ಕಹಾನಜೈನಶಾಸ್ತ್ರಮಾಲಾ] ಷಡ್ದ್ರವ್ಯ–ಪಂಚಾಸ್ತಿಕಾಯವರ್ಣನ
ಏವಂ ಜೀವೋಽಪಿ ಭಾವಪರ್ಯಾಯೇಣ ಪ್ರವರ್ತಮಾನಾತ್ಮದ್ರವ್ಯರೂಪೇಣ ಕರ್ತೃತಾಮನುಬಿಭ್ರಾಣೋ, ಭಾವಪರ್ಯಾಯಗಮನ– ಶಕ್ತಿರೂಪೇಣ ಕರಣತಾಮಾತ್ಮಸಾತ್ಕುರ್ವನ್, ಪ್ರಾಪ್ಯಭಾವಪರ್ಯಾಯರೂಪೇಣ ಕರ್ಮತಾಂ ಕಲಯನ್, ಪೂರ್ವಭಾವಪರ್ಯಾಯ–ವ್ಯಪಾಯೇಽಪಿ ಧ್ರುವತ್ವಾಲಂಬನಾದುಪಾತ್ತಾಪಾದಾನತ್ವಮ್, ಉಪಜಾಯಮಾನಭಾವಪರ್ಯಾಯರೂಪಕರ್ಮಣಾಶ್ರೀಯಮಾಣತ್ವಾದುಪೋಢ–ಸಂಪ್ರದಾನತ್ವ;, ಆಧೀಯಮಾನಭಾವಪರ್ಯಾಯಾಧಾರತ್ವಾದ್ಗೃಹೀತಾಧಿಕರಣತ್ವಃ, ಸ್ವಯಮೇವ ಷಟ್ಕಾರಕೀರೂಪೇಣ ವ್ಯವತಿಷ್ಠಮಾನೋ ನ ಕಾರಕಾಂತರಮಪೇಕ್ಷತೇ. ಅತಃ ಕರ್ಮಣಃ ಕರ್ತುರ್ನಾಸ್ತಿ ಜೀವಃ ಕರ್ತಾ, ಜೀವಸ್ಯ ಕರ್ತುರ್ನಾಸ್ತಿ ಕರ್ಮ ಕರ್ತೃ ನಿಶ್ಚಯೇನೇತಿ.. ೬೨.. ----------------------------------------------------------------------------- ಸಂಪ್ರದಾನಪನೇಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಔರ [೬] ಧಾರಣ ಕಿಯೇ ಹುಏ ಪರಿಣಾಮಕಾ ಆಧಾರ ಹೋನೇಸೇ ಜಿಸನೇ ಅಧಿಕರಣಪನೇಕೋ ಗ್ರಹಣ ಕಿಯಾ ಹೈ ಐಸಾ – ಸ್ವಯಮೇವ ಷಟ್ಕಾರಕರೂಪಸೇ ವರ್ತತಾ ಹುಆ ಅನ್ಯ ಕಾರಕಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾ ನಹೀಂ ರಖತಾ.
ಇಸ ಪ್ರಕಾರ ಜೀವ ಭೀ [೧] ಭಾವಪರ್ಯಾಯರೂಪಸೇ ಪ್ರವರ್ತಮಾನ ಆತ್ಮದ್ರವ್ಯರೂಪಸೇ ಕರ್ತೃತ್ವಕೋ ಧಾರಣ ಕರತಾ ಹುಆ, [೨] ಭಾವಪರ್ಯಾಯ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕರನೇಕೀ ಶಕ್ತಿರೂಪಸೇ ಕರಣಪನೇಕೋ ಅಂಗೀಕೃತ ಕರತಾ ಹುಆ, [೩] ಪ್ರಾಪ್ಯ ಐಸೀ ಭಾವಪರ್ಯಾಯರೂಪಸೇ ಕರ್ಮಪನೇಕಾ ಅನುಭವ ಕರತಾ ಹುಆ, [೪] ಪೂರ್ವ ಭಾವಪರ್ಯಾಯಕಾ ನಾಶ ಹೋನೇ ಪರ ಧ್ರುವತ್ವಕಾ ಅವಲಮ್ಬನ ಕರನೇಸೇ ಜಿಸನೇ ಅಪಾದಾನಪನೇಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕಿಯಾ ಹೈ ಐಸಾ, [೫] ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇ ವಾಲೇ ಭಾವಪರ್ಯಾಯರೂಪ ಕರ್ಮ ದ್ವಾರಾ ಸಮಾಶ್ರಿತ ಹೋನೇಸೇ [ಅರ್ಥಾತ್ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇ ವಾಲಾ ಭಾವಪರ್ಯಾಯರೂಪ ಕಾರ್ಯ ಅಪನೇಕೋ ದಿಯಾ ಜಾನೇಸೇ] ಸಮ್ಪ್ರದಾನಪನೇಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಔರ [೬] ಧಾರಣ ಕೀ ಹುಈ ಭಾವಪರ್ಯಾಯಕಾ ಆಧಾರ ಹೋನೇಸೇ ಜಿಸನೇ ಅಧಿಕರಣಪನೇಕೋ ಗ್ರಹಣ ಕಿಯಾ ಹೈ ಐಸಾ – ಸ್ವಯಮೇವ ಷಟ್ಕಾರಕರೂಪಸೇ ವರ್ತತಾ ಹುಆ ಅನ್ಯ ಕಾರಕಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾ ನಹೀಂ ರಖತಾ.
