kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–panchAstikAyavarNan
[
51
cha. gaganamaNigamanAyatto divArAtra. tatsankhyAvisheShata mAsa, Rutu ayanan, samvatsaramiti.
evamvidho hi vyavahArakAla kevalakAlaparyAyamAtratvenAvadhArayitumashakyatvAt parAyatta ityupamIyat
iti.. 25..
Natthi chiran vA khippan mattArahidan tu sA vi khalu mattA.
poggaladavveN viNA tamhA kAlo paDDachchabhavo.. 26..
nAsti chiran vA kShipran mAtrArahitan tu sApi khalu mAtrA.
pudgaladravyeN vinA tasmAtkAl pratItyabhava.. 26..
-----------------------------------------------------------------------------
keval kAlakI paryAyamAtrarUpase avadhAranA ashakay honase [arthAt parakI apekShA binA– paramANu,
Ankh, sUrya Adi par padArthokI apekShA binA–vyavahArakAlakA mAp nishchit karanA ashakay honese]
use ‘parAshrit’ aisI upamA dI jAtI hai.
bhAvArtha– ‘samay’ nimittabhUt aise mand gatise pariNat pudgal–paramANu dvArA pragaT hotA hai–
mApA jAtA hai [arthAt paramANuko ek AkAshapradeshase dUsare anantar AkAshapradeshamen mandagatise jAnemen
jo samay lage use samay kahA jAtA hai]. ‘nimeSh’ Ankhake michanese pragaT hotA hai [arthAt khulI
Ankhake michanemen jo samay lage use nimeSh kahA jAtA hai aur vah ek nimeSh asankhyAt samayakA
hotA hai]. pandrah nimeShakA ek ‘kAShThA’, tIs kAShThAkI ek ‘kalA’, bIsase kuchh adhik kalAkI
ek ‘ghaDI’ aur do ghaDIkA ek ‘mahUrta banatA hai]. ‘ahorAtra’ sUryake gamanase pragaT hotA hai [aur
vah ek ahorAtra tIs muhUrtakA hotA hai] tIs ahorAtrakA ek ‘mAs’, do mAsakI ek ‘Rutu’
tIn RutukA ek ‘ayan’ aur do ayanakA ek ‘varSha’ banatA hai. – yah sab vyavahArakAl haie.
‘palyopam’, ‘sAgaropam’ Adi bhI vyavahArakAlake bhed hain.
uparokta samay–nimeShAdi sab vAstavamen mAtra nishchayakAlakI hI [–kAladravyakI hI] paryAyen hain
parantu ve paramANu Adi dvArA pragaT hotI hain isaliye [arthAt par padArthon dvArA mApI sakatI hain
isaliye] unhen upachArase parAshrit kahA jAtA hai.. 25..
--------------------------------------------------------------------------
‘chir’ ‘shIdhra’ nahi mAtrA binA, mAtrA nahIn pudgal binA,
te kAraNe par–Ashraye utpanna bhAkhyo kAl A. 26.