Panchastikay Sangrah-Hindi (itrans transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 52 of 264
PDF/HTML Page 81 of 293

 

] pa.nchAstikAyasa.ngrah
[bhagavAnashrIkundakunda

atra vyavahArakAlasya katha.nchit parAyattatve sadupapattiruktA.

ih hi vyavahArakAle nimiShasamayAdau asti tAvat chir iti kShipra iti sa.npratyayaH. sa khalu dIrdhahrasvakAlaniba.ndhana.n pramANama.ntareN na sa.nbhAvyate. tadapi pramANa.n pudgaladravyapariNAmamantareN nAvadhAryate. tataHparapariNAmadyotamAnatvAdvayavahArakAlo nishchayenAnanyAshrito.api pratItyabhav ityabhi–dhIyate. tadatrAstikAyasAmAnyaprarUpaNAyAmastikAyatvAbhAvAtsAkShAdanupanyasyamAno.api

-----------------------------------------------------------------------------

gAthA 26

anvayArthaH– [chira.n vA kShipra.n] ‘chir’ athavA ‘kShipra’ aisA j~nAn [–adhik kAl athavA alpa kAl aisA j~nAn] [mAtrArahita.n tu] parimAN binA [–kAlake mAp binA] [na asti] nahI.n hotA; [sA mAtrA api] aur vah parimAN [khalu] vAstavame.n [pudgaladravyeN vinA] pudgaladravyake nahI.n hotA; [tasmAt] isaliye [kAlaH pratItyabhavaH] kAl AshritarUpase upajanevAlA hai [arthAt vyavahArakAl parakA Ashray karake utpanna hotA hai aisA upachArase kahA jAtA hai].

TIkAH– yahA.N vyavahArakAlake katha.nchit parAshritapaneke viShayame.n satya yukti kahI gaI hai.

pratham to, nimeSh–samayAdi vyavahArakAlame.n ‘chir’ aur ‘kShipra’ aisA j~nAn [–adhik kAl aur alpa kAl aisA j~nAn hotA hai]. vah j~nAn vAstavame.n adhik aur alpa kAl sAth sambandha rakhanevAle pramAN [–kAlaparimAN] binA sa.nbhavit nahI.n hotA; aur vah pramAN pudgaladravyake pariNAm binA nishchit nahI.n hotA. isaliye, vyavahArakAl parake pariNAm dvArA j~nAt honeke kAraN – yadyapi nishchayase vah anyake Ashrit nahI.n hai tathApi – AshritarUpase utpanna honevAlA [–parake avalambanase upajanevAlA] kahA jAtA hai.

isaliye yadyapi kAlako astikAyapaneke abhAvake kAraN yahA.N astikAyakI sAmAnya prarUpaNAme.n usakA sAkShAt kathan nahI.n.n hai tathApi, jIv–pudgalake pariNAmakI anyathA anupapatti dvArA siddha honevAlA nishchayarUp kAl aur unake pariNAmake Ashrit nishchit honevAlA vyavahArarUp kAl pa.nchAstikAyakI bhA.Nti lokarUpase pariNat hai– aisA, atyanta tIkShNa daShTise jAnA jA sakatA hai. -------------------------------------------------------------------------- sAkShAt =sIdhA [kAlakA vistR^it sIdhA kathan shrI pravachanasArake dvitIy–shrutaska.ndhame.n kiyA gayA hai; isaliye

kAlakA svarUp vistArase jAnaneke ichChuk jij~nAsukoe pravachanasArame.nse te jAn lenA chAhiye.]

52