ಇಸಲಿಯೇ ನಿಶ್ಚಯಸೇ ಕರ್ಮರೂಪ ಕರ್ತಾಕೋ ಜೀವ ಕರ್ತಾ ನಹೀಂ ಹೈ ಔರ ಜೀವರೂಪ ಕರ್ತಾಕೋ ಕರ್ಮ ಕರ್ತಾ ನಹೀಂ ಹೈ. [ಜಹಾಂ ಕರ್ಮ ಕರ್ತಾ ಹೈ ವಹಾಂ ಜೀವ ಕರ್ತಾ ನಹೀಂ ಹೈ ಔರ ಜಹಾಂ ಜೀವ ಕರ್ತಾ ಹೈ ವಹಾಂ ಕರ್ಮ ಕರ್ತಾ ನಹೀಂ ಹೈ.]
ಭಾವಾರ್ಥಃ– [೧] ಪುದ್ಗಲ ಸ್ವತಂತ್ರರೂಪಸೇ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮಕೋ ಕರತಾ ಹೋನೇಸೇ ಪುದ್ಗಲ ಸ್ವಯಂ ಹೀ ಕರ್ತಾ ಹೈ; [೨] ಸ್ವಯಂ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮರೂಪಸೇ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋನೇಕೀ ಶಕ್ತಿವಾಲಾ ಹೋನೇಸೇ ಪುದ್ಗಲ ಸ್ವಯಂ ಹೀ ಕರಣ ಹೈ; [೩] ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕರತಾ – ಪಹುಂಚತಾ ಹೋನೇಸೇ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮ ಕರ್ಮ ಹೈ, ಅಥವಾ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮಸೇ ಸ್ವಯಂ ಅಭಿನ್ನ ಹೋನೇಸೇ ಪುದ್ಗಲ ಸ್ವಯಂ ಹೀ ಕರ್ಮ [–ಕಾರ್ಯ] ಹೈ; [೪] ಅಪನೇಮೇಸೇ ಪೂರ್ವ ಪರಿಣಾಮಕಾ ವ್ಯಯ ಕರಕೇ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮರೂಪ ಪರಿಣಾಮ ಕರತಾ ಹೋನೇಸೇ ಔರ ಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯರೂಪಸೇ ಧ್ರುವ ರಹತಾ ಹೋನೇಸೇ ಪುದ್ಗಲ ಸ್ವಯಂ ಹೀ ಅಪಾದಾನ ಹೈ; [೫] ಅಪನೇಕೋ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮರೂಪ ಪರಿಣಾಮ ದೇತಾ ಹೋನೇಸೇ ಪುದ್ಗಲ ಸ್ವಯಂ ಹೀ ಸಮ್ಪ್ರದಾನ ಹೈ; [೬] ಅಪನೇಮೇಂ ಅರ್ಥಾತ್ ಅಪನೇ ಆಧಾರಸೇ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮ ಕರತಾ ಹೋನೇಸೇ ಪುದ್ಗಲ ಸ್ವಯಂ ಹೀ ಅಧಿಕರಣ ಹೈ.