śrutaskaṁdh’ ke sarvotkr̥ṣṭa āgamoṁmeṁse ek hai.
‘dvitīy śrutaskaṁdh’ kī utpatti kis prakār huī, yah ham paṭṭāvaliyoṁke ādhārase saṁkṣepameṁ dekheḥ––
ājase 2483 varṣa pūrva is bharatakṣetrakī puṇyabhūmimeṁ jagatapūjya paramabhaṭṭārak bhagavān śrī mahāvīrasvāmī mokṣamārgakā prakāś karaneke liye samasta padārthoṁkā svarūp apanī sātiśay divyadhvani dvārā pragaṭ kar rahe the. unake nirvāṇake paścāt pān̐c śrutakevalī hue, jinameṁ antim śrutakevalī śrī bhadrabāhusvāmī the. vahān̐ tak to dvādaśāṁgaśāstrakī prarūpaṇāse niścayavyavahārātmak mokṣamārga yathārtha– rūpameṁ pravartamān rahā. tatpaścāt kāladoṣase kramaśaḥ aṁgoke jñānakī vyucchitti hotī gaī. is prakār apār jñānasiṁdhukā bahubhāg vicchedako prāpta honeke paścāt dūsare bhadrabāhusvāmī ācāryakī paripāṭīmeṁ do samartha munivar hue– ek śrī dharasenācārya aur dūsare śrī guṇadharācārya. unase prāpta jñānake dvārā unakī paraṁparāmeṁ honevāle ācāryone śāstroṁkī racanā kī aur vīr bhagavānake upadeśakā pravāh acchinna rakhā.
śrī dharasenācāryane āgrāyaṇīpūrvake paṁcam vastu adhikārake mahākarmaprakr̥ti nāmak caturtha prābhr̥takā jñān thā. us jñānāmr̥tase kramaśaḥ unake bād honevāle ācāryoṁne ṣaṭkhaṁḍāgam, dhaval, mahādhaval, jayadhaval, gommaṭasār, labdhisār, kṣapaṇāsār ādi śāstroṁkī racanā kī. is prakār pratham śrutaskaṁdhakī utpatti huī. usameṁ mukhyataḥ jīv aur karmake saṁyogase utpanna honevālī ātmākī saṁsāraparyāyakā –guṇasthān, mārgaṇāsthān ādikā –varṇan hai, paryāyārthik nayako pradhān karake kathan hai. is nayako aśuddhadravyārthik bhī kahate hai aur adhyātmabhāṣāmeṁ aśuddhaniścayanay athavā vyavahār kahā jātā hai.
śrī guṇadharācāryako jñānapravādapūrvake daśam vastuke tr̥tīy prābhr̥takā jñān thā. us jñānameṁse unake paścāt honevāle ācāryoṁne kramaśaḥ siddhānta–racanā kī. is prakār sarvajña bhagavān mahāvīrase cale ānevālā jñān ācārya – paramparā dvārā bhagavān kuṁdakuṁdācāryadevako prāpta huā. unhoṁne paṁcāstikāyasaṁgrah, pravacanasār, samayasār, niyamasār, aṣṭapāhuṛ ādi śāstroṁkī racanā kī. is prakār dvitīy śrutaskaṁdhakī utpatti huī. usameṁ mukhyatayā jñānakī pradhānatāpūrvak śuddhadravyārthik nayase kathan hai, ātmāke śuddha svarūpakā varṇan hai.