Panchastikay Sangrah-Hindi (English transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 52 of 264
PDF/HTML Page 81 of 293

 

background image
52
] panchAstikAyasangrah
[bhagavAnashrIkundakunda
atra vyavahArakAlasya kathanchit parAyattatve sadupapattiruktA.
ih hi vyavahArakAle nimiShasamayAdau asti tAvat chir iti kShipra iti sampratyaya. sa khalu
dIrdhahrasvakAlanibandhanan pramANamantareN na sambhAvyate. tadapi pramANan pudgaladravyapariNAmamantareN nAvadhAryate.
tataparapariNAmadyotamAnatvAdvayavahArakAlo nishchayenAnanyAshritopi pratItyabhav ityabhi–dhIyate.
tadatrAstikAyasAmAnyaprarUpaNAyAmastikAyatvAbhAvAtsAkShAdanupanyasyamAnopi
-----------------------------------------------------------------------------
gAthA 26
anvayArtha– [chiran vA kShipran] ‘chir’ athavA ‘kShipra’ aisA gnAn [–adhik kAl athavA alpa
kAl aisA gnAn] [mAtrArahitan tu] parimAN binA [–kAlake mAp binA] [na asti] nahIn hotA;
[sA mAtrA api] aur vah parimAN [khalu] vAstavamen [pudgaladravyeN vinA] pudgaladravyake nahIn hotA;
[tasmAt] isaliye [kAla pratItyabhava] kAl AshritarUpase upajanevAlA hai [arthAt vyavahArakAl
parakA Ashray karake utpanna hotA hai aisA upachArase kahA jAtA hai].
TIkA– yahAn vyavahArakAlake kathanchit parAshritapaneke viShayamen satya yukti kahI gaI hai.
pratham to, nimeSh–samayAdi vyavahArakAlamen ‘chir’ aur ‘kShipra’ aisA gnAn [–adhik kAl aur
alpa kAl aisA gnAn hotA hai]. vah gnAn vAstavamen adhik aur alpa kAl sAth sambandha
rakhanevAle pramAN [–kAlaparimAN] binA sambhavit nahIn hotA; aur vah pramAN pudgaladravyake pariNAm
binA nishchit nahIn hotA. isaliye, vyavahArakAl parake pariNAm dvArA gnAt honeke kAraN – yadyapi
nishchayase vah anyake Ashrit nahIn hai tathApi – AshritarUpase utpanna honevAlA [–parake avalambanase
upajanevAlA] kahA jAtA hai.
isaliye yadyapi kAlako astikAyapaneke abhAvake kAraN yahAn astikAyakI sAmAnya prarUpaNAmen
usakA sAkShAt kathan nahInn hai tathApi, jIv–pudgalake pariNAmakI anyathA anupapatti dvArA siddha
honevAlA nishchayarUp kAl aur unake pariNAmake Ashrit nishchit honevAlA vyavahArarUp kAl
panchAstikAyakI bhAnti lokarUpase pariNat hai– aisA, atyanta tIkShNa daShTise jAnA jA sakatA hai.
--------------------------------------------------------------------------

sAkShAt =sIdhA [kAlakA vistRut sIdhA kathan shrI pravachanasArake dvitIy–shrutaskandhamen kiyA gayA hai; isaliye
kAlakA svarUp vistArase jAnaneke ichchhuk jignAsukoe pravachanasAramense te jAn lenA chAhiye.]