kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
vyayadhrauvyANi vA dravyalakShaNam. ekajAtyavirodhini kramabhuvA.n bhAvAnA.n sa.ntAne pUrvabhAvavinAshaH sumachChedaH, uttarabhAvaprAdurbhAvashcha samutpAdaH, pUrvotarabhAvochChedotpAdayorapi svajAteraparityAgo dhrauvyam. tAni sAmAnyAdeshAd–bhinnAni visheShAdeshAdbhinnAni yugapadbhAvIni svabhAvabhUtAni dravyasya lakShaNa.n bhavantIti. guNaparyAyA vA dravyalakShaNam. anekAntAtmakasya vastuno.anvayino visheShA guNA vyatirekiNaH paryAyAste dravye yaugapadyen krameN cha pravartamAnAH katha~nchidbhinnAH katha~nchidabhinnAH svabhAvabhUtAH dravyalakShaNatAmA– ----------------------------------------------------------------------------- dravyakA lakShaN hai. prashnaH–– yadi sattA aur dravya abhinna hai – sattA dravyakA svarUp hI hai, to ‘sattA lakShaN hai aur dravya lakShya hai’ – aisA vibhAg kisaprakAr ghaTit hotA hai? uttaraH–– anekAntAtmak dravyake ananta svarUp haie.n, uname.nse sattA bhI usakA ek svarUp hai; isaliye anantasvarUpavAlA dravya lakShya hai aur usakA sattA nAmakA svarUp lakShaN hai – aisA lakShyalakShaNavibhAg avashya ghaTit hotA hai. isaprakAr abAdhitarUpase sat dravyakA lakShaN hai.]
athavA, utpAdavyayadhrauvya dravyakA lakShaN hai. 1ek jAtikA avirodhak aisA jo kramabhAvI
bhAvo.nkA pravAh usame.n pUrva bhAvakA vinAsh so vyay hai, uttar bhAvakA prAdurbhAv [–bAdake bhAvakI arthAt vartamAn bhAvakI utpatti] so utpAd hai aur pUrva–uttar bhAvo.nke vyay–utpAd hone par bhI svajAtikA atyAg so dhrauvya hai. ve utpAd–vyay–dhrauvya –– jo–ki sAmAnya Adeshase abhinna hai.n [arthAt sAmAnya kathanase dravyase abhinna hai.n], visheSh Adeshase [dravyase] bhinna hai.n, yugapad vartate haie.n aur svabhAvabhUt hai.n ve – dravyakA lakShaN hai.n.
vyatirekI visheSh ve paryAye.n hai.n. ve guNaparyAye.n [guN aur paryAye.n] – jo ki dravyame.n ek hI sAth tathA kramashaH pravartate hai.n, [dravyase] katha.nchit bhinna aur katha.nchit abhinna hai.n tathA svabhAvabhUt hai.n ve – dravyakA lakShaN hai.n.
--------------------------------------------------------------------------
1. dravyame.n kramabhAvI bhAvo.nkA pravAh ek jAtiko kha.nDit nahI.n karatA–to.DtA nahI.n hai arthAt jAti–apekShAse sadaiv ekatva hI rakhatA hai.
2. anvay aur vyatirekake liye pR^iShTha 14 par TippaNI dekhiye.