କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ
ଅଣ୍ଣାଣୀତି ଚ ଵଯଣଂ ଏଗତ୍ତପ୍ପସାଧଗଂ ହୋଦି.. ୪୯..
ଅଜ୍ଞାନୀତି ଚ ଵଚନମେକତ୍ଵପ୍ରସାଧକଂ ଭଵତି.. ୪୯..
ଜ୍ଞାନଜ୍ଞାନିନୋଃ ସମଵାଯସଂବଂଧନିରାସୋଽଯମ୍.
ନ ଖଲୁଜ୍ଞାନାଦର୍ଥାନ୍ତରଭୂତଃ ପୁରୁଷୋ ଜ୍ଞାନସମଵାଯାତ୍ ଜ୍ଞାନୀ ଭଵତୀତ୍ଯୁପପନ୍ନମ୍. ସ ଖଲୁ ଜ୍ଞାନସମଵାଯାତ୍ପୂର୍ଵଂ କିଂ ଜ୍ଞାନୀ କିମଜ୍ଞାନୀ? ଯଦି ଜ୍ଞାନୀ ତଦା ଜ୍ଞାନସମଵାଯୋ ନିଷ୍ଫଲଃ. ଅଥାଜ୍ଞାନୀ ତଦା କିମଜ୍ଞାନସମଵାଯାତ୍, କିମଜ୍ଞାନେନ ସହୈକତ୍ଵାତ୍? ନ ତାଵଦଜ୍ଞାନସମଵାଯାତ୍; ଅଜ୍ଞାନିନୋ ହ୍ଯଜ୍ଞାନସମଵାଯୋ ନିଷ୍ଫଲଃ, ଜ୍ଞାନିତ୍ଵଂ ତୁ ଜ୍ଞାନସମଵାଯାଭାଵାନ୍ନାସ୍ତ୍ଯେଵ. ତତୋଽଜ୍ଞାନୀତି ଵଚନମଜ୍ଞାନେନ ସହୈକତ୍ଵମଵଶ୍ଯଂ -----------------------------------------------------------------------------
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଜ୍ଞାନତଃ ଅର୍ଥାଂତରିତଃ ତୁ] ଜ୍ଞାନସେ ଅର୍ଥାନ୍ତରଭୂତ [ସଃ] ଐସା ଵହ [–ଆତ୍ମା] [ସମଵାଯାତ୍] ସମଵାଯସେ [ଜ୍ଞାନୀ] ଜ୍ଞାନୀ ହୋତା ହୈ [ନ ହି] ଐସା ଵାସ୍ତଵମେଂ ନହୀଂ ହୈ. [ଅଜ୍ଞାନୀ] ‘ଅଜ୍ଞାନୀ’ [ଇତି ଚ ଵଚନମ୍] ଐସା ଵଚନ [ଏକତ୍ଵପ୍ରସାଧକଂ ଭଵତି] [ଗୁଣ–ଗୁଣୀକେ] ଏକତ୍ଵକୋ ସିଦ୍ଧ କରତା ହୈ.
ଟୀକାଃ– ଯହ, ଜ୍ଞାନ ଔର ଜ୍ଞାନୀକୋ ସମଵାଯସମ୍ବନ୍ଧ ହୋନେକା ନିରାକରଣ [ଖଣ୍ଡନ] ହୈ. ଜ୍ଞାନସେ ଅର୍ଥାନ୍ତରଭୂତ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯସେ ଜ୍ଞାନୀ ହୋତା ହୈ ଐସା ମାନନା ଵାସ୍ତଵମେଂ ଯୋଗ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ. [ଆତ୍ମାକୋ ଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯସେ ଜ୍ଞାନୀ ହୋନା ମାନା ଜାଯେ ତୋ ହମ ପୂଛତେ ହୈଂ କି] ଵହ [–ଆତ୍ମା] ଜ୍ଞାନକା ସମଵାଯ ହୋନେସେ ପହଲେ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଜ୍ଞାନୀ ହୈ କି ଅଜ୍ଞାନୀ? ଯଦି ଜ୍ଞାନୀ ହୈ [ଐସା କହା ଜାଯେ] ତୋ ଜ୍ଞାନକା ସମଵାଯ ନିଷ୍ଫଲ ହୈ. ଅବ ଯଦି ଅଜ୍ଞାନୀ ହୈ [ଐସା କହା ଜାଯେ] ତୋ [ପୂଛତେ ହୈଂ କି] ଅଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯସେ ଅଜ୍ଞାନୀ ହୈ କି ଅଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵସେ ଅଜ୍ଞାନୀ ହୈ? ପ୍ରଥମ, ଅଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯସେ ଅଜ୍ଞାନୀ ହୋ ନହୀଂ ସକତା; କ୍ଯୋଂକି ଅଜ୍ଞାନୀକୋ ଅଜ୍ଞାନକା ସମଵାଯ ନିଷ୍ଫଲ ହୈ ଔର ଜ୍ଞାନୀପନା ତୋ ଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ହୈ ହୀ ନହୀଂଂ. ଇସଲିଯେ ‘ଅଜ୍ଞାନୀ’ ଐସା ଵଚନ ଅଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵକୋ ଅଵଶ୍ଯ ସିଦ୍ଧ କରତା ହୀ ହୈ. ଔର ଇସ ପ୍ରକାର ଅଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵ ସିଦ୍ଧ ହୋନେସେ ଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଭୀ ଏକତ୍ଵ ଅଵଶ୍ଯ ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ. --------------------------------------------------------------------------
‘ଅଜ୍ଞାନୀ’ ଏଵୁଂ ଵଚନ ତେ ଏକତ୍ଵନୀ ସିଦ୍ଧି କରେ. ୪୯.