shAstro.n kA artha karane kI paddhati
…… * * ……
vyavahAr kA shraddhAn Cho.Dkar nishchayakA shraddhAn karanA yogya hai. vyavahAranay svadravya aur
paradravyako tathA unake bhAvo.nko tathA kAraN–kAryAdi ko kisIko kisIme.n milAkar nirUpaN karatA
hai, ataH aise hI shraddhAn se mithyAtva hai; isaliye usakA tyAg karanA. tathA nishchayanay unhI.no
yathAvat nirUpaN karatA hai, kisI ko kisI me.n nahI.n milAtA, ataH aise hI shraddhAnase samyaktva hotA
hai, isaliye usakA shraddhAn karanA.
prashnaH––––yadi aisA hai, to jinamArga me.n dono.n nayo.n ko grahaN karanA kahA hai––––vah
kis prrakAr kahA hai?
uttaraH––––jinamArga me.n kahI.n to nishchayanayakI mukhyatAse vyAkhyAn hai, use to ‘satyArtha
aisA hI hai’ ––––aisA jAnanA; tathA kahI.n vyavahAranayakI mukhyatAse vyAkhyAn hai, use ‘aisA nahI.n,
nimittAdikI apekShAse upachAr kiyA hai’ aisA jAnanA. is prakAr jAnanekA nAm hI dono.n nayo.nkA
grahaN hai. parantu dono.n nayo.nke vyAkhyAnako samAn satyArtha jAnakar ‘aisA bhI hai aur aisA bhI hai ’
aisA bhramarUp pravartanese to dono.n nayo.nkA grahaN karanA nahI.n kahA hai.
prashnaH– yadi vyavahAranay asatyArtha hai, to usakA upadesh jinamArgame.n kisaliye diyA? ek
nishchayanayakA hI nirUpaN karanA thA?
uttaraH– aisA hI tarka shrI samayasArame.n kiyA hai; vahA.N yah uttar diyA haiH–
jah Navi sakkamaNajjo aNajjabhAsa.n viNA u gAheu.n.
tah vavahAreN viNA paramatthuvaesaNamasakka.n..
arthaH– jis prakAr anAryako –mlechChako mlechChabhAShAke binA artha grahaN karAnA shakya nahI.n hai,
usI prakAr vyavahArake binA paramArthakA upadesh ashakya hai. isaliye vyavahArakA upadesh haie.
tathA isI sUtrakI vyAkhyAme.n aisA kahA hai ki – vyavahAranayo nAnusartavyaH’ arthAt nishchayako
a.ngIkAr karAneke liyee vyavahAr dvArA upadesh diyA jAtA hai, parantu vyavahAranay hai vah a.ngIkAr
karane yogya nahI.n hai.