kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
vavadesA sa.nThANA sa.nkhA visayA ya ho.nti te bahugA. te tesimaNaNNatte aNNatte chAvi vijja.nte.. 46..
te teShAmananyatve anyatve chApi vidya.nte.. 46..
vyapadeshAdInAmekA.nten dravyaguNAnyatvaniba.ndhanatvamatra pratyAkhyAtam. yathA devadattasya gaurityanyatve ShaShThIvyapadeshaH, tathA vR^ikShasya shAkhA dravyasya guNA ityananyatve.api. yathA devadattaH phalama~N.hkushen dhanadattAy vR^ikShAdvATikAyAmavachinotItyanyatve kArakavyapadeshaH, tathA mR^ittikA ghaTabhAva.n svaya.n sven svasmai svasmAt svasmin karotItyAtmAtmAnamAtmanAtmane Atman Atmani -----------------------------------------------------------------------------
anvayArthaH– [vyapadeshAH] vyapadesh, [sa.nsthAnAni] sa.nsthAn, [sa.nkhyAH] sa.nkhyAe.N [cha] aur [viShayAH] viShay [te bahukAH bhavanti] anek hote hai.n. [te] ve [vyapadesh Adi], [teShAm] dravya– guNo.nke [anyatve] anyapaneme.n [ananyatve cha api] tathA ananyapaneme.n bhI [vidya.nte] ho sakate hai.n.
TIkAH– yahA.N vyapadesh Adi ekAntase dravya–guNo.nke anyapanekA kAraN honekA khaNDan kiyA hai.
jis prakAr ‘devadattakI gAy’ is prakAr anyapaneme.n ShaShThIvyapadesh [–ChaThavI.n vibhaktikA kathan] hotA haie, usI prakAr ‘vR^ikShakI shAkhA,’ ‘dravyake guN’ aise ananyapaneme.n bhI [ShaShThIvyapadesh] hotA haie. jis prakAr‘devadatta phalako a.nkush dvArA dhanadattake liyee vR^ikSha parase bagIcheme.n to.DtA hai’ aise anyapaneme.n kArakavyapadesh hotA haie, usI prakAr ‘miTTI svaya.n ghaTabhAvako [–gha.DArUp pariNAmako] apane dvArA apane liye apaneme.nse apaneme.n karatI hai’, ‘AtmA Atmako AtmA dvArA AtmAke liye AtmAme.nse AtmAme.n jAnatA hai’ aise ananyapaneme.n bhI [kArakavyapadesh] hotA haie. jis prakAr ‘U.Nche devadattakI U.NchI gAy’ aisA anyapaneme.n sa.nsthAn hotA haie, usI prakAr ‘vishAl vR^ikShakA vishAl shAkhAsamudAy’, mUrta dravyake mUrta guN’ aise ananyapaneme.n bhI [sa.nsthAn] hotA haie. jis prakAr ‘ek devadattakI das -------------------------------------------------------------------------- vyapadesh = kathan; abhidhAna. [is gAthAme.n aisA samajhAyA hai ki–jahA.N bhed ho vahI.n vyapadesh Adi ghaTit ho.n aisA kuCh nahI.n hai; jahA.N abhed ho vahA.N bhI ve ghaTit hote hai.n. isaliye dravya–guNo.nme.n jo vyapadesh Adi hote hai.n ve kahI.n ekAntase dravya–guNo.nke bhedako siddha nahI.n karate.]
vyapadesh ne sa.nsthAn, sa.nkhyA, viShay bahu ye hoy Che;
te temanA anyatva tem ananyatAmA.n paN ghaTe. 46.