କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ
ଇହ ହି ସଂସାରିଣୋ ଜୀଵାଦନାଦିବଂଧନୋପାଧିଵଶେନ ସ୍ନିଗ୍ଧଃ ପରିଣାମୋ ଭଵତି. ପରିଣାମାତ୍ପୁନଃ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମାତ୍ମକଂ କର୍ମ. କର୍ମଣୋ ନାରକାଦିଗତିଷୁ ଗତିଃ. ଗତ୍ଯଧିଗମନା–ଦ୍ଦେହଃ. ଦେହାଦିନ୍ଦ୍ରିଯାଣି. ଇନ୍ଦ୍ରିଯେଭ୍ଯୋ ଵିଷଯଗ୍ରହଣମ୍. ଵିଷଯଗ୍ରହଣାଦ୍ରାଗଦ୍ଵେଷୌ. ରାଗଦ୍ଵେଷାଭ୍ଯାଂ ପୁନଃ ସ୍ନିଗ୍ଧଃ ପରିଣାମଃ. ପରିଣାମାତ୍ପୁନଃ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମାତ୍ମକଂ କର୍ମ. କର୍ମଣଃ ପୁନର୍ନାରକାଦିଗତିଷୁ ଗତିଃ. ଗତ୍ଯଧିଗମନାତ୍ପୁନର୍ଦେହଃ. ଦେହାତ୍ପୁନରିନ୍ଦ୍ରିଯାଣି. ଇନ୍ଦ୍ରିଯେଭ୍ଯଃ ପୁନର୍ଵିଷଯଗ୍ରହଣମ୍. ଵିଷଯଗ୍ରହଣାତ୍ପୁନା ରାଗଦ୍ଵେଷୌ. ରାଗଦ୍ଵେଷାଭ୍ଯାଂ ପୁନରପି ସ୍ନିଗ୍ଧଃ ପରିଣାମଃ. ଏଵମିଦମନ୍ଯୋନ୍ଯକାର୍ଯକାରଣଭୂତଜୀଵପୁଦ୍ଗଲ–ପରିଣାମାତ୍ମକଂ କର୍ମଜାଲଂ ସଂସାରଚକ୍ରେ ଜୀଵସ୍ଯାନାଦ୍ଯନିଧନଂ ଅନାଦିସନିଧନଂ ଵା ଚକ୍ରଵତ୍ପରିଵର୍ତତେ. ତଦତ୍ର ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମନିମିତ୍ତୋ ଜୀଵପରିଣାମୋ ଜୀଵପରିଣାମନିମିତ୍ତଃ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମଶ୍ଚ ଵକ୍ଷ୍ଯମାଣ–ପଦାର୍ଥବୀଜତ୍ଵେନ ସଂପ୍ରଧାରଣୀଯ ଇତି.. ୧୨୮–୧୩୦.. -----------------------------------------------------------------------------
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯଃ] ଜୋ [ଖଲୁ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ସଂସାରସ୍ଥଃ ଜୀଵଃ] ସଂସାରସ୍ଥିତ ଜୀଵ ହୈ [ତତଃ ତୁ ପରିଣାମଃ ଭଵତି] ଉସସେ ପରିଣାମ ହୋତା ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଉସେ ସ୍ନିଗ୍ଧ ପରିଣାମ ହୋତା ହୈ], [ପରିଣାମାତ୍ କର୍ମ] ପରିଣାମସେ କର୍ମ ଔର [କର୍ମଣଃ] କର୍ମସେ [ଗତିଷୁ ଗତିଃ ଭଵତି] ଗତିଯୋଂମେଂ ଗମନ ହୋତା ହୈ.
