
anek AtmArthiyonko AtmajIvan pradAn kar rahe hain. unake samayasAr, pravachanasAr, niyamasAr aur
panchAstikAyasangrah nAmak uttamottam paramAgamommen hajAron shAstronkA sAr AjAtA hai. bhagavAn
kundakundAchAryake pashchAt likhe gaye anek granthonke bIj in paramAgamommen vidyamAn hain aisA sUkShma draShTise
abhyAs karane par gnAt hotA hai. shrI samayasAr is bharatakShetrakA sarvotkRuShTa paramAgam hai. usamen nav
tattvonkA shuddhanayakI draShTise nirUpaN karake jIvakA shuddha svarUp sarva prakArase–Agam, yukti, anubhav
aur paramparAse–ati vistArapUrvak samajhAyA hai. shrI pravachanasAramen usake nAmAnusAr jinapravachanakA
sAr sangRuhit kiyA hai tathA use gnAnatattva, gneyatattva aur charaNAnuyogake tIn adhikArommen vibhAjit
kar diyA hai. shrI niyamasAramen mokShamArgakA spaShTa satyArtha nirUpaN hai. jis prakAr samayasAramen
shuddhanayase nav tattvonnkA nirUpaN kiyA hai usI prakAr niyamasAramen mukhyata shuddhanayase jIv, ajIv,
shuddhabhAv, pratikramaN, pratyAkhyAn, AlochanA, prAyashchit, samAdhi, bhakti, Avashyak, shuddhopayog
AdikA varNan hai. shrI panchAstikAyasangrahamen kAl sahit pAnch astikAyonkA
vastutattvakA sAr is prakAr hai–
nitya hai. pratyek vastu pratikShaN apanemen apanA kArya karatI hone par bhI arthAt navIn dashAain–
avasthAyen–paryAyen dhAraN karatI hain tathApi ve paryAyen aisI maryAdAmen rahakar hotI hain ki vastu apanI
jAtiko nahIn chhoDatI arthAt usakI shaktiyommense ek bhI kam–adhik nahIn hotI. vastuonkI [–
dravyonkI] bhinnabhinna shaktiyonkI apekShAse unakI [–dravyonkI] chhah jAtiyAn hai jIvadravya, pudgaladravya,
dharmadravya, adharmadravya, AkAshadravya aur kAladravya. jisamen sadA gnAn, darshan, chAritra, sukh Adi
anant guN [–shaktiyAn] ho vah jIvadravya hai; jisamen sadA varNa, gandh, ras, sparsha Adi anant guN ho
vah pudgaladravya hai; sheSh chAr dravyonke vishiShTa guN anukramase gatihetutva, sthitihetutva, avagAhahetutva
tathA vartanAhetutva haie. in chhah dravyommense pratham pAnch dravya sat honese tathA shakti athavA vyakti–
apekShAse vishAl kShetravAle honese ‘astikAy’ hai; kAladravya ‘asti’ hai ‘kAy’ nahIn hai.
anya dravyonse bilakul svatantra hain; ve paramArthata kabhI ek dUsarese milate nahIn hain, bhinna hI rahate hain.
dev, manuShya, tiryannycha, nArak, ekendriy, dvIndriy, Adi jIvommen jIv–pudgal mAno mil gaye
hon aisA lagatA hain kintu vAstavamen aisA nahIn hai. ve bilakul pRuthak hain. sarva jIv ananta
gnAnasukhakI nidhi hai
tathApi, par dvArA unhen kuchh sukhadukh nahIn hotA tathApi, sansArI agnAnI jIv anAdi kAlase
svata agnAnaparyAyarUp pariNamit hokar apane gnAnAnandasvabhAvako, paripUrNatAko, svAtankryako evan