कहानजैनशास्त्रमाला] षड्द्रव्य–पंचास्तिकायवर्णन
नित्यक्षणिकत्वेन कालविभागख्यापनमेतत्।
यो हि द्रव्यविशेषः ‘अयं कालः, अयं कालः’ इति सदा व्यपदिश्यते स खलु स्वस्य सद्भावमावेदयन् भवति नित्यः। यस्तु पुनरुत्पन्नमात्र एव प्रध्वंस्यते स खलु तस्यैव द्रव्यविशेषस्य समयाख्यः पर्याय इति। स तूत्संगितक्षणभंगोऽप्युपदर्शित–स्वसंतानो नयबलाद्रीर्धातरस्थाय्युपगीयमानो न दुष्यति; ततो न खल्वावलिकापल्योपम–सागरोपमादिव्यवहारो विप्रतिषिध्यते। तदत्र निश्चयकालो नित्यः द्रव्यरूपत्वात्, व्यवहारकालः क्षणिकः पर्यायरूपत्वादिति।। १०१।।
लब्भंति दव्वसण्णं कालस्स दु णत्थि कायत्तं।। १०२।।
लभंते द्रव्यसंज्ञां कालस्य तु नास्ति कायत्वम्।। १०२।।
-----------------------------------------------------------------------------
‘यह काल है, यह काल है’ ऐसा करके जिस द्रव्यविशेषका सदैव व्यपदेश [निर्देश, कथन] किया जाता है, वह [द्रव्यविशेष अर्थात् निश्चयकालरूप खास द्रव्य] सचमुच अपने सद्भावको प्रगट करता हुआ नित्य है; और जो उत्पन्न होते ही नष्ट होता है, वह [व्यवहारकाल] सचमुच उसी द्रव्यविशेषकी ‘समय’ नामक पर्याय है। वह क्षणभंगुर होने पर भी अपनी संततिको [प्रवाहको] दर्शाता है इसलिये उसे नयके बलसे ‘दीर्घ काल तक टिकनेवाला’ कहनेमें दोष नहीं है; इसलिये आवलिका, पल्योपम, सागरोपम इत्यादि व्यवहारका निषेध नहीं किया जाता।
इस प्रकार यहाँ ऐसा कहा है कि–निश्चयकाल द्रव्यरूप होनेसे नित्य है, व्यवहारकाल पर्यायरूप होनेसे क्षणिक है।। १०१।।
--------------------------------------------------------------------------
छे ‘द्रव्य’ संज्ञा सर्वने, कायत्व छे नहि काळने । १०२।