[ଗତିମ୍ ଅଧିଗତସ୍ଯ ଦେହଃ] ଗତିପ୍ରାପ୍ତକୋ ଦେହ ହୋତୀ ହୈ, [ଦେହାତ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଣି ଜାଯଂତେ] ଦେହଥୀ ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଁ ହୋତୀ ହୈ, [ତୈଃ ତୁ ଵିଷଯଗ୍ରହଣଂ] ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂସେ ଵିଷଯଗ୍ରହଣ ଔର [ତତଃ ରାଗଃ ଵା ଦ୍ଵେଷଃ ଵା] ଵିଷଯଗ୍ରହଣସେ ରାଗ ଅଥଵା ଦ୍ଵେଷ ହୋତା ହୈ.
[ଏଵଂ ଭାଵଃ] ଐସେ ଭାଵ, [ସଂସାରଚକ୍ରଵାଲେ] ସଂସାରଚକ୍ରମେଂ [ଜୀଵସ୍ଯ] ଜୀଵକୋ [ଅନାଦିନିଧନଃ ସନିଧନଃ ଵା] ଅନାଦି–ଅନନ୍ତ ଅଥଵା ଅନାଦି–ସାନ୍ତ [ଜାଯତେ] ହୋତେ ରହତେ ହୈଂ–[ଇତି ଜିନଵରୈଃ ଭଣିତଃ] ଐସା ଜିନଵରୋଂନେ କହା ହୈ.
ଟୀକାଃ– ଇସ ଲୋକମେଂ ସଂସାରୀ ଜୀଵସେ ଅନାଦି ବନ୍ଧନରୂପ ଉପାଧିକେ ଵଶ ସ୍ନିଗ୍ଧ ପରିଣାମ ହୋତା ହୈ, ପରିଣାମସେ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମାତ୍ମକ କର୍ମ, କର୍ମସେ ନରକାଦି ଗତିଯୋଂମେଂ ଗମନ, ଗତିକୀ ପ୍ରାପ୍ତିସେ ଦେହ, ଦେହସେ ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଁ, ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂସେ ଵିଷଯଗ୍ରହଣ, ଵିଷଯଗ୍ରହଣସେ ରାଗଦ୍ଵେଷ, ରାଗଦ୍ଵେଷସେ ଫିର ସ୍ନିଗ୍ଧ ପରିଣାମ, ପରିଣାମସେ ଫିର ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମାତ୍ମକ କର୍ମ, କର୍ମସେ ଫିର ନରକାଦି ଗତିଯୋଂମେଂ ଗମନ, ଗତିକୀ ପ୍ରାପ୍ତିସେ ଫିର ଦେହ, ଦେହସେ ଫିର ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଁ, ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂସେ ଫିର ଵିଷଯଗ୍ରହଣ, ଵିଷଯଗ୍ରହଣସେ ଫିର ରାଗଦ୍ଵେଷ, ରାଗଦ୍ଵେଷସେ ଫିର ପୁନଃ ସ୍ନିଗ୍ଧ ପରିଣାମ. ଇସ ପ୍ରକାର ଯହ ଅନ୍ଯୋନ୍ଯ ୧କାର୍ଯକାରଣଭୂତ ଜୀଵପରିଣାମାତ୍ମକ ଔର ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମାତ୍ମକ କର୍ମଜାଲ ସଂସାରଚକ୍ରମେଂ ଜୀଵକୋ ଅନାଦି–ଅନନ୍ତରୂପସେ ଅଥଵା ଅନାଦି–ସାନ୍ତରୂପସେ ଚକ୍ରକୀ ଭାଁତି ପୁନଃ– ପୁନଃ ହୋତେ ରହତେ ହୈଂ. --------------------------------------------------------------------------
ଜୀଵକୋ ଅନାଦି–ସାନ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ.]
୧. କାର୍ଯ ଅର୍ଥାତ୍ ନୈମିତ୍ତିକ, ଔର କାରଣ ଅର୍ଥାତ୍ ନିମିତ୍ତ. [ଜୀଵପରିଣାମାତ୍ମକ କର୍ମ ଔର ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମାତ୍ମକ କର୍ମ