156
kAlasya dravyAstikAyatvavidhipratiShedhavidhAnametat.
yathA khalu jIvapudgaladharmAdharmAkAshAni sakaladravyalakShaNasadbhAvAdrravyavyapadeshabhAnyji bhavanti, tathA kAlopi. ityevan ShaDdravyANi. kintu yathA jIvapudgaladharmAdharmAkAshAnAn dvayAdipradeshalakShaNatvamasti astikAyatvan, na tathA lokAkAshapradeshasankhyAnAmapi kAlANUnAmek–pradeshatvAdastyastikAyatvam. at ev cha panychAstikAyaprakaraNe na hIh mukhyatvenopanyasta kAla. jIvapudgalapariNAmAvachchhidyamAnaparyAyatven tatpariNAmAnyathAnupapatyAnumIyamAnadravyatvenA– traivAntarbhAvita.. 102..
-----------------------------------------------------------------------------
TIkA– yah, kAlako dravyapaneke vidhAnakA aur astikAyapaneke niShedhakA kathan hai [arthAt kAlako dravyapanA hai kintu astikAyapanA nahInn hai aisA yahAn kahA hai].
jis prakAr vAstavamen jIv, pudgal, dharma, adharma aur AkAshako dravyake samasta lakShaNonkA sadbhAv honese ve ‘dravya’ sangnAko prApta karate hain, usI prakAr kAl bhI [use dravyake samasta lakShaNonkA sadbhAv honese] ‘dravya’ sangnAko prApta karatA hai. is prakAr chhah dravya hain. kintu jis prakAr jIv, pudgal, dharma, adharma aur AkAshako 1dvi–Adi pradesh jisakA lakShaN hai aisA astikAyapanA hai, us prakAr kAlANuonko– yadyapi unakI sankhyA lokAkAshake pradeshonn jitanI [asankhya] hai tathApi – ekapradeshIpaneke kAraN astikAyapanA nahIn hai. aur aisA honese hI [arthAt kAl astikAy na honese hI] yahAn panchAstikAyake prakaraNamen mukhyarUpase kAlakA kathan nahIn kiyA gayA hai; [parantu] jIv–pudgalonke pariNAm dvArA jo gnAt hotI hai – mApI jAtI hai aisI usakI paryAy honese tathA jIv–pudgalonke pariNAmakI anyathA anupapatti dvArA jisakA anumAn hotA hai aisA vah dravya honese use yahAn 2antarbhUt kiyA gayA hai.. 102..
is prakAr kAladravyakA vyAkhyAn samApta huA. -------------------------------------------------------------------------- 1. dvi–Adi=do yA adhik; do se lekar ananta taka. 2. antarbhUt karanA=bhItar samA lenA; samAviShTa karanA; samAvesh karanA [is ‘panchAstikAyasangrah nAmak shAstramen
pudgalAstikAyake pariNAmonkA varNan karate hue, un pariNAmonn dvArA jisake pariNAm gnAt hote hai– mApe jAte
hain us padArthakA [kAlakA] tathA un pariNAmonkI anyathA anupapatti dvArA jisakA anumAn hotA hai us
padArthakA [kAlakA] gauNarUpase varNan karanA uchit hai – aisA mAnakar yahAn panchAstikAyaprakaraNamen gauNarUpase
kAlake varNanakA samAvesh kiyA gayA hai.]