ഇതി സമയവ്യാഖ്യായാമന്തനീംതഷഡ്ദ്രവ്യപഞ്ചാസ്തികായസാമാന്യവ്യാഖ്യാനരൂപഃ പീഠബംധഃ സമാപ്തഃ.. അഥാമീഷാമേവ വിശേഷവ്യാഖ്യാനമ്. തത്ര താവത് ജീവദ്രവ്യാസ്തികായവ്യാഖ്യാനമ്.
ഭോത്താ യ ദേഹമേത്തോ ണ ഹി
ഭോക്താ ച ദേഹമാത്രോ ന ഹി മൂര്തഃ കര്മസംയുക്തഃ.. ൨൭..
അത്ര സംസാരാവസ്ഥസ്യാത്മനഃ സോപാധി നിരുപാധി ച സ്വരൂപമുക്തമ്. ആത്മാ ഹി നിശ്ചയേന ഭാവപ്രാണധാരണാജ്ജീവഃ, വ്യവഹാരേണ ദ്രവ്യപ്രാണധാരണാജ്ജീവഃ. നിശ്ചയേന -----------------------------------------------------------------------------
ഇസ പ്രകാര [ശ്രീമദ്ഭഗവത്കുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവപ്രണീത ശ്രീ പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ ശാസ്ത്രകീ ശ്രീ അമൃതചംദ്രാചാര്യദേവവിരചിത] സമയവ്യാഖ്യാ നാമകീ ടീകാമേം ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായകേ സാമാന്യ വ്യാഖ്യാനരൂപ പീഠികാ സമാപ്ത ഹുഈ.
അബ ഉന്ഹീംകാ [–ഷഡ്ദ്രവ്യ ഔര പംചാസ്തികായകാ ഹീ] വിശേഷ വ്യാഖ്യാന കിയാ ജാതാ ഹൈ. ഉസമേം പ്രഥമ, ജീവദ്രവ്യാസ്തികായകേ വ്യാഖ്യാന ഹൈം.
അന്വയാര്ഥഃ– [ജീവഃ ഇതി ഭവതി] [സംസാരസ്ഥിത] ആത്മാ ജീവ ഹൈ, [ചേതയിതാ] ചേതയിതാ [ചേതനേവാലാ] ഹൈ, [ഉപയോഗവിശേഷിതഃ] ഉപയോഗലക്ഷിത ഹൈ, [പ്രഭുഃ] പ്രഭു ഹൈ, [കര്താ] കര്താ ഹൈേ, [ഭോക്താ] ഭോക്താ ഹൈ, [ദേഹമാത്രഃ] ദേഹപ്രമാണ ഹൈ, [ന ഹി മൂര്തഃ] അമൂര്ത ഹൈ [ച] ഔര [കര്മസംയുക്തഃ] കര്മസംയുക്ത ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹാ [ഇസ ഗാഥാമേം] സംസാര–ദശാവാലേ ആത്മാകാ സോപാധി ഔര നിരുപാധി സ്വരൂപ കഹാ ഹൈ.
ആത്മാ നിശ്ചയസേ ഭാവപ്രാണകോ ധാരണ കരതാ ഹൈ ഇസലിയേ ‘ജീവ’ ഹൈ, വ്യവഹാരസേ [അസദ്ഭൂത വ്യവഹാരനയസേ] ദ്രവ്യപ്രാണകോ ധാരണ കരതാ ഹൈ ഇസലിയേ ‘ജീവ’ ഹൈ; ൨നിശ്ചയസേ ചിത്സ്വരൂപ ഹോനേകേ കാരണ ‘ചേതയിതാ’ [ചേതനേവാലാ] ഹൈ, വ്യവഹാരസേ [സദ്ഭൂത വ്യവഹാരനയസേ] ചിത്ശക്തിയുക്ത ഹോനേസേ ‘ചേതയിതാ’ --------------------------------------------------------------------------
കര്താ അനേ ഭോക്താ, ശരീരപ്രമാണ, കര്മേ യുക്ത ഛേ. ൨൭.
൫൪
൧. സോപാധി = ഉപാധി സഹിത; ജിസമേം പരകീ അപേക്ഷാ ആതീ ഹോ ഐസാ.
൨. നിശ്ചയസേ ചിത്ശക്തികോ ആത്മാകേ സാഥ അഭേദ ഹൈ ഔര വ്യവഹാരസേ ഭേദ ഹൈ; ഇസലിയേ നിശ്ചയസേ ആത്മാ ചിത്ശക്തിസ്വരൂപ
ഹൈ ഔര വ്യവഹാരസേ ചിത്ശക്തിവാന ഹൈ.