Panchastikay Sangrah-Hindi (itrans transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 52 of 264
PDF/HTML Page 81 of 293

 

background image
52
] pa.nchAstikAyasa.ngrah
[bhagavAnashrIkundakunda
atra vyavahArakAlasya katha.nchit parAyattatve sadupapattiruktA.
ih hi vyavahArakAle nimiShasamayAdau asti tAvat chir iti kShipra iti sa.npratyayaH. sa khalu
dIrdhahrasvakAlaniba.ndhana.n pramANama.ntareN na sa.nbhAvyate. tadapi pramANa.n pudgaladravyapariNAmamantareN nAvadhAryate.
tataHparapariNAmadyotamAnatvAdvayavahArakAlo nishchayenAnanyAshrito.api pratItyabhav ityabhi–dhIyate.
tadatrAstikAyasAmAnyaprarUpaNAyAmastikAyatvAbhAvAtsAkShAdanupanyasyamAno.api
-----------------------------------------------------------------------------
gAthA 26
anvayArthaH– [chira.n vA kShipra.n] ‘chir’ athavA ‘kShipra’ aisA j~nAn [–adhik kAl athavA alpa
kAl aisA j~nAn] [mAtrArahita.n tu] parimAN binA [–kAlake mAp binA] [na asti] nahI.n hotA;
[sA mAtrA api] aur vah parimAN [khalu] vAstavame.n [pudgaladravyeN vinA] pudgaladravyake nahI.n hotA;
[tasmAt] isaliye [kAlaH pratItyabhavaH] kAl AshritarUpase upajanevAlA hai [arthAt vyavahArakAl
parakA Ashray karake utpanna hotA hai aisA upachArase kahA jAtA hai].
TIkAH– yahA.N vyavahArakAlake katha.nchit parAshritapaneke viShayame.n satya yukti kahI gaI hai.
pratham to, nimeSh–samayAdi vyavahArakAlame.n ‘chir’ aur ‘kShipra’ aisA j~nAn [–adhik kAl aur
alpa kAl aisA j~nAn hotA hai]. vah j~nAn vAstavame.n adhik aur alpa kAl sAth sambandha
rakhanevAle pramAN [–kAlaparimAN] binA sa.nbhavit nahI.n hotA; aur vah pramAN pudgaladravyake pariNAm
binA nishchit nahI.n hotA. isaliye, vyavahArakAl parake pariNAm dvArA j~nAt honeke kAraN – yadyapi
nishchayase vah anyake Ashrit nahI.n hai tathApi – AshritarUpase utpanna honevAlA [–parake avalambanase
upajanevAlA] kahA jAtA hai.
isaliye yadyapi kAlako astikAyapaneke abhAvake kAraN yahA.N astikAyakI sAmAnya prarUpaNAme.n
usakA sAkShAt kathan nahI.n.n hai tathApi, jIv–pudgalake pariNAmakI anyathA anupapatti dvArA siddha
honevAlA nishchayarUp kAl aur unake pariNAmake Ashrit nishchit honevAlA vyavahArarUp kAl
pa.nchAstikAyakI bhA.Nti lokarUpase pariNat hai– aisA, atyanta tIkShNa daShTise jAnA jA sakatA hai.
--------------------------------------------------------------------------

sAkShAt =sIdhA [kAlakA vistR^it sIdhA kathan shrI pravachanasArake dvitIy–shrutaska.ndhame.n kiyA gayA hai; isaliye
kAlakA svarUp vistArase jAnaneke ichChuk jij~nAsukoe pravachanasArame.nse te jAn lenA chAhiye.]