ഭഗവാന കുന്ദകുന്ദാചാര്യ ദ്വാരാ രചിത അനേക ശാസ്ത്ര ഹൈം, ജിനമേംസേ കുഛ വര്തമാനമേം വിദ്യമാന ഹൈം. ത്രിലോകനാഥ സര്വജ്ഞദേവകേ മുഖസേ പ്രവാഹിത ശ്രുതാമൃത സരിതാമേംസേ ഭര ലിയേ ഗയേ അമൃതഭാജന ആജ ഭീ അനേക ആത്മാര്ഥിയോംകോ ആത്മജീവന പ്രദാന കര രഹേ ഹൈം. ഉനകേ സമയസാര, പ്രവചനസാര, നിയമസാര ഔര പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ നാമക ഉത്തമോത്തമ പരമാഗമോംമേം ഹജാരോം ശാസ്ത്രോംകാ സാര ആജാതാ ഹൈ. ഭഗവാന കുന്ദകുന്ദാചാര്യകേ പശ്ചാത് ലിഖേ ഗയേ അനേക ഗ്രംഥോംകേ ബീജ ഇന പരമാഗമോംമേം വിദ്യമാന ഹൈം ഐസാ സൂക്ഷ്മ ദ്രഷ്ടിസേ അഭ്യാസ കരനേ പര ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ. ശ്രീ സമയസാര ഇസ ഭരതക്ഷേത്രകാ സര്വോത്കൃഷ്ട പരമാഗമ ഹൈ. ഉസമേം നവ തത്ത്വോംകാ ശുദ്ധനയകീ ദ്രഷ്ടിസേ നിരൂപണ കരകേ ജീവകാ ശുദ്ധ സ്വരൂപ സര്വ പ്രകാരസേ–ആഗമ, യുക്തി, അനുഭവ ഔര പരമ്പരാസേ–അതി വിസ്താരപൂര്വക സമഝായാ ഹൈ. ശ്രീ പ്രവചനസാരമേം ഉസകേ നാമാനുസാര ജിനപ്രവചനകാ സാര സംഗൃഹിത കിയാ ഹൈ തഥാ ഉസേ ജ്ഞാനതത്ത്വ, ജ്ഞേയതത്ത്വ ഔര ചരണാനുയോഗകേ തീന അധികാരോംമേം വിഭാജിത കര ദിയാ ഹൈ. ശ്രീ നിയമസാരമേം മോക്ഷമാര്ഗകാ സ്പഷ്ട സത്യാര്ഥ നിരൂപണ ഹൈ. ജിസ പ്രകാര സമയസാരമേം ശുദ്ധനയസേ നവ തത്ത്വോംംകാ നിരൂപണ കിയാ ഹൈ ഉസീ പ്രകാര നിയമസാരമേം മുഖ്യതഃ ശുദ്ധനയസേ ജീവ, അജീവ, ശുദ്ധഭാവ, പ്രതിക്രമണ, പ്രത്യാഖ്യാന, ആലോചനാ, പ്രായശ്ചിത, സമാധി, ഭക്തി, ആവശ്യക, ശുദ്ധോപയോഗ ആദികാ വര്ണന ഹൈ. ശ്രീ പംചാസ്തികായസംഗ്രഹമേം കാല സഹിത പാ ച അസ്തികായോംകാ (അര്ഥാത് ഛഹ ദ്രവ്യോംകാ) ഔര നവ പദാര്ഥപൂര്വക മോക്ഷമാര്ഗകാ നിരൂപണ ഹൈ.

