kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
te sagapariNAmehi.n du gamaNa.n ThANa.n cha kuvva.nti.. 89..
te svakapariNAmaistu gamana.n sthAna.n cha kurvanti.. 89..
dharmAdharmayoraudAsInye hetUpanyAso.ayam.
dharmaH kil na jIvapudgalAnA.n kadAchidgatihetutvamabhyasyati, na kadAchitsthitihetutvamadharmaH. tau hi pareShA.n gatisthityoryadi mukhyahetU syAtA.n tadA yeShA.n gatisteShA.n gatirev na sthitiH, yeShA.n sthitisteShA.n sthitirev na gatiH. tat ekeShAmapi gatisthitidarshanAdanumIyate na tau tayormukhyahetU. ki.n tu vyavahAranayavyavasthApitau udAsInau. kathameva.n gatisthitimatA.n padArthonA.n gatisthitI bhavat iti -----------------------------------------------------------------------------
anvayArthaH– [yeShA.n gamana.n vidyate] [dharma–adharma gati–sthitike mukhya hetu nahI.n hai.n, kyo.nki] jinhe.n gati hotI hai [teShAm ev punaH sthAna.n sa.nbhavati] unhI.nko phir sthiti hotI hai [aur jinhe.n sthiti hotI hai unhI.nko phir gati hotI hai]. [te tu] ve [gatisthitimAn padArtha] to [svakapariNAmaiH] apane pariNAmo.nse [gamana.n sthAna.n cha] gati aur sthiti [kurvanti] karate hai.n.
TIkAH– yah, dharma aur adharmakI udAsInatAke sambandhame.n hetu kahA gayA hai.
vAstavame.n [nishchayase] dharma jIv–pudgalo.nko kabhI gatihetu nahI.n hotA, adharma kabhI sthitihetu nahI.n hotA; kyo.nki ve parako gatisthitike yadi mukhya hetu [nishchayahetu] ho.n, to jinhe.n gati ho unhe.n gati hI rahanA chAhiye, sthiti nahI.n honA chAhiye, aur jinhe.n sthiti ho unhe.n sthiti hI rahanA chAhiye, gati nahI.n honA chAhiye. kintu ekako hI [–usI ek padArthako] gati aur sthiti dekhaneme AtI hai; isaliye anumAn ho sakatA hai ki ve [dharma–adharma] gati–sthitike mukhya hetu nahI.n hai.n, kintu vyavahAranayasthApit [vyavahAranay dvArA sthApit – kathit] udAsIn hetu hai.n. --------------------------------------------------------------------------
te sarva nij pariNAmathI ja kare gatisthitibhAvane. 89.