kahānajainaśāstramālā] ṣaḍdravya–paṁcāstikāyavarṇan
nirupādhiḥ svābhāvik eva. kṣāyikastu svabhāvavyaktirūpatvādanaṁto‘pi karmaṇaḥ kṣayeṇotpadya– mānatvātsādiriti karmakr̥t evoktaḥ. aupaśamikastu karmaṇāmupaśame samutpadyamānatvādanupaśame samucchidyamānatvāt karmakr̥t eveti.
athavā udayopaśamakṣayakṣayopaśamalakṣaṇāścatasro dravyakarmaṇāmevāvasthāḥ, na punaḥ pariṇām– lakṣaṇaikāvasthasya jīvasya; tat udayādisaṁjātānāmātmano bhāvānāṁ nimitta–
ṇa kuṇadi attā kiṁci vi muttā aṇṇaṁ sagaṁ bhāvaṁ.. 59..
na karotyātmā kiṁcidapi muktvānyat svakaṁ bhāvam.. 59..
----------------------------------------------------------------------------- kāraṇ sādi hai isaliye karmakr̥t hī kahā gayā hai. aupaśamik bhāv karmake upaśamase utpanna honeke kāraṇ tathā anupaśamase naṣṭa honeke kāraṇ karmakr̥t hī hai. [is prakār audayikādi cār bhāvoṁko karmakr̥t saṁmat karanā.]
athavā [dūsare prakārase vyākhyā karane par]– uday, upaśam, kṣay aur kṣayopaśamasvarūp cār [avasthāen̐] dravyakarmakī hī avasthāen̐ haiṁ, pariṇāmasvarūp ek avasthāvāle jīvakī nahīṁ hai [arthāt uday ādi avasthāen̐ dravyakarmakī hī haiṁ, ‘pariṇām’ jisakā svarūp hai aisī ek avasthārūpase avasthit jīvakī–pāriṇāmik bhāvarūp sthit jīvakī –ve cār avasthāen̐ nahīṁ haiṁ]; isaliye udayādik dvārā utpanna honevāle ātmāke bhāvoṁko nimittamātrabhūt aisī us prakārakī avasthāoṁṁrūp [dravyakarma] svayaṁ pariṇamit honeke kāraṇ dravyakarma bhī vyavahāranayase ātmāke bhāvoṁke katr̥tvako prāpta hotā hai.. 58..
anvayārthaḥ– [yadi bhāvaḥ karmakr̥taḥ] yadi bhāv [–jīvabhāv] karmakr̥t hoṁ to [ātmā karmaṇāḥ kartā bhavati] ātmā karmakā [–dravyakarmakā] kartā honā cāhiye. [kathaṁ] vah to kaise ho sakatā hai? [ātmā] kyoṁki ātmā to [svakaṁ bhāvaṁ muktvā] apane bhāvako choṛakar [anyat kiṁcit api] anya kuch bhī [na karoti] nahīṁ karatā. --------------------------------------------------------------------------
jīv to kadī karato nathī nij bhāv viṇ kaṁī anyane. 59.