કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] નવપદાર્થપૂર્વક–મોક્ષમાર્ગપ્રપંચવર્ણન
આકાશાદીનામચેતનત્વસામાન્યે પુનરનુમાનમેતત્. સુખદુઃખજ્ઞાનસ્ય હિતપરિકર્મણોઽહિતભીરુત્વસ્ય ચેતિ ચૈતન્યવિશેષાણાં નિત્યમનુપલબ્ધેર– વિદ્યમાનચૈતન્યસામાન્યા એવાકાશાદયોઽજીવા ઇતિ.. ૧૨૫.. -----------------------------------------------------------------------------
અન્વયાર્થઃ– [સુખદુઃખજ્ઞાનં વા] સુખદુઃખકા જ્ઞાન [હિતપરિકર્મ] હિતકા ઉદ્યમ [ચ] ઔર [અહિતભીરુત્વમ્] અહિતકા ભય– [યસ્ય નિત્યં ન વિદ્યતે] યહ જિસે સદૈવ નહીં હોતે, [તમ્] ઉસે [શ્રમણાઃ] શ્રમણ [અજીવમ્ બ્રુવન્તિ] અજીવ કહતે હૈં.
ટીકાઃ– યહ પુનશ્ચ, આકાશાદિકા અચેતનત્વસામાન્ય નિશ્ચિત કરનેકે લિયે અનુમાન હૈ.
આકાશાદિકો સુખદુઃખકા જ્ઞાન, હિતકા ઉદ્યમ ઔર અહિતકા ભય–ઇન ચૈતન્યવિશેષોંકી સદા અનુપલબ્ધિ હૈ [અર્થાત્ યહ ચૈતન્યવિશેષ આકાશાદિકો કિસી કાલ નહીં દેખે જાતે], ઇસલિયે [ઐસા નિશ્ચિત હોતા હૈ કિ] આકાશાદિ અજીવોંકો ચૈતન્યસામાન્ય વિદ્યમાન નહીં હૈ.
ભાવાર્થઃ– જિસે ચેતનત્વસામાન્ય હો ઉસે ચેતનત્વવિશેષ હોના હી ચાહિએ. જિસે ચેતનત્વવિશેષ ન હો ઉસે ચેતનત્વસામાન્ય ભી નહીં હોતા. અબ, આકાશાદિ પાઁચ દ્રવ્યોંકો સુખદુઃખકા સંચેતન, હિત કે લિએ પ્રયત્ન ઔર અહિતકે લિએ ભીતિ–યહ ચેતનત્વવિશેષ કભી દેખે નહીં જાતે; ઇસલિયે નિશ્ચિત હોતા હૈ કિ આકાશાદિકો ચેતનત્વસામાન્ય ભી નહીં હૈ, અર્થાત્ અચેતનત્વસામાન્ય હી હૈ.. ૧૨૫.. -------------------------------------------------------------------------- હિત ઔર અહિતકે સમ્બન્ધમેં આચાર્યવર શ્રી જયસેનાચાર્યદેવકૃત તાત્પર્યવૃત્તિ નામક ટીકામેં નિમ્નોક્તાનુસાર
અજ્ઞાની જીવ ફૂલકી માલા, સ્ત્રી, ચંદનાદિકોે તથા ઉનકે કારણભૂત દાનપૂજાદિકો હિત સમઝતે હૈં ઔર
નિશ્ચયરત્નત્રયપરિણત પરમાત્મદ્રવ્યકો હિત સમઝતે હૈં ઔર આકુલતાકે ઉત્પાદક ઐસે દુઃખકો તથા ઉસકે
કારણભૂત મિથ્યાત્વરાગાદિપરિણત આત્મદ્રવ્યકો અહિત સમઝતે હૈં.