ಕಹಾನಜೈನಶಾಸ್ತ್ರಮಾಲಾ] ಷಡ್ದ್ರವ್ಯ–ಪಂಚಾಸ್ತಿಕಾಯವರ್ಣನ
ಅಥ ಕಾಲದ್ರವ್ಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್.
ದೋಣ್ಹಂ ಏಸ ಸಹಾವೋ ಕಾಲೋ ಖಣಭಂಗುರೋ ಣಿಯದೋ.. ೧೦೦..
ದ್ವಯೋರೇಷ ಸ್ವಭಾವಃ ಕಾಲಃ ಕ್ಷಣಭಙ್ಗುರೋ ನಿಯತಃ.. ೧೦೦..
ವ್ಯವಹಾರಕಾಲಸ್ಯ ನಿಶ್ಚಯಕಾಲಸ್ಯ ಚ ಸ್ವರೂಪಾಖ್ಯಾನಮೇತತ್.
ತ್ತ್ರ ಕ್ರಮಾನುಪಾತೀ ಸಮಯಾಖ್ಯಃ ಪರ್ಯಾಯೋ ವ್ಯವಹಾರಕಾಲಃ, ತದಾಧಾರಭೂತಂ ದ್ರವ್ಯಂ ನಿಶ್ಚಯಕಾಲಃ. ತ್ತ್ರ ವ್ಯವಹಾರಕಾಲೋ ನಿಶ್ಚಯಕಾಲಪರ್ಯಾಯರೂಪೋಪಿ ಜೀವಪುದ್ಗಲಾನಾಂ ಪರಿಣಾಮೇನಾವಚ್ಛಿದ್ಯಮಾನತ್ವಾತ್ತತ್ಪರಿಣಾಮಭವ ಇತ್ಯುಪಗೀಯತೇ, ಜೀವಪುದ್ಗಲಾನಾಂ ಪರಿಣಾಮಸ್ತು ಬಹಿರಙ್ಗನಿಮಿತ್ತಭೂತದ್ರವ್ಯಕಾಲಸದ್ಭಾವೇ ಸತಿ ಸಂಭೂತತ್ವಾದ್ರ್ರವ್ಯ– ----------------------------------------------------------------------------
ಅನ್ವಯಾರ್ಥಃ– [ಕಾಲಃ ಪರಿಣಾಮಭವಃ] ಕಾಲ ಪರಿಣಾಮಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತಾ ಹೈ [ಅರ್ಥಾತ್ ವ್ಯವಹಾರಕಾಲ ಕಾ ಮಾಪ ಜೀವ–ಪುದ್ಗಲೋಂಕೇ ಪರಿಣಾಮ ದ್ವಾರಾ ಹೋತಾ ಹೈ]; [ಪರಿಣಾಮಃ ದ್ರವ್ಯಕಾಲಸಂಭೂತಃ] ಪರಿಣಾಮ ದ್ರವ್ಯಕಾಲಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತಾ ಹೈ.– [ದ್ವಯೋಃ ಏಷಃ ಸ್ವಭಾವಃ] ಯಹ, ದೋನೋಂಕಾ ಸ್ವಭಾವ ಹೈ. [ಕಾಲಃ ಕ್ಷಣಭುಙ್ಗುರಃ ನಿಯತಃ] ಕಾಲ ಕ್ಷಣಭಂಗುರ ತಥಾ ನಿತ್ಯ ಹೈ.
ಟೀಕಾಃ– ಯಹ, ವ್ಯವಹಾರಕಾಲ ತಥಾ ನಿಶ್ಚಯಕಾಲಕೇ ಸ್ವರೂಪಕಾ ಕಥನ ಹೈ.
ವಹಾಂ, ‘ಸಮಯ’ ನಾಮಕೀ ಜೋ ಕ್ರಮಿಕ ಪರ್ಯಾಯ ಸೋ ವ್ಯವಹಾರಕಾಲ ಹೈ; ಉಸಕೇ ಆಧಾರಭೂತ ದ್ರವ್ಯ ವಹ ನಿಶ್ಚಯಕಾಲ ಹೈ.
ವಹಾಂ, ವ್ಯವಹಾರಕಾಲ ನಿಶ್ಚಯಕಾಲಕೀ ಪರ್ಯಾಯರೂಪ ಹೋನೇ ಪರ ಭೀ ಜೀವ–ಪುದ್ಗಲೋಂಕೇ ಪರಿಣಾಮಸೇ ಮಾಪಾ ಜಾತಾ ಹೈ – ಜ್ಞಾತ ಹೋತಾ ಹೈ ಇಸಲಿಯೇ ‘ಜೀವ–ಪುದ್ಗಲೋಂಕೇ ಪರಿಣಾಮಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇವಾಲಾ’ ಕಹಲಾತಾ ಹೈ; ಔರ ಜೀವ–ಪುದ್ಗಲೋಂಕೇ ಪರಿಣಾಮ ಬಹಿರಂಗ–ನಿಮಿತ್ತಭೂತ ದ್ರವ್ಯಕಾಲಕೇ ಸದ್ಭಾವಮೇಂ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇಕೇ ಕಾರಣ ‘ದ್ರವ್ಯಕಾಲಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇವಾಲೇ’ ಕಹಲಾತೇ ಹೈಂ. ವಹಾಂ ತಾತ್ಪರ್ಯ ಯಹ ಹೈ ಕಿ – ವ್ಯವಹಾರಕಾಲ ಜೀವ–ಪುದ್ಗಲೋಂಕೇ ಪರಿಣಾಮ ದ್ವಾರಾ --------------------------------------------------------------------------
–ಆ ಛೇ ಸ್ವಭಾವೋ ಉಭಯನಾ; ಕ್ಷಣಭಂಗೀ ನೇ ಧ್ರುವ ಕಾಳ ಛೇ. ೧೦೦.