କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ
[
୧୫୫
ନିତ୍ଯକ୍ଷଣିକତ୍ଵେନ କାଲଵିଭାଗଖ୍ଯାପନମେତତ୍.
ଯୋ ହି ଦ୍ରଵ୍ଯଵିଶେଷଃ ‘ଅଯଂ କାଲଃ, ଅଯଂ କାଲଃ’ ଇତି ସଦା ଵ୍ଯପଦିଶ୍ଯତେ ସ ଖଲୁ ସ୍ଵସ୍ଯ
ସଦ୍ଭାଵମାଵେଦଯନ୍ ଭଵତି ନିତ୍ଯଃ. ଯସ୍ତୁ ପୁନରୁତ୍ପନ୍ନମାତ୍ର ଏଵ ପ୍ରଧ୍ଵଂସ୍ଯତେ ସ ଖଲୁ ତସ୍ଯୈଵ ଦ୍ରଵ୍ଯଵିଶେଷସ୍ଯ
ସମଯାଖ୍ଯଃ ପର୍ଯାଯ ଇତି. ସ ତୂତ୍ସଂଗିତକ୍ଷଣଭଂଗୋଽପ୍ଯୁପଦର୍ଶିତ–ସ୍ଵସଂତାନୋ
ନଯବଲାଦ୍ରୀର୍ଧାତରସ୍ଥାଯ୍ଯୁପଗୀଯମାନୋ ନ ଦୁଷ୍ଯତି; ତତୋ ନ ଖଲ୍ଵାଵଲିକାପଲ୍ଯୋପମ–ସାଗରୋପମାଦିଵ୍ଯଵହାରୋ
ଵିପ୍ରତିଷିଧ୍ଯତେ. ତଦତ୍ର ନିଶ୍ଚଯକାଲୋ ନିତ୍ଯଃ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପତ୍ଵାତ୍, ଵ୍ଯଵହାରକାଲଃ କ୍ଷଣିକଃ ପର୍ଯାଯରୂପତ୍ଵାଦିତି..
୧୦୧..
ଏଦେ କାଲାଗାସା ଧମ୍ମାଧମ୍ମା ଯ ପୁଗ୍ଗଲା ଜୀଵା.
ଲବ୍ଭଂତି ଦଵ୍ଵସଣ୍ଣଂ କାଲସ୍ସ ଦୁ ଣତ୍ଥି କାଯତ୍ତଂ.. ୧୦୨..
ଏତେ କାଲାକାଶେ ଧର୍ମାଧର୍ମୌ ଚ ପୁଦ୍ଗଲା ଜୀଵାଃ.
ଲଭଂତେ ଦ୍ରଵ୍ଯସଂଜ୍ଞାଂ କାଲସ୍ଯ ତୁ ନାସ୍ତି କାଯତ୍ଵମ୍.. ୧୦୨..
-----------------------------------------------------------------------------
ଟୀକାଃ– କାଲକେ ‘ନିତ୍ଯ’ ଔର ‘କ୍ଷଣିକ’ ଐସେ ଦୋ ଵିଭାଗୋଂକା ଯହ କଥନ ହୈ.
‘ଯହ କାଲ ହୈ, ଯହ କାଲ ହୈ’ ଐସା କରକେ ଜିସ ଦ୍ରଵ୍ଯଵିଶେଷକା ସଦୈଵ ଵ୍ଯପଦେଶ [ନିର୍ଦେଶ, କଥନ]
କିଯା ଜାତା ହୈ, ଵହ [ଦ୍ରଵ୍ଯଵିଶେଷ ଅର୍ଥାତ୍ ନିଶ୍ଚଯକାଲରୂପ ଖାସ ଦ୍ରଵ୍ଯ] ସଚମୁଚ ଅପନେ ସଦ୍ଭାଵକୋ ପ୍ରଗଟ
କରତା ହୁଆ ନିତ୍ଯ ହୈ; ଔର ଜୋ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୀ ନଷ୍ଟ ହୋତା ହୈ, ଵହ [ଵ୍ଯଵହାରକାଲ] ସଚମୁଚ ଉସୀ
ଦ୍ରଵ୍ଯଵିଶେଷକୀ ‘ସମଯ’ ନାମକ ପର୍ଯାଯ ହୈ. ଵହ କ୍ଷଣଭଂଗୁର ହୋନେ ପର ଭୀ ଅପନୀ ସଂତତିକୋ [ପ୍ରଵାହକୋ]
ଦର୍ଶାତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଉସେ ନଯକେ ବଲସେ ‘ଦୀର୍ଘ କାଲ ତକ ଟିକନେଵାଲା’ କହନେମେଂ ଦୋଷ ନହୀଂ ହୈ; ଇସଲିଯେ
ଆଵଲିକା, ପଲ୍ଯୋପମ, ସାଗରୋପମ ଇତ୍ଯାଦି ଵ୍ଯଵହାରକା ନିଷେଧ ନହୀଂ କିଯା ଜାତା.
ଇସ ପ୍ରକାର ଯହାଁ ଐସା କହା ହୈ କି–ନିଶ୍ଚଯକାଲ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ ହୋନେସେ ନିତ୍ଯ ହୈ, ଵ୍ଯଵହାରକାଲ
ପର୍ଯାଯରୂପ ହୋନେସେ କ୍ଷଣିକ ହୈ.. ୧୦୧..
ଗାଥା ୧୦୨
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଏତେ] ଯହ [କାଲାକାଶେ] କାଲ, ଆକାଶ [ଧର୍ମାଧର୍ମୌର୍] ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ, [ପୁଦ୍ଗଲାଃ]
ପୁଦ୍ଗଲ [ଚ] ଔର [ଜୀଵାଃ] ଜୀଵ [ସବ] [ଦ୍ରଵ୍ଯସଂଜ୍ଞାଂ ଲଭଂତେ] ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ’ ସଂଜ୍ଞାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ ହୈଂ;
[କାଲସ୍ଯ ତୁ] ପରଂତୁ କାଲକୋ [କାଯତ୍ଵମ୍] କାଯପନା [ନ ଅସ୍ତି] ନହୀଂ ହୈ.
--------------------------------------------------------------------------
ଆ ଜୀଵ, ପୁଦ୍ଗଲ, କାଳ, ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ ତେମ ଜ ନଭ ଵିଷେ
ଛେ ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ’ ସଂଜ୍ଞା ସର୍ଵନେ, କାଯତ୍ଵ ଛେ ନହି କାଳନେ . ୧୦୨.