kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–panchAstikAyavarNan
cha. gaganamaNigamanAyatto divArAtra. tatsankhyAvisheShata mAsa, Rutu ayanan, samvatsaramiti. evamvidho hi vyavahArakAla kevalakAlaparyAyamAtratvenAvadhArayitumashakyatvAt parAyatta ityupamIyat iti.. 25..
poggaladavveN viNA tamhA kAlo paDDachchabhavo.. 26..
pudgaladravyeN vinA tasmAtkAl pratItyabhava.. 26..
----------------------------------------------------------------------------- keval kAlakI paryAyamAtrarUpase avadhAranA ashakay honase [arthAt parakI apekShA binA– paramANu, Ankh, sUrya Adi par padArthokI apekShA binA–vyavahArakAlakA mAp nishchit karanA ashakay honese] use ‘parAshrit’ aisI upamA dI jAtI hai.
bhAvArtha– ‘samay’ nimittabhUt aise mand gatise pariNat pudgal–paramANu dvArA pragaT hotA hai– mApA jAtA hai [arthAt paramANuko ek AkAshapradeshase dUsare anantar AkAshapradeshamen mandagatise jAnemen jo samay lage use samay kahA jAtA hai]. ‘nimeSh’ Ankhake michanese pragaT hotA hai [arthAt khulI Ankhake michanemen jo samay lage use nimeSh kahA jAtA hai aur vah ek nimeSh asankhyAt samayakA hotA hai]. pandrah nimeShakA ek ‘kAShThA’, tIs kAShThAkI ek ‘kalA’, bIsase kuchh adhik kalAkI ek ‘ghaDI’ aur do ghaDIkA ek ‘mahUrta banatA hai]. ‘ahorAtra’ sUryake gamanase pragaT hotA hai [aur vah ek ahorAtra tIs muhUrtakA hotA hai] tIs ahorAtrakA ek ‘mAs’, do mAsakI ek ‘Rutu’ tIn RutukA ek ‘ayan’ aur do ayanakA ek ‘varSha’ banatA hai. – yah sab vyavahArakAl haie. ‘palyopam’, ‘sAgaropam’ Adi bhI vyavahArakAlake bhed hain.
uparokta samay–nimeShAdi sab vAstavamen mAtra nishchayakAlakI hI [–kAladravyakI hI] paryAyen hain parantu ve paramANu Adi dvArA pragaT hotI hain isaliye [arthAt par padArthon dvArA mApI sakatI hain isaliye] unhen upachArase parAshrit kahA jAtA hai.. 25.. --------------------------------------------------------------------------
‘chir’ ‘shIdhra’ nahi mAtrA binA, mAtrA nahIn pudgal binA,
te kAraNe par–Ashraye utpanna bhAkhyo kAl A. 26.