. తేషామేవాభిధానప్రత్యయపరిచ్ఛిన్నానాం వస్తురూపేణ సమవాయః
సంధాతోర్థసమయః సర్వపదార్థసార్థ ఇతి యావత్. తదత్ర జ్ఞానసమయప్రసిద్ధయర్థ శబ్దసమయసమ్బన్ధేనార్థసమయ
ోభిధాతుమభిప్రేతః. అథ తస్యైవార్థసమయస్య ద్వైవిధ్యం లోకాలోక–వికల్పాత్.
---------------------------------------------------------------------------------------------
ఉనకా సమవాయ [–పంచాస్తికాయకా సమ్యక్ బోధ అథవా సమూహ] [సమయః] వహ సమయ హై [ఇతి] ఐసా
[జినోత్తమైః ప్రజ్ఞప్తమ్] జినవరోంనే కహా హై. [సః చ ఏవ లోకః భవతి] వహీ లోక హై. [–పాఁచ
అస్తికాయకే సమూహ జితనా హీ లోక హై.]; [తతః] ఉససే ఆగే [అమితః అలోకః] అమాప అలోక
[ఖమ్] ఆకాశస్వరూప హై.
టీకాః– యహాఁ [ఇస గాథామేం శబ్దరూపసే, జ్ఞానరూపసే ఔర అర్థరూపసే [–శబ్దసమయ, జ్ఞానసమయ
ఔర అర్థసమయ]– ఐసే తీన ప్రకారసే ‘సమయ’ శబ్దకా అర్థ కహా హై తథా లోక–అలోకరూప విభాగ
కహా హై.
వహాఁ, [౧] ‘సమ’ అర్థాత్ మధ్యస్థ యానీ జో రాగద్వేషసే వికృత నహీం హుఆ; ‘వాద’ అర్థాత్ వర్ణ
[అక్షర], పద [శబ్ద] ఔర వాక్యకే సమూహవాలా పాఠ. పాఁచ అస్తికాయకా ‘సమవాద’ అర్థాత మధ్యస్థ
[–రాగద్వేషసే వికృత నహీం హుఆ] పాఠ [–మౌఖిక యా శాస్త్రారూఢ నిరూపణ] వహ శబ్దసమయ హై, అర్థాత్
శబ్దాగమ వహ శబ్దసమయ హై. [౨] మిథ్యాదర్శనకే ఉదయకా నాశ హోనే పర, ఉస పంచాస్తికాయకా హీ
సమ్యక్ అవాయ అర్థాత్ సమ్యక్ జ్ఞాన వహ జ్ఞానసమయ హై, అర్థాత్ జ్ఞానాగమ వహ జ్ఞానసమయ హై. [౩]
కథనకే నిమిత్తసే జ్ఞాత హుఏ ఉస పంచాస్తికాయకా హీ వస్తురూపసే సమవాయ అర్థాత్ సమూహ వహ అర్థసమయ
హై, అర్థాత్ సర్వపదార్థసమూహ వహ అర్థసమయ హై. ఉసమేం యహాఁ జ్ఞాన సమయకీ ప్రసిద్ధికే హేతు శబ్దసమయకే
సమ్బన్ధసే అర్థసమయకా కథన [శ్రీమద్భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవ] కరనా చాహతే హైం.
--------------------------------------------------------------------------
సమవాయ =[౧] సమ్+అవాయ; సమ్యక్ అవాయ; సమ్యక్ జ్ఞాన. [౨] సమూహ. [ఇస పంచాస్తికాయసంగ్రహ శాస్త్రమేం యహాఁ
కాలద్వవ్యకో–– కి జో ద్రవ్య హోనే పర భీ అస్తికాయ నహీం హై ఉసే ––వివక్షామేం గౌణ కరకే ‘పంచాస్తికాయకా
సమవాయ వహ సమయ హై.’ ఐసా కహా హై; ఇసలియే ‘ఛహ ద్రవ్యకా సమవాయ వహ సమయ హై’ ఐసే కథనకే భావకే సాథ
ఇస కథనకే భావకా విరోధ నహీం సమఝనా చాహియే, మాత్ర వివక్షాభేద హై ఐసా సమఝనా చాహియే. ఔర ఇసీ ప్రకార
అన్య స్థాన పర భీ వివక్షా సమఝకర అవిరుద్ధ అర్థ సమఝ లేనా చాహియే]

