shAstron kA artha karane kI paddhati
…… * * ……
vyavahAr kA shraddhAn chhoDakar nishchayakA shraddhAn karanA yogya hai. vyavahAranay svadravya aur
paradravyako tathA unake bhAvonko tathA kAraN–kAryAdi ko kisIko kisImen milAkar nirUpaN karatA
hai, ata aise hI shraddhAn se mithyAtva hai; isaliye usakA tyAg karanA. tathA nishchayanay unhIno
yathAvat nirUpaN karatA hai, kisI ko kisI men nahIn milAtA, ata aise hI shraddhAnase samyaktva hotA
hai, isaliye usakA shraddhAn karanA.
prashna––––yadi aisA hai, to jinamArga men donon nayon ko grahaN karanA kahA hai––––vah
kis prrakAr kahA hai?
uttara––––jinamArga men kahIn to nishchayanayakI mukhyatAse vyAkhyAn hai, use to ‘satyArtha
aisA hI hai’ ––––aisA jAnanA; tathA kahIn vyavahAranayakI mukhyatAse vyAkhyAn hai, use ‘aisA nahIn,
nimittAdikI apekShAse upachAr kiyA hai’ aisA jAnanA. is prakAr jAnanekA nAm hI donon nayonkA
grahaN hai. parantu donon nayonke vyAkhyAnako samAn satyArtha jAnakar ‘aisA bhI hai aur aisA bhI hai ’
aisA bhramarUp pravartanese to donon nayonkA grahaN karanA nahIn kahA hai.
prashna– yadi vyavahAranay asatyArtha hai, to usakA upadesh jinamArgamen kisaliye diyA? ek
nishchayanayakA hI nirUpaN karanA thA?
uttara– aisA hI tarka shrI samayasAramen kiyA hai; vahAn yah uttar diyA hai–
jah Navi sakkamaNajjo aNajjabhAsan viNA u gAheun.
tah vavahAreN viNA paramatthuvaesaNamasakkan..
artha– jis prakAr anAryako –mlechchhako mlechchhabhAShAke binA artha grahaN karAnA shakya nahIn hai,
usI prakAr vyavahArake binA paramArthakA upadesh ashakya hai. isaliye vyavahArakA upadesh haie.
tathA isI sUtrakI vyAkhyAmen aisA kahA hai ki – vyavahAranayo nAnusartavya’ arthAt nishchayako
angIkAr karAneke liyee vyavahAr dvArA upadesh diyA jAtA hai, parantu vyavahAranay hai vah angIkAr
karane yogya nahIn hai.