atrAtyantAsadutpAdatvan siddhasya niShiddham. yathA stokakAlAnvayiShu nAmakarmavisheShodayanirvRutteShu jIvasya devAdiparyAyeShvekasmin svakAraNanivRutau nivRuttebhUtapUrva ev chAnyasminnutpanne nAsadutpatti, tathA dIrdhakAlA– nvayini gnAnAvaraNAdikarmasAmAnyodayanirvRuttisansAritvaparyAye bhavyasya svakAraNanivRuttau nivRutte sumutpanne chAbhUtapUrve siddhatvaparyAye nAsadutpattiriti. kin cha–yathA drAghIyasi veNudaNDe vyavahitA– vyavahitavichitrachitrakirmIratAkhachitAdhastanArdhabhAge ekAntavyavahitasuvishuddhordhvArdhabhAgevatAritA draShTi samantato vichitrachitrakirmIratAvyAptin pashyantI samunaminoti tasya sarvatrAvishuddhatvan, tathA kvachidapi jIvadravye vyavahitAvyavahitagnAnAvaraNAdikarmakirmIratAkhachitabahutarAdhastanabhAge ekAnta– vyavahitasuvishuddhabahutarordhvabhAgevatAritA buddhi samantato gnAnAvaraNAdikarmakirmIratAvyApti vyavasyantI samanuminoti tasya sarvatrAvishuddhatvam. yathA cha tatra veNudaNDe vyAptignAnAbhAsani– bandhanavichitrachitra kirmIratAnvaya tathA cha kvachijjIvadravye gnAnAvar– ----------------------------------------------------------------------------- jisaprakAr kuchh samay tak anvayarUpase [–sAth–sAth] rahane vAlI, nAmakarmavisheShake udayase utpanna honevAlI jo devAdiparyAyen unamense jIvako ek paryAy svakAraNakI nivRutti honepar nivRutta ho tathA anya koI abhUtapUrva paryAyahI utpannaho, vahAn asatkI utpatti nahIn hai; usIprakAr dIrdha kAl tak anvayarUpase rahanevAlI, gnAnavaraNAdikarmasAmAnyake udayase utpanna honevAlI sansAritvaparyAy bhavyako svakAraNakI nivRutti hone par nivRutta ho aur abhUtapUrva [–pUrvakAlamen nahIn huI aisI] siddhatvaparyAy utpanna ho, vahAn asatkI utpatti nahIn hai.
punashcha [visheSh samajhAyA jAtA hai.]–
jis prakAr jisakA vichitra chitronse chitravichitra nIchekA ardha bhAg kuchh DhankAhuA aur kuchh bin DhankA ho tathA suvishuddha [–achitrit] UparakA ardha bhAg mAtra DhankA huA hI ho aise bahut lambe bAns par draShTi DAlanese vah draShTi sarvatra vichitra chatronse hue chitravichitrapanekI vyAptikA nirNay karatI huI ‘vah bAns sarvatra avishuddha hai [arthAt sampUrNa rangabirangA hai]’ aisA anumAn karatI hai; usIprakAr jisakA gnAnAvaraNAdi karmonse huA chitravichitratAyukta [–vividh vibhAvaparyAyavAlA] bahut baDA nIchekA bhAg kuchh DhankA huA aur kuchh bin DhankA hai tathA suvishuddha [siddhaparyAyavAlA], bahut baDA UparakA bhAg mAtra DhankA huA hI hai aise kisI jIvadravyamen buddhi lagAnese vah buddhi sarvatra gnAnAvaraNAdi karmase hue chitravichitrapanekI vyAptikA nirNay karatI huI ‘vah jIv sarvatra avishuddha hai [arthAt sampUrNa sansAraparyAyavAlA hai]’ aisA anumAn karatI hai. punashcha jis prakAr us bAnsamen vyAptignAnAbhAsakA kAraN [nIcheke khule bhAgamen] vichitra chitronse hue chitravichitrapanekA anvay [– santati, pravAh] hai, usIprakAr us jIvadravyamen vyAptignAnAbhAsakA kAraN [nicheke khule bhAgamen]
42