Page 10 of 264
PDF/HTML Page 39 of 293
single page version

౧౦
] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
స ఏవ పఞ్చాస్తికాయసమవాయో యావాంస్తావాఁల్లోకస్తతః పరమమితోనన్తో హ్యలోకః, స తు నాభావమాత్రం
కిన్తు
తత్సమవాయాతిరిక్తపరిమాణమనన్తక్షేత్రం ఖమాకాశమితి.. ౩..
జీవా పుగ్గలకాయా ధమ్మాధమ్మా తహేవ ఆవాసం.
అత్థిత్తమ్హి య ణియదా అణణ్ణమఇయా అుణమహంతా.. ౪..
జీవాః పుద్గలకాయా ధర్మో ధర్మౌ తథైవ ఆకాశమ్.
అస్తిత్వే చ నియతా అనన్యమయా అణుమహాన్తః.. ౪..
---------------------------------------------------------------------------------------------
అబ, ఉసీ అర్థసమయకా, లోక ఔర అలోకకే భేదకే కారణ ద్వివిధపనా హై. వహీ పంచాస్తికాయసమూహ
జితనా హై, ఉతనా లోక హై. ఉససే ఆగే అమాప అర్థాత అనన్త అలోక హై. వహ అలోక అభావమాత్ర
నహీం హై కిన్తు పంచాస్తికాయసమూహ జితనా క్షేత్ర ఛోడ కర శేష అనన్త క్షేత్రవాలా ఆకాశ హై [అర్థాత
అలోక శూన్యరూప నహీం హై కిన్ంతు శుద్ధ ఆకాశద్రవ్యరూప హై.. ౩..
గాథా ౪
అన్వయార్థః– [జీవాః] జీవ, [పుద్గలకాయాః] పుద్గలకాయ, [ధర్మాధర్మౌ] ధర్మ, అధర్మ [తథా ఏవ]
తథా [ఆకాశమ్] ఆకాశ [అస్తిత్వే నియతాః] అస్తిత్వమేం నియత, [అనన్యమయాః] [అస్తిత్వసే]
అనన్యమయ [చ] ఔర [అణుమహాన్తః]
అణుమహాన [ప్రదేశసే బడే] హైం.

--------------------------------------------------------------------------

౧. ‘లోక్యన్తే ద్రశ్యన్తే జీవాదిపదార్థా యత్ర స లోకః’ అర్థాత్ జహాఁ జీవాదిపదార్థ దిఖాఈ దేతే హైం, వహ లోక హై.
అణుమహాన=[౧] ప్రదేశమేం బడే అర్థాత్ అనేకప్రదేశీ; [౨] ఏకప్రదేశీ [వ్యక్తి–అపేక్షాసే] తథా అనేకప్రదేశీ
[శక్తి–అపేక్షాసే].
జీవద్రవ్య, పుద్గలకాయ, ధర్మ, అధర్మ నే ఆకాశ ఏ
అస్తిత్వనియత, అనన్యమయ నే అణుమహాన పదార్థ ఛే. ౪.

