khaiyaṁ khaovasamiyaṁ tamhā bhāvaṁ tu kammakadaṁ.. 58..
kṣāyikaḥ kṣāyopaśamikastasmādbhāvastu karmakr̥taḥ.. 58..
dravyakarmaṇāṁ nimittamātratvenaudayikādibhāvakartr̥tvamatroktam. na khalu karmaṇā vinā jīvasyodayopaśamau kṣayakṣāyopaśamāvapi vidyete; tataḥ kṣāyikakṣāyopaśamikaścaudayikaupaśamikaśca bhāvaḥ karmakr̥to‘numaṁtavyaḥ. pāriṇāmikastvanādinidhano -----------------------------------------------------------------------------
anvayārthaḥ– [karmaṇā vinā] karma binā [jīvasya] jīvako [udayaḥ] uday, [upaśamaḥ] upaśam, [kṣāyikaḥ] kṣāyik [vā] athavā [kṣāyopaśamikaḥ] kṣāyopaśamik [na vidyate] nahīṁ hotā, [tasmāt tu] isaliye [bhāvaḥ] bhāv [–caturvidh jīvabhāv] [karmakr̥taḥ] karmakr̥t haiṁ.
ṭīkāḥ– yahān̐, [audayikādi bhāvoṁke] nimittamātra rūpase dravyakarmoko audayikādi bhāvoṁkā kartāpanā kahā hai.
[ek prakārase vyākhyā karane par–] karmake binā jīvako uday–upaśam tathā kṣay–kṣayopaśam nahīṁ hote [arthāt dravyakarmake binā jīvako audayikādi cār bhāv nahīṁ hote]; isaliye kṣāyik, kṣāyopaśamik, audayik yā aupaśamik bhāv karmakr̥t saṁmat karanā. pāriṇāmik bhāv to anādi– ananta, nirupādhi, svābhāvik hī haiṁ. [audayik aur kṣāyopaśamik bhāv karmake binā nahīṁ hote isaliye karmakr̥t kahe jā sakate haiṁ– yah bāt to spaṣṭa samajhameṁ ā sakatī hai; kṣāyik aur aupaśamik bhāvoṁke sambandhameṁ nimnoktānusār spaṣṭatā kī jātī haiḥ] kṣāyik bhāv, yadyapi svabhāvakī vyaktirūp [–pragaṭatārūp] honese ananta [–anta rahit] hai tathāpi, karmakṣay dvārā utpanna honeke
-------------------------------------------------------------------------- nirupādhi = upādhi rahit; aupādhik na ho aisā. [jīvakā pāriṇāmik bhāv sarva karmopādhise nirapekṣa honeke
pudgalakaram viṇ jīvane upaśam, uday, kṣāyik ane
kṣāyopaśamik na hoy, tethī karmakr̥t e bhāv che. 58.
100