iti samayavyAkhyAyAmantanI.ntaShaDdravyapa~nchAstikAyasAmAnyavyAkhyAnarUpaH pIThaba.ndhaH samAptaH.. athAmIShAmev visheShavyAkhyAnam. tatra tAvat jIvadravyAstikAyavyAkhyAnam.
bhottA ya dehametto Na hi
bhoktA cha dehamAtro na hi mUrtaH karmasa.nyuktaH.. 27..
atra sa.nsArAvasthasyAtmanaH sopAdhi nirupAdhi cha svarUpamuktam. AtmA hi nishchayen bhAvaprANadhAraNAjjIvaH, vyavahAreN dravyaprANadhAraNAjjIvaH. nishchayen -----------------------------------------------------------------------------
is prakAr [shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI pa.nchAstikAyasa.ngrah shAstrakI shrI amR^itacha.ndrAchAryadevavirachit] samayavyAkhyA nAmakI TIkAme.n ShaDdravya–pa.nchAstikAyake sAmAnya vyAkhyAnarUp pIThikA samApta huI.
ab unhI.nkA [–ShaDdravya aur pa.nchAstikAyakA hI] visheSh vyAkhyAn kiyA jAtA hai. usame.n pratham, jIvadravyAstikAyake vyAkhyAn hai.n.
anvayArthaH– [jIvaH iti bhavati] [sa.nsArasthit] AtmA jIv hai, [chetayitA] chetayitA [chetanevAlA] hai, [upayogavisheShitaH] upayogalakShit hai, [prabhuH] prabhu hai, [kartA] kartA haie, [bhoktA] bhoktA hai, [dehamAtraH] dehapramAN hai, [na hi mUrtaH] amUrta hai [cha] aur [karmasa.nyuktaH] karmasa.nyukta hai.
TIkAH– yahA.N [is gAthAme.n] sa.nsAr–dashAvAle AtmAkA sopAdhi aur nirupAdhi svarUp kahA hai.
AtmA nishchayase bhAvaprANako dhAraN karatA hai isaliye ‘jIv’ hai, vyavahArase [asadbhUt vyavahAranayase] dravyaprANako dhAraN karatA hai isaliye ‘jIv’ hai; 2nishchayase chitsvarUp honeke kAraN ‘chetayitA’ [chetanevAlA] hai, vyavahArase [sadbhUt vyavahAranayase] chitshaktiyukta honese ‘chetayitA’ --------------------------------------------------------------------------
kartA ane bhoktA, sharIrapramAN, karme yukta Che. 27.
54
1. sopAdhi = upAdhi sahit; jisame.n parakI apekShA AtI ho aisA.
2. nishchayase chitshaktiko AtmAke sAth abhed hai aur vyavahArase bhed hai; isaliye nishchayase AtmA chitshaktisvarUp
hai aur vyavahArase chitshaktivAn hai.