bhagavān kundakundāchārya dvārā rachit anek shāstra hain, jinamense kuchh vartamānamen vidyamān haĩn. trilokanāth sarvagnadevake mukhase pravāhit shrutāmr̥ut saritāmense bhar liye gaye amr̥utabhājan āj bhī anek ātmārthiyoṅko ātmajīvan pradān kar rahe haĩn. unake samayasār, pravachanasār, niyamasār aur pañchāstikāyasaṅgrah nāmak uttamottam paramāgamommen hajāron shāstroṅkā sār ājātā hai. bhagavān kundakundāchāryake pashchāt likhe gaye anek granthoṅke bīj in paramāgamommen vidyamān hain aisā sūkṣhma draṣhṭise abhyās karane par gnāt hotā hai. shrī samayasār is bharatakṣhetrakā sarvotkr̥uṣhṭa paramāgam hai. usamen nav tattvoṅkā shuddhanayakī draṣhṭise nirūpaṇ karake jīvakā shuddha svarūp sarva prakārase–āgam, yukti, anubhav aur paramparāse–ati vistārapūrvak samajhāyā hai. shrī pravachanasāramen usake nāmānusār jinapravachanakā sār saṅgr̥uhit kiyā hai tathā use gnānatattva, gneyatattva aur charaṇānuyogake tīn adhikārommen vibhājit kar diyā hai. shrī niyamasāramen mokṣhamārgakā spaṣhṭa satyārtha nirūpaṇ hai. jis prakār samayasāramen shuddhanayase nav tattvonṅkā nirūpaṇ kiyā hai usī prakār niyamasāramen mukhyataḥ shuddhanayase jīv, ajīv, shuddhabhāv, pratikramaṇ, pratyākhyān, ālochanā, prāyashchit, samādhi, bhakti, āvashyak, shuddhopayog ādikā varṇan hai. shrī pañchāstikāyasaṅgrahamen kāl sahit pān̐ch astikāyoṅkā (arthāt chhah dravyoṅkā) aur nav padārthapūrvak mokṣhamārgakā nirūpaṇ hai.
is pañchāstikāyasaṅgrah paramāgamako prārambha karate hue shāstrakartāne ise ‘sarvagna mahāmunike mukhase kahe gaye padārthoṅkā pratipādak, chaturgatināshak aur nirvāṇakā kāraṇ’ kahā hai. isamen kahe gaye vastutattvakā sār is prakār haiḥ–
vishva arthāt anādi–anant svayansiddha sat aisī anantānanta vastuoṅkā samudāya. usameṅkī pratyek vastu anutpanna evan avināshī hai. pratyek vastumen anant shaktiyān̐ athavā guṇ hain, jo traikālik nitya hai. pratyek vastu pratikṣhaṇ apanemen apanā kārya karatī hone par bhī arthāt navīn dashāain– avasthāyen–paryāyen dhāraṇ karatī hain tathāpi ve paryāyen aisī maryādāmen rahakar hotī hain ki vastu apanī jātiko nahīn chhoṛatī arthāt usakī shaktiyommense ek bhī kam–adhik nahīn hotī. vastuoṅkī [– dravyoṅkī] bhinnabhinna shaktiyoṅkī apekṣhāse unakī [–dravyoṅkī] chhah jātiyān̐ haiḥ jīvadravya, pudgaladravya, dharmadravya, adharmadravya, ākāshadravya aur kāladravya. jisamen sadā gnān, darshan, chāritra, sukh ādi anant guṇ [–shaktiyān̐] ho vah jīvadravya hai; jisamen sadā varṇa, gandh, ras, sparsha ādi anant guṇ ho vah pudgaladravya hai; sheṣh chār dravyoṅke vishiṣhṭa guṇ anukramase gatihetutva, sthitihetutva, avagāhahetutva tathā vartanāhetutva haie. in chhah dravyommense pratham pān̐ch dravya sat honese tathā shakti athavā vyakti– apekṣhāse vishāl kṣhetravāle honese ‘astikāy’ hai; kāladravya ‘asti’ hai ‘kāy’ nahīn hai. jinendrake gnānadarpaṇamen jhalakate hue yah sarva dravya – anant jīvadravya, anantānanta pudgaladravya, ek dharmadravya, ek adharmadravya, ek ākāshadravya, tathā asaṅkhya kāladravya,–svayam paripūrṇa hain aur anya dravyonse bilakul svatantra hain; ve paramārthataḥ kabhī ek dūsarese milate nahīn hain, bhinna hī rahate haĩn. dev, manuṣhya, tiryaññcha, nārak, ekendriy, dvīndriy, ādi jīvommen jīv–pudgal māno mil gaye hon aisā lagatā hain kintu vāstavamen aisā nahīn hai. ve bilakul pr̥uthak haĩn. sarva jīv ananta gnānasukhakī nidhi hai tathāpi, par dvārā unhen kuchh sukhaduḥkh nahīn hotā tathāpi, sansārī agnānī jīv anādi kālase svataḥ agnānaparyāyarūp pariṇamit hokar apane gnānānandasvabhāvako, paripūrṇatāko, svātaṅkryako evan