252
] panchAstikAyasangrah
[bhagavAnashrIkundakunda
dvividhan kil tAtparyam–sUtratAtparyan shAstratAtparyanycheti. tatra sUtratAtparyan pratisUtramev pratipAditam.
shAstratAtparyan tvidan pratipAdyate. asya khalu pArameshvarasya shAstrasya, sakalapuruShArtha–
sArabhUtamokShatattvapratipattiheto panychAstikAyaShaDdravyasvarUpapratipAdanenopadarshitasamastavastusva–
bhAvasya, navapadArthaprapanychasUchanAviShkRutabandhamokShasambandhibandhamokShAyatanabandhamokShavikalpasya, samyagA–
veditanishchayavyavahArarUpamokShamArgasya, sAkShanmokShakAraNabhUtaparamavItarAgatvavishrAntasamastahRudayasya,
paramArthato vItarAgatvamev tAtparyamiti. tadidan vItarAgatvan vyavahAranishchayAvirodhenaivAnugamyamAnan
bhavati samIhitasiddhaye
sarva
ShaDdravyake svarUpake pratipAdan dvArA samasta vastukA svabhAv darshAyA gayA hai, nav padArthake vistRut
kathan dvArA jisamen bandha–mokShake sambandhI [svAmI], bandha–mokShake Ayatan [sthAn] aur bandha–
mokShake vikalpa [bhed] pragaT kie gae hain, nishchay–vyavahArarUp mokShamArgakA jisamen samyak nirUpaN
kiyA gayA hai tathA sAkShAt mokShake kAraNabhUt paramavItarAgapanemen jisakA samasta hRuday sthit hai–aise
is sachamuch 3pArameshvar shAstrakA, paramArthase vItarAgapanA hI tAtparya hai.
so is vItarAgapanekA vyavahAr–nishchayake virodh dvArA hI anusaraN kiyA jAe to iShTasiddhi
hotI hai, parantu anyathA nahIn [arthAt vyavahAr aur nishchayakI susangatatA rahe is prakAr
vItarAgapanekA anusaraN kiyA jAe tabhI ichchhitakI siddhi hotI hai,
2. puruShArtha = puruSh–artha; puruSh–prayojana. [puruShArthake chAr vibhAg kie jAte hain dharma, artha, kAm aur mokSha;
parantu sarva puruSh–arthommen mokSha hI sArabhUt [tAttvik] puruSh–artha hai.]
-----------------------------------------------------------------------------
tAtparya dvividh hotA hai 1sUtratAtparya aur shAstratAtparya. usamen, sUtratAtparya pratyek sUtramen
[pratyek gAthAmen] pratipAdit kiyA gayA hai ; aur shAstratAtparya ab pratipAdit kiyA jAtA hai–
2puruShArthommen sArabhUt aise mokShatattvakA pratipAdan karaneke liye jisamen panchAstikAy aur
4a
-------------------------------------------------------------------------
1. pratyek gAthAsUtrakA tAtparya so sUtratAtparya hai aur sampUrNa shAstrakA tAtparya soe shAstratAtparya hai.
3. pArameshvar = parameshvarake; jinabhagavAnake; bhAgavat; daivI; pavitra.
4. chhaThaven guNasthAnamen muniyogya shuddhapariNatikA nirantar honA tathA mahAvratAdisambandhI shubhabhAvonkA yathAyogyarUpase
honA vah nishchay–vyavahArake avirodhakA [sumelakA] udAharaN rhai. pAnchave guNasthAnamen us guNasthAnake yogya
shuddhapariNati nirantar honA tathA deshavratAdisambandhI shubhabhAvonkA yathAyogyarUpase honA vah bhI nishchay–vyavahArake
avirodhakA udAharaN hai.