କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ
[
୫୭
ଅତ୍ର ମୁକ୍ତାଵସ୍ଥସ୍ଯାତ୍ମନୋ ନିରୁପାଧିସ୍ଵରୂପମୁକ୍ତମ୍.
ଆତ୍ମା ହି ପରଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵାତ୍କର୍ମରଜସା ସାକଲ୍ଯେନ ଯସ୍ମିନ୍ନେଵ କ୍ଷଣେ ମୁଚ୍ଯତେ ତସ୍ମି–
ନ୍ନେଵୋର୍ଧ୍ଵଗମନସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାଲ୍ଲୋକାଂତମଧିଗମ୍ଯ ପରତୋ ଗତିହେତୋରଭାଵାଦଵସ୍ଥିତଃ କେଵଲଜ୍ଞାନଦର୍ଶନାଭ୍ଯାଂ
ସ୍ଵରୂପଭୂତତ୍ଵାଦମୁକ୍ତୋଽନଂତମତୀନ୍ଦ୍ରିଯଂ ସୁଖମନୁଭଵତି. ମୁକ୍ତସ୍ଯ ଚାସ୍ଯ ଭାଵପ୍ରାଣଧାରଣଲକ୍ଷଣଂ ଜୀଵତ୍ଵଂ,
ଚିଦ୍ରୂପଲକ୍ଷଣଂ ଚେତଯିତୃତ୍ଵଂ, ଚିତ୍ପରିଣାମଲକ୍ଷଣ ଉପଯୋଗଃ, ନିର୍ଵର୍ତିତସମସ୍ତାଧିକାରଶକ୍ତିମାତ୍ରଂ ପ୍ରଭୁତ୍ଵଂ,
ସମସ୍ତଵସ୍ତ୍ଵସାଧାରଣସ୍ଵରୂପନିର୍ଵର୍ତନମାତ୍ରଂ କର୍ତୃତ୍ଵଂ, ସ୍ଵରୂପଭୂତସ୍ଵାତନ୍କ୍ର୍ଯଲକ୍ଷଣସୁଖୋପଲମ୍ଭ–ରୂପଂ
ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵଂ, ଅତୀତାନଂତରଶରୀରପରିମାଣାଵଗାହପରିଣାମରୂପଂ ଦେହମାତ୍ରତ୍ଵଂ, ଉପାଧିସଂବଂଧଵିଵିକ୍ତ–
ମାତ୍ଯନ୍ତିକମମୂର୍ତତ୍ଵମ୍. କର୍ମସଂଯୁକ୍ତତ୍ଵଂ ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯଭାଵକର୍ମଵିପ୍ରମୋକ୍ଷାନ୍ନ ଭଵତ୍ଯେଵ. ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମାଣି ହି ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧା
ଭାଵକର୍ମାଣି ତୁ
-----------------------------------------------------------------------------
ଟୀକାଃ– ଯହାଁ ମୁକ୍ତାଵସ୍ଥାଵାଲେ ଆତ୍ମାକା ନିରୁପାଧି ସ୍ଵରୂପ କହା ହୈ.
ଆତ୍ମା [କର୍ମରଜକେ] ପରଦ୍ରଵ୍ଯପନେକେ କାରଣ କର୍ମରଜସେ ସମ୍ପୂର୍ଣରୂପସେ ଜିସ କ୍ଷଣ ଛୂଟତା ହୈ [–ମୁକ୍ତ
ହୋତା ହୈ], ଉସୀ କ୍ଷଣ [ଅପନେ] ଊର୍ଧ୍ଵଗମନସ୍ଵଭାଵକେ କାରଣ ଲୋକକେ ଅନ୍ତକୋ ପାକର ଆଗେ ଗତିହେତୁକା
ଅଭାଵ ହୋନେସେ [ଵହାଁ] ସ୍ଥିର ରହତା ହୁଆ, କେଵଲଜ୍ଞାନ ଔର କେଵଲଦର୍ଶନ [ନିଜ] ସ୍ଵରୂପଭୂତ ହୋନେକେ
କାରଣ ଉନସେ ନ ଛୂଟତା ହୁଆ ଅନନ୍ତ ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯ ସୁଖକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ. ଉସ ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମାକୋ,
ଭାଵପ୍ରାଣଧାରଣ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ [–ସ୍ଵରୂପ] ହୈ ଐସା ‘ଜୀଵତ୍ଵ’ ହୋତା ହୈ; ଚିଦ୍ରୂପ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ [–
ସ୍ଵରୂପ] ହୈ ଐସା ‘ଚେତଯିତୃତ୍ଵ’ ହୋତା ହୈ ; ଚିତ୍ପରିଣାମ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ [–ସ୍ଵରୂପ] ହୈ ଐସା ‘ଉପଯୋଗ’
ହୋତା ହୈ; ପ୍ରାପ୍ତ କିଯେ ହୁଏ ସମସ୍ତ [ଆତ୍ମିକ] ଅଧିକାରୋଂକୀ ୧ଶକ୍ତିମାତ୍ରରୂପ ‘ପ୍ରଭୁତ୍ଵ’ ହୋତା ହୈ; ସମସ୍ତ
ଵସ୍ତୁଓଂସେ ଅସାଧାରଣ ଐସେ ସ୍ଵରୂପକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତିମାତ୍ରରୂପ [–ନିଜ ସ୍ଵରୂପକୋ ରଚନେରୂପ] ‘କର୍ତୃତ୍ଵ’ ହୋତା ହୈ;
ସ୍ଵରୂପଭୂତ ସ୍ଵାତଂକ୍ର୍ଯ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ [–ସ୍ଵରୂପ] ହୈ ଐସେ ସୁଖକୀ ଉପଲବ୍ଧିରୂପ ‘ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ’ ହୋତା ହୈ;