ଅସ୍ତିକାଯତ୍ଵଂ, ନ ତଥା ଲୋକାକାଶପ୍ରଦେଶସଂଖ୍ଯାନାମପି କାଲାଣୂନାମେକ–ପ୍ରଦେଶତ୍ଵାଦସ୍ତ୍ଯସ୍ତିକାଯତ୍ଵମ୍. ଅତ
ଏଵ ଚ ପଞ୍ଚାସ୍ତିକାଯପ୍ରକରଣେ ନ ହୀହ ମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନୋପନ୍ଯସ୍ତଃ କାଲଃ.
ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମାଵଚ୍ଛିଦ୍ଯମାନପର୍ଯାଯତ୍ଵେନ ତତ୍ପରିଣାମାନ୍ଯଥାନୁପପତ୍ଯାନୁମୀଯମାନଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନା–
ତ୍ରୈଵାଂତର୍ଭାଵିତଃ.. ୧୦୨..
ଲକ୍ଷଣୋଂକା ସଦ୍ଭାଵ ହୋନେସେ] ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ’ ସଂଜ୍ଞାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ. ଇସ ପ୍ରକାର ଛହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈଂ. କିନ୍ତୁ ଜିସ
ପ୍ରକାର ଜୀଵ, ପୁଦ୍ଗଲ, ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ ଔର ଆକାଶକୋ
[ଅସଂଖ୍ଯ] ହୈ ତଥାପି – ଏକପ୍ରଦେଶୀପନେକେ କାରଣ ଅସ୍ତିକାଯପନା ନହୀଂ ହୈ. ଔର ଐସା ହୋନେସେ ହୀ [ଅର୍ଥାତ୍
କାଲ ଅସ୍ତିକାଯ ନ ହୋନେସେ ହୀ] ଯହାଁ ପଂଚାସ୍ତିକାଯକେ ପ୍ରକରଣମେଂ ମୁଖ୍ଯରୂପସେ କାଲକା କଥନ ନହୀଂ କିଯା
ଗଯା ହୈ; [ପରନ୍ତୁ] ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ପରିଣାମ ଦ୍ଵାରା ଜୋ ଜ୍ଞାତ ହୋତୀ ହୈ – ମାପୀ ଜାତୀ ହୈ ଐସୀ ଉସକୀ
ପର୍ଯାଯ ହୋନେସେ ତଥା ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ପରିଣାମକୀ ଅନ୍ଯଥା ଅନୁପପତ୍ତି ଦ୍ଵାରା ଜିସକା ଅନୁମାନ ହୋତା ହୈ
ଐସା ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋନେସେ ଉସେ ଯହାଁ
୨. ଅନ୍ତର୍ଭୂତ କରନା=ଭୀତର ସମା ଲେନା; ସମାଵିଷ୍ଟ କରନା; ସମାଵେଶ କରନା [ଇସ ‘ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ ନାମକ ଶାସ୍ତ୍ରମେଂ
ପୁଦ୍ଗଲାସ୍ତିକାଯକେ ପରିଣାମୋଂକା ଵର୍ଣନ କରତେ ହୁଏ, ଉନ ପରିଣାମୋଂଂ ଦ୍ଵାରା ଜିସକେ ପରିଣାମ ଜ୍ଞାତ ହୋତେ ହୈ– ମାପେ ଜାତେ
ହୈଂ ଉସ ପଦାର୍ଥକା [କାଲକା] ତଥା ଉନ ପରିଣାମୋଂକୀ ଅନ୍ଯଥା ଅନୁପପତ୍ତି ଦ୍ଵାରା ଜିସକା ଅନୁମାନ ହୋତା ହୈ ଉସ
ପଦାର୍ଥକା [କାଲକା] ଗୌଣରୂପସେ ଵର୍ଣନ କରନା ଉଚିତ ହୈ – ଐସା ମାନକର ଯହାଁ ପଂଚାସ୍ତିକାଯପ୍ରକରଣମେଂ ଗୌଣରୂପସେ
କାଲକେ ଵର୍ଣନକା ସମାଵେଶ କିଯା ଗଯା ହୈ.]