Panchastikay Sangrah-Hindi (English transliteration).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 20 of 293

 

background image
prashna– [1] vyavahArake binA nishchayakA upadesh nahIn hotA – vah kis prakAr? tathA [2]
vyavahAranayako angIkAr nahIn karanA chAhiye – vah kis prakAr?
uttara– [1] nishchayanayase to AtmA paradravyase bhinna, svabhAvonse abhinna svayamsiddha vastu hai. use
jo na pahichAnee, unasee aisA hI kahate rahe to ve nahIn samajhenge. isaliye unhen samajhAneke liye
vyavahAranayase sharIrAdik paradravyonkI sApekShatA dvArA nar–nArak–pRithvIkAyAdirUp jIvake bhed kiye,
tab ‘manuShya jIv hai,’ nArakI jIv hai’ ityAdi prakArase unhen jIvakI pahichAn huI; athavA abhed
vastumen bhed utpanna karake gnAn–darshanAdi guNaparyAyarUp jIvake bhed kiye, tab ‘jAnanevAlA jIv hai,’
‘dekhanevAlA jIv hai’ ityAdi prakArase unhenn jIvakI pahichAn huI. aur nishchayase to vItarAgabhAv
mokShamArga hai; kintu use jo nahIn jAnate, unasee aisA hI kahate rahen to ve nahIn samajhenge ; isaliye
unhen samajhAneke liye, vyavahAranayase tattvArthashraddhAn gnAnapUrvak paradravyakA nimitta miTAnekI sApekShatA
dvArA vrat–shIl–sanyamAdirUp vItarAgabhAvake visheSh darshAye, tab unhen vItarAgabhAvakI pahichAn huI.
isI prakAr, anyatra bhI vyavahAr binA nishchayakA upadesh na honA samajhanA.
[2] yahAn vyavahArase nar–nArakAdi paryAyako hI jIv kahA. isaliye kahIn us paryAyako hI
jIv na mAn lenA. paryAy to jIv–pudgalake sanyogarUp hai. vahAn nishchayase jIvadravya prathak hai;
usIko jIv mAnanA. jIvake sanyogase sharIrAdikako bhI jIv kahA vah kathanamAtra hI hai. paramArthase
sharIrAdik jIv nahIn hote. aisA hI shraddhAn karanA. DUsarabh, abhed AtmAmen gnAn–darshanAdi bhed
kiye isaliye kahIn unhen bhedarUp hI na mAn lenA; bhed to samajhAneke liye hai. nishchayase AtmA
abhed hI hai; usIko jIvavastu mAnanA. sangnA–sankhyAdi bhed kahe ve kathanamAtra hI hai ; paramAthase ve
pRuthak– pRuthak nahIn hain. aisA hI shraddhAn karanA. punashcha, paradravyakA nimitta miTAnekI apekShAse vrat–
shIl–sanyamAdikako mokShamArga kahA isaliye kahIn unhInko mokShamArga na mAn lenA; kyonki paradravyake
grahaN–tyAg AtmAko ho to AtmA paradravyakA kartA–hartA ho jAye, kintu koI dravya kisI dravyake
AdhIn nahIn hain. AtmA to apane bhAv jo rAgAdik hai unhen chhoDakar vItarAgI hotA hai, isaliye
nishchayase vItarAgabhAv hI mokShamArga hai. vItarAgabhAvonko aur vratAdikako kadAchit kAryakAraNapanA hai
isaliye vratAdikako mokShamArga kahA kintu vah kathanamAtra hI hai. paramArthase bAhyakriyA mokShamArga nahIn
hai. aisA hI shraddhAn karanA. isI prakAr, anyatra bhI vyavahAranayako angIkAr na karanekA samajh
lenA.