କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ
ଏଵଂ ଜୀଵୋଽପି ଭାଵପର୍ଯାଯେଣ ପ୍ରଵର୍ତମାନାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯରୂପେଣ କର୍ତୃତାମନୁବିଭ୍ରାଣୋ, ଭାଵପର୍ଯାଯଗମନ– ଶକ୍ତିରୂପେଣ କରଣତାମାତ୍ମସାତ୍କୁର୍ଵନ୍, ପ୍ରାପ୍ଯଭାଵପର୍ଯାଯରୂପେଣ କର୍ମତାଂ କଲଯନ୍, ପୂର୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯ–ଵ୍ଯପାଯେଽପି ଧ୍ରୁଵତ୍ଵାଲଂବନାଦୁପାତ୍ତାପାଦାନତ୍ଵମ୍, ଉପଜାଯମାନଭାଵପର୍ଯାଯରୂପକର୍ମଣାଶ୍ରୀଯମାଣତ୍ଵାଦୁପୋଢ–ସଂପ୍ରଦାନତ୍ଵ;, ଆଧୀଯମାନଭାଵପର୍ଯାଯାଧାରତ୍ଵାଦ୍ଗୃହୀତାଧିକରଣତ୍ଵଃ, ସ୍ଵଯମେଵ ଷଟ୍କାରକୀରୂପେଣ ଵ୍ଯଵତିଷ୍ଠମାନୋ ନ କାରକାଂତରମପେକ୍ଷତେ. ଅତଃ କର୍ମଣଃ କର୍ତୁର୍ନାସ୍ତି ଜୀଵଃ କର୍ତା, ଜୀଵସ୍ଯ କର୍ତୁର୍ନାସ୍ତି କର୍ମ କର୍ତୃ ନିଶ୍ଚଯେନେତି.. ୬୨.. ----------------------------------------------------------------------------- ସଂପ୍ରଦାନପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଔର [୬] ଧାରଣ କିଯେ ହୁଏ ପରିଣାମକା ଆଧାର ହୋନେସେ ଜିସନେ ଅଧିକରଣପନେକୋ ଗ୍ରହଣ କିଯା ହୈ ଐସା – ସ୍ଵଯମେଵ ଷଟ୍କାରକରୂପସେ ଵର୍ତତା ହୁଆ ଅନ୍ଯ କାରକକୀ ଅପେକ୍ଷା ନହୀଂ ରଖତା.
ଇସ ପ୍ରକାର ଜୀଵ ଭୀ [୧] ଭାଵପର୍ଯାଯରୂପସେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯରୂପସେ କର୍ତୃତ୍ଵକୋ ଧାରଣ କରତା ହୁଆ, [୨] ଭାଵପର୍ଯାଯ ପ୍ରାପ୍ତ କରନେକୀ ଶକ୍ତିରୂପସେ କରଣପନେକୋ ଅଂଗୀକୃତ କରତା ହୁଆ, [୩] ପ୍ରାପ୍ଯ ଐସୀ ଭାଵପର୍ଯାଯରୂପସେ କର୍ମପନେକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୁଆ, [୪] ପୂର୍ଵ ଭାଵପର୍ଯାଯକା ନାଶ ହୋନେ ପର ଧ୍ରୁଵତ୍ଵକା ଅଵଲମ୍ବନ କରନେସେ ଜିସନେ ଅପାଦାନପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କିଯା ହୈ ଐସା, [୫] ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେ ଵାଲେ ଭାଵପର୍ଯାଯରୂପ କର୍ମ ଦ୍ଵାରା ସମାଶ୍ରିତ ହୋନେସେ [ଅର୍ଥାତ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେ ଵାଲା ଭାଵପର୍ଯାଯରୂପ କାର୍ଯ ଅପନେକୋ ଦିଯା ଜାନେସେ] ସମ୍ପ୍ରଦାନପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଔର [୬] ଧାରଣ କୀ ହୁଈ ଭାଵପର୍ଯାଯକା ଆଧାର ହୋନେସେ ଜିସନେ ଅଧିକରଣପନେକୋ ଗ୍ରହଣ କିଯା ହୈ ଐସା – ସ୍ଵଯମେଵ ଷଟ୍କାରକରୂପସେ ଵର୍ତତା ହୁଆ ଅନ୍ଯ କାରକକୀ ଅପେକ୍ଷା ନହୀଂ ରଖତା.
ଇସଲିଯେ ନିଶ୍ଚଯସେ କର୍ମରୂପ କର୍ତାକୋ ଜୀଵ କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ ଔର ଜୀଵରୂପ କର୍ତାକୋ କର୍ମ କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ. [ଜହାଁ କର୍ମ କର୍ତା ହୈ ଵହାଁ ଜୀଵ କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ ଔର ଜହାଁ ଜୀଵ କର୍ତା ହୈ ଵହାଁ କର୍ମ କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ.]
ଭାଵାର୍ଥଃ– [୧] ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵତଂତ୍ରରୂପସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକୋ କରତା ହୋନେସେ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯଂ ହୀ କର୍ତା ହୈ; [୨] ସ୍ଵଯଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋନେକୀ ଶକ୍ତିଵାଲା ହୋନେସେ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯଂ ହୀ କରଣ ହୈ; [୩] ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା – ପହୁଁଚତା ହୋନେସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ କର୍ମ ହୈ, ଅଥଵା ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମସେ ସ୍ଵଯଂ ଅଭିନ୍ନ ହୋନେସେ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯଂ ହୀ କର୍ମ [–କାର୍ଯ] ହୈ; [୪] ଅପନେମେସେ ପୂର୍ଵ ପରିଣାମକା ଵ୍ଯଯ କରକେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ ପରିଣାମ କରତା ହୋନେସେ ଔର ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯରୂପସେ ଧ୍ରୁଵ ରହତା ହୋନେସେ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅପାଦାନ ହୈ; [୫] ଅପନେକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ ପରିଣାମ ଦେତା ହୋନେସେ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ସମ୍ପ୍ରଦାନ ହୈ; [୬] ଅପନେମେଂ ଅର୍ଥାତ୍ ଅପନେ ଆଧାରସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ କରତା ହୋନେସେ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅଧିକରଣ ହୈ.