୧୫୬
କାଲସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯାସ୍ତିକାଯତ୍ଵଵିଧିପ୍ରତିଷେଧଵିଧାନମେତତ୍.
ଯଥା ଖଲୁ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲଧର୍ମାଧର୍ମାକାଶାନି ସକଲଦ୍ରଵ୍ଯଲକ୍ଷଣସଦ୍ଭାଵାଦ୍ର୍ରଵ୍ଯଵ୍ଯପଦେଶଭାଞ୍ଜି ଭଵନ୍ତି, ତଥା କାଲୋଽପି. ଇତ୍ଯେଵଂ ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି. କିଂତୁ ଯଥା ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲଧର୍ମାଧର୍ମାକାଶାନାଂ ଦ୍ଵଯାଦିପ୍ରଦେଶଲକ୍ଷଣତ୍ଵମସ୍ତି ଅସ୍ତିକାଯତ୍ଵଂ, ନ ତଥା ଲୋକାକାଶପ୍ରଦେଶସଂଖ୍ଯାନାମପି କାଲାଣୂନାମେକ–ପ୍ରଦେଶତ୍ଵାଦସ୍ତ୍ଯସ୍ତିକାଯତ୍ଵମ୍. ଅତ ଏଵ ଚ ପଞ୍ଚାସ୍ତିକାଯପ୍ରକରଣେ ନ ହୀହ ମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନୋପନ୍ଯସ୍ତଃ କାଲଃ. ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମାଵଚ୍ଛିଦ୍ଯମାନପର୍ଯାଯତ୍ଵେନ ତତ୍ପରିଣାମାନ୍ଯଥାନୁପପତ୍ଯାନୁମୀଯମାନଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନା– ତ୍ରୈଵାଂତର୍ଭାଵିତଃ.. ୧୦୨..
-----------------------------------------------------------------------------
ଟୀକାଃ– ଯହ, କାଲକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯପନେକେ ଵିଧାନକା ଔର ଅସ୍ତିକାଯପନେକେ ନିଷେଧକା କଥନ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ କାଲକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯପନା ହୈ କିନ୍ତୁ ଅସ୍ତିକାଯପନା ନହୀଂଂ ହୈ ଐସା ଯହାଁ କହା ହୈ].
ଜିସ ପ୍ରକାର ଵାସ୍ତଵମେଂ ଜୀଵ, ପୁଦ୍ଗଲ, ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ ଔର ଆକାଶକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସମସ୍ତ ଲକ୍ଷଣୋଂକା ସଦ୍ଭାଵ ହୋନେସେ ଵେ ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ’ ସଂଜ୍ଞାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ ହୈଂ, ଉସୀ ପ୍ରକାର କାଲ ଭୀ [ଉସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସମସ୍ତ ଲକ୍ଷଣୋଂକା ସଦ୍ଭାଵ ହୋନେସେ] ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ’ ସଂଜ୍ଞାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ. ଇସ ପ୍ରକାର ଛହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈଂ. କିନ୍ତୁ ଜିସ ପ୍ରକାର ଜୀଵ, ପୁଦ୍ଗଲ, ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ ଔର ଆକାଶକୋ ୧ଦ୍ଵି–ଆଦି ପ୍ରଦେଶ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସା ଅସ୍ତିକାଯପନା ହୈ, ଉସ ପ୍ରକାର କାଲାଣୁଓଂକୋ– ଯଦ୍ଯପି ଉନକୀ ସଂଖ୍ଯା ଲୋକାକାଶକେ ପ୍ରଦେଶୋଂଂ ଜିତନୀ [ଅସଂଖ୍ଯ] ହୈ ତଥାପି – ଏକପ୍ରଦେଶୀପନେକେ କାରଣ ଅସ୍ତିକାଯପନା ନହୀଂ ହୈ. ଔର ଐସା ହୋନେସେ ହୀ [ଅର୍ଥାତ୍ କାଲ ଅସ୍ତିକାଯ ନ ହୋନେସେ ହୀ] ଯହାଁ ପଂଚାସ୍ତିକାଯକେ ପ୍ରକରଣମେଂ ମୁଖ୍ଯରୂପସେ କାଲକା କଥନ ନହୀଂ କିଯା ଗଯା ହୈ; [ପରନ୍ତୁ] ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ପରିଣାମ ଦ୍ଵାରା ଜୋ ଜ୍ଞାତ ହୋତୀ ହୈ – ମାପୀ ଜାତୀ ହୈ ଐସୀ ଉସକୀ ପର୍ଯାଯ ହୋନେସେ ତଥା ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ପରିଣାମକୀ ଅନ୍ଯଥା ଅନୁପପତ୍ତି ଦ୍ଵାରା ଜିସକା ଅନୁମାନ ହୋତା ହୈ ଐସା ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋନେସେ ଉସେ ଯହାଁ ୨ଅନ୍ତର୍ଭୂତ କିଯା ଗଯା ହୈ.. ୧୦୨..
ଇସ ପ୍ରକାର କାଲଦ୍ରଵ୍ଯକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ ସମାପ୍ତ ହୁଆ. -------------------------------------------------------------------------- ୧. ଦ୍ଵି–ଆଦି=ଦୋ ଯା ଅଧିକ; ଦୋ ସେ ଲେକର ଅନନ୍ତ ତକ. ୨. ଅନ୍ତର୍ଭୂତ କରନା=ଭୀତର ସମା ଲେନା; ସମାଵିଷ୍ଟ କରନା; ସମାଵେଶ କରନା [ଇସ ‘ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ ନାମକ ଶାସ୍ତ୍ରମେଂ
ପୁଦ୍ଗଲାସ୍ତିକାଯକେ ପରିଣାମୋଂକା ଵର୍ଣନ କରତେ ହୁଏ, ଉନ ପରିଣାମୋଂଂ ଦ୍ଵାରା ଜିସକେ ପରିଣାମ ଜ୍ଞାତ ହୋତେ ହୈ– ମାପେ ଜାତେ
ହୈଂ ଉସ ପଦାର୍ଥକା [କାଲକା] ତଥା ଉନ ପରିଣାମୋଂକୀ ଅନ୍ଯଥା ଅନୁପପତ୍ତି ଦ୍ଵାରା ଜିସକା ଅନୁମାନ ହୋତା ହୈ ଉସ
ପଦାର୍ଥକା [କାଲକା] ଗୌଣରୂପସେ ଵର୍ଣନ କରନା ଉଚିତ ହୈ – ଐସା ମାନକର ଯହାଁ ପଂଚାସ୍ତିକାଯପ୍ରକରଣମେଂ ଗୌଣରୂପସେ
କାଲକେ ଵର୍ଣନକା ସମାଵେଶ କିଯା ଗଯା ହୈ.]