ഇസ പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ പരമാഗമകോ പ്രാരമ്ഭ കരതേ ഹുഏ ശാസ്ത്രകര്താനേ ഇസേ ‘സര്വജ്ഞ മഹാമുനികേ മുഖസേ കഹേ ഗയേ പദാര്ഥോംകാ പ്രതിപാദക, ചതുര്ഗതിനാശക ഔര നിര്വാണകാ കാരണ’ കഹാ ഹൈ. ഇസമേം കഹേ ഗയേ വസ്തുതത്ത്വകാ സാര ഇസ പ്രകാര ഹൈഃ–

വിശ്വ അര്ഥാത അനാദി–അനംത സ്വയംസിദ്ധ സത് ഐസീ അനംതാനന്ത വസ്തുഓംകാ സമുദായ. ഉസമേംകീ പ്രത്യേക വസ്തു അനുത്പന്ന ഏവം അവിനാശീ ഹൈ. പ്രത്യേക വസ്തുമേം അനംത ശക്തിയാ അഥവാ ഗുണ ഹൈം, ജോ ത്രൈകാലിക നിത്യ ഹൈ. പ്രത്യേക വസ്തു പ്രതിക്ഷണ അപനേമേം അപനാ കാര്യ കരതീ ഹോനേ പര ഭീ അര്ഥാത് നവീന ദശാഐം– അവസ്ഥായേം–പര്യായേം ധാരണ കരതീ ഹൈം തഥാപി വേ പര്യായേം ഐസീ മര്യാദാമേം രഹകര ഹോതീ ഹൈം കി വസ്തു അപനീ ജാതികോ നഹീം ഛോഡതീ അര്ഥാത് ഉസകീ ശക്തിയോംമേംസേ ഏക ഭീ കമ–അധിക നഹീം ഹോതീ. വസ്തുഓംകീ [– ദ്രവ്യോംകീ] ഭിന്നഭിന്ന ശക്തിയോംകീ അപേക്ഷാസേ ഉനകീ [–ദ്രവ്യോംകീ] ഛഹ ജാതിയാ ഹൈഃ ജീവദ്രവ്യ, പുദ്ഗലദ്രവ്യ, ധര്മദ്രവ്യ, അധര്മദ്രവ്യ, ആകാശദ്രവ്യ ഔര കാലദ്രവ്യ. ജിസമേം സദാ ജ്ഞാന, ദര്ശന, ചാരിത്ര, സുഖ ആദി അനംത ഗുണ [–ശക്തിയാ ] ഹോ വഹ ജീവദ്രവ്യ ഹൈ; ജിസമേം സദാ വര്ണ, ഗംധ, രസ, സ്പര്ശ ആദി അനംത ഗുണ ഹോ വഹ പുദ്ഗലദ്രവ്യ ഹൈ; ശേഷ ചാര ദ്രവ്യോംകേ വിശിഷ്ട ഗുണ അനുക്രമസേ ഗതിഹേതുത്വ, സ്ഥിതിഹേതുത്വ, അവഗാഹഹേതുത്വ തഥാ വര്തനാഹേതുത്വ ഹൈേ. ഇന ഛഹ ദ്രവ്യോംമേംസേ പ്രഥമ പാ ച ദ്രവ്യ സത് ഹോനേസേ തഥാ ശക്തി അഥവാ വ്യക്തി– അപേക്ഷാസേ വിശാല ക്ഷേത്രവാലേ ഹോനേസേ ‘അസ്തികായ’ ഹൈ; കാലദ്രവ്യ ‘അസ്തി’ ഹൈ ‘കായ’ നഹീം ഹൈ. ജിനേന്ദ്രകേ ജ്ഞാനദര്പണമേം ഝലകതേ ഹുഏ യഹ സര്വ ദ്രവ്യ – അനംത ജീവദ്രവ്യ, അനന്താനന്ത പുദ്ഗലദ്രവ്യ, ഏക ധര്മദ്രവ്യ, ഏക അധര്മദ്രവ്യ, ഏക ആകാശദ്രവ്യ, തഥാ അസംഖ്യ കാലദ്രവ്യ,–സ്വയം പരിപൂര്ണ ഹൈം ഔര അന്യ ദ്രവ്യോംസേ ബിലകുല സ്വതംത്ര ഹൈം; വേ പരമാര്ഥതഃ കഭീ ഏക ദൂസരേസേ മിലതേ നഹീം ഹൈം, ഭിന്ന ഹീ രഹതേ ഹൈം. ദേവ, മനുഷ്യ, തിര്യംഞ്ച, നാരക, ഏകേന്ദ്രിയ, ദ്വീന്ദ്രിയ, ആദി ജീവോംമേം ജീവ–പുദ്ഗല മാനോ മില ഗയേ ഹോം ഐസാ ലഗതാ ഹൈം കിന്തു വാസ്തവമേം ഐസാ നഹീം ഹൈ. വേ ബിലകുല പൃഥക ഹൈം. സര്വ ജീവ അനന്ത ജ്ഞാനസുഖകീ നിധി ഹൈ തഥാപി, പര ദ്വാരാ ഉന്ഹേം കുഛ സുഖദുഃഖ നഹീം ഹോതാ തഥാപി, സംസാരീ അജ്ഞാനീ ജീവ അനാദി കാലസേ സ്വതഃ അജ്ഞാനപര്യായരൂപ പരിണമിത ഹോകര അപനേ ജ്ഞാനാനംദസ്വഭാവകോ, പരിപൂര്ണതാകോ, സ്വാതംക്ര്യകോ ഏവം