Panchastikay Sangrah-Hindi (English transliteration).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 13 of 293

 

bhagavAn kundakundAchArya dvArA rachit anek shAstra hain, jinamense kuchh vartamAnamen vidyamAn hain. trilokanAth sarvagnadevake mukhase pravAhit shrutAmRut saritAmense bhar liye gaye amRutabhAjan Aj bhI anek AtmArthiyonko AtmajIvan pradAn kar rahe hain. unake samayasAr, pravachanasAr, niyamasAr aur panchAstikAyasangrah nAmak uttamottam paramAgamommen hajAron shAstronkA sAr AjAtA hai. bhagavAn kundakundAchAryake pashchAt likhe gaye anek granthonke bIj in paramAgamommen vidyamAn hain aisA sUkShma draShTise abhyAs karane par gnAt hotA hai. shrI samayasAr is bharatakShetrakA sarvotkRuShTa paramAgam hai. usamen nav tattvonkA shuddhanayakI draShTise nirUpaN karake jIvakA shuddha svarUp sarva prakArase–Agam, yukti, anubhav aur paramparAse–ati vistArapUrvak samajhAyA hai. shrI pravachanasAramen usake nAmAnusAr jinapravachanakA sAr sangRuhit kiyA hai tathA use gnAnatattva, gneyatattva aur charaNAnuyogake tIn adhikArommen vibhAjit kar diyA hai. shrI niyamasAramen mokShamArgakA spaShTa satyArtha nirUpaN hai. jis prakAr samayasAramen shuddhanayase nav tattvonnkA nirUpaN kiyA hai usI prakAr niyamasAramen mukhyata shuddhanayase jIv, ajIv, shuddhabhAv, pratikramaN, pratyAkhyAn, AlochanA, prAyashchit, samAdhi, bhakti, Avashyak, shuddhopayog AdikA varNan hai. shrI panchAstikAyasangrahamen kAl sahit pAnch astikAyonkA (arthAt chhah dravyonkA) aur nav padArthapUrvak mokShamArgakA nirUpaN hai.

is panchAstikAyasangrah paramAgamako prArambha karate hue shAstrakartAne ise ‘sarvagna mahAmunike mukhase kahe gaye padArthonkA pratipAdak, chaturgatinAshak aur nirvANakA kAraN’ kahA hai. isamen kahe gaye vastutattvakA sAr is prakAr hai–

vishva arthAt anAdi–anant svayamsiddha sat aisI anantAnanta vastuonkA samudAya. usamenkI pratyek vastu anutpanna evan avinAshI hai. pratyek vastumen anant shaktiyAn athavA guN hain, jo traikAlik nitya hai. pratyek vastu pratikShaN apanemen apanA kArya karatI hone par bhI arthAt navIn dashAain– avasthAyen–paryAyen dhAraN karatI hain tathApi ve paryAyen aisI maryAdAmen rahakar hotI hain ki vastu apanI jAtiko nahIn chhoDatI arthAt usakI shaktiyommense ek bhI kam–adhik nahIn hotI. vastuonkI [– dravyonkI] bhinnabhinna shaktiyonkI apekShAse unakI [–dravyonkI] chhah jAtiyAn hai jIvadravya, pudgaladravya, dharmadravya, adharmadravya, AkAshadravya aur kAladravya. jisamen sadA gnAn, darshan, chAritra, sukh Adi anant guN [–shaktiyAn] ho vah jIvadravya hai; jisamen sadA varNa, gandh, ras, sparsha Adi anant guN ho vah pudgaladravya hai; sheSh chAr dravyonke vishiShTa guN anukramase gatihetutva, sthitihetutva, avagAhahetutva tathA vartanAhetutva haie. in chhah dravyommense pratham pAnch dravya sat honese tathA shakti athavA vyakti– apekShAse vishAl kShetravAle honese ‘astikAy’ hai; kAladravya ‘asti’ hai ‘kAy’ nahIn hai. jinendrake gnAnadarpaNamen jhalakate hue yah sarva dravya – anant jIvadravya, anantAnanta pudgaladravya, ek dharmadravya, ek adharmadravya, ek AkAshadravya, tathA asankhya kAladravya,–svayam paripUrNa hain aur anya dravyonse bilakul svatantra hain; ve paramArthata kabhI ek dUsarese milate nahIn hain, bhinna hI rahate hain. dev, manuShya, tiryannycha, nArak, ekendriy, dvIndriy, Adi jIvommen jIv–pudgal mAno mil gaye hon aisA lagatA hain kintu vAstavamen aisA nahIn hai. ve bilakul pRuthak hain. sarva jIv ananta gnAnasukhakI nidhi hai tathApi, par dvArA unhen kuchh sukhadukh nahIn hotA tathApi, sansArI agnAnI jIv anAdi kAlase svata agnAnaparyAyarUp pariNamit hokar apane gnAnAnandasvabhAvako, paripUrNatAko, svAtankryako evan