atra pa~nchAstikAyAnA.n kAlasya cha dravyatvamuktam.
vR^ittavartamAnavartiShyamANAnA.n bhAvAnA.n paryAyANA svarUpeN pariNatatvAdastikAyAnA.n parivartanali~N.hgasya kAlasya chAsti dravyatvam. na cha teShA.n bhUtabhavadbhaviShyadbhAvAtmanA pariNamamAnAnAmanityatvam, yataste bhUtabhavadbhaviShyadbhAvAvasthAsvapi pratiniyatasvarUpAparityAgA–nnityA eva. atra kAlaH pudgalAdiparivartanahetutvAtpudgalAdiparivartanagamyamAnaparyAyatvA–chchAstikAyeShvantarbhAvArtha sa parivartan– li~N.hga ityukta iti.. 6.. -----------------------------------------------------------------------------
dravya vAstavame.n sahabhAvI guNo.nko tathA kramabhAvI paryAyo.nko 1ananyarUpase AdhArabhUt hai. isaliye jo varta chUke hai.n, varta rahe hai.n aur bhaviShyame.n varte.nge un bhAvo.n–paryAyo.nrUp pariNamit honeke kAraN [pA.Nch] astikAy aur 2parivartanali.ng kAl [ve Chaho.n] dravya hai.n. bhUt, vartamAn aur bhAvI bhAvasvarUp pariNamit honese ve kahI.n anitya nahI.n hai, kyo.nki bhUt, vartamAn aur bhAvI bhAvarUp avasthAo.nme.n bhI pratiniyat [–apane–apane nishvit] svarUpako nahI.n Cho.Dte isaliye ve nitya hI hai.
yahA.N kAl pudgalAdike parivartanakA hetu honese tathA pudgalAdike parivartan dvArA usakI paryAy gamya [j~nAt] hotI hai.n isaliye usakA astikAyo.nme.n samAvesh karaneke hetu use ‘3parivartanali.ng’ kahA hai. [pudgalAdi astikAyo.nkA varNan karate hue unake parivartan (pariNaman) kA varNan karanA chAhiye. aur unake parivartanakA varNan karate hue un parivartaname.n nimittabhUt padArthakA [kAlakA] athavA us parivartan dvArA jinakI paryAye.n vyakta hotI hai.n us padArthakA [kAlakA] varNan karanA anuchit nahI.n kahA jA sakatA. isaprakAr pa.nchAstikAyake varNaname.n kAlake varNanakA samAvesh karanA anuchit nahI.n hai aisA darshAneke hetu is gAthAsUtrame.n kAlake liye ‘parivartanali.ng’ shabdakA upayog kiyA hai.].. 6.. --------------------------------------------------------------------------
isaliye kAl ‘parivartanali.ng’ hai. [2] aur pudgalAdike parivartan dvArA kAlakI paryAye.n [–‘karma samay’,
‘adhik samay aisI kAlakI avasthAe.N] gamya hotI hai.n isaliye bhI kAl ‘parivartanali.ng’ hai.
18
1. ananyarUp=abhinnarUp [jisaprakAr agni AdhAr hai aur uShNatA Adhey hai tathApi ve abhinna hai.n, usIprakAr dravya AdhAr hai aur guN–paryAy Adhey hai.n tathApi ve abhinna hai.n.]
2. parivartanali.ng=pudgalAdikA parivartan jisakA li.ng hai; vah pudgalAdike pariNaman dvArA jo j~nAn hotA hai vaha. [li.ng=chihna; sUchak; gamak; gamya karAnevAlA; batalAnevAlA; pahichAn karAnevAlA.]
3. [1] yadi pudgalAdikA parivartan hotA hai to usakA koI nimitta honA chAhiye–isaprakAr parivartanarUpI chihna