Page 11 of 264
PDF/HTML Page 40 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
[
౧౧
అత్ర పఞ్చాస్తికాయానాం విశేషసంజ్ఞా సామాన్యవిశేషాస్తిత్వం కాయత్వం చోక్తమ్.
తత్ర జీవాః పుద్గలాః ధర్మాధర్మౌ ఆకాశమితి తేషాం విశేషసంజ్ఞా అన్వర్థాః ప్రత్యేయాః.
సామాన్యవిశేషాస్తిత్వఞ్చ తేషాముత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యమయ్యాం సామాన్యవిశేషసత్తాయాం నియతత్వాద్వయ
వస్థితత్వాదవసేయమ్. అస్తిత్వే నియతానామపి న తేషామన్యమయత్వమ్, యతస్తే సర్వదైవానన్య–మయా
ఆత్మనిర్వృత్తాః. అనన్యమయత్వేపి తేషామస్తిత్వనియతత్వం నయప్రయోగాత్. ద్వౌ హి నయౌ భగవతా ప్రణీతౌ–
ద్రవ్యార్థికః పర్యాయార్థికశ్చ. తత్ర న ఖల్వేకనయాయత్తాదేశనా కిన్తు తదుభయాయతా. తతః
పర్యాయార్థాదేశాదస్తిత్వే స్వతః కథంచిద్భిన్నపి వ్యవస్థితాః ద్రవ్యార్థాదేశాత్స్వయమేవ సన్తః సతోనన్యమయా
భవన్తీతి. కాయత్వమపి తేషామణుమహత్త్వాత్. అణవోత్ర ప్రదేశా మూర్తోమూర్తాశ్చ నిర్విభాగాంశాస్తైః
మహాన్తోణుమహాన్తః ప్రదేశప్రచయాత్మకా ఇతి సిద్ధం తేషాం కాయత్వమ్. అణుభ్యాం. మహాన్త ఇతిః వ్యత్పత్త్యా
---------------------------------------------------------------------------------------------

టీకాః–
యహాఁ [ఇస గాథామేం] పాఁచ అస్తికాయోంకీ విశేషసంజ్ఞా, సామాన్య విశేష–అస్తిత్వ తథా
కాయత్వ కహా హై.
వహాఁ జీవ, పుద్గల, ధర్మ, అధర్మ ఔర ఆకాశ–యహ ఉనకీ విశేషసంజ్ఞాఏఁ అన్వర్థ జాననా.
వే ఉత్పాద–వ్యయ–ధ్రౌవ్యమయీ సామాన్యవిశేషసత్తామేం నియత– వ్యవస్థిత [నిశ్చిత విద్యమాన] హోనేసే
ఉనకే సామాన్యవిశేష–అస్తిత్వ భీ హై ఐసా నిశ్చిత కరనా చాహియే. వే అస్తిత్వమేం నియత హోనే పర భీ
[జిసప్రకార బర్తనమేం రహనేవాలా ఘీ బర్తనసే అన్యమయ హై ఉసీప్రకార] అస్తిత్వసే అన్యమయ నహీం హై;
క్యోంకి వే సదైవ అపనేసే నిష్పన్న [అర్థాత్ అపనేసే సత్] హోనేకే కారణ [అస్తిత్వసే] అనన్యమయ హై
[జిసప్రకార అగ్ని ఉష్ణతాసే అనన్యమయ హై ఉసీప్రకార]. ‘అస్తిత్వసే అనన్యమయ’ హోనే పర భీ ఉనకా
‘అస్తిత్వమేం నియతపనా’ నయప్రయోగసే హై. భగవాననే దో నయ కహే హై – ద్రవ్యార్థిక ఔర పర్యాయార్థిక. వహాఁ
కథన ఏక నయకే ఆధీన నహీం హోతా కిన్తు ఉన దోనోం నయోంకే ఆధీన హోతా హై. ఇసలియే వే
పర్యాయార్థిక కథనసే జో అపనేసే కథంచిత్ భిన్న భీ హై ఐసే అస్తిత్వమేం వ్యవస్థిత [నిశ్చిత స్థిత] హైం
ఔర ద్రవ్యార్థిక కథనసే స్వయమేవ సత్ [–విద్యమాన] హోనేకే కారణ అస్తిత్వసే అనన్యమయ హైం.
---------------------------------------------------------------------------

అన్వర్థ=అర్థకా అనుసరణ కరతీ హుఈ; అర్థానుసార. [పాఁచ అస్తికాయోంకే నామ ఉనకే అర్థానుసార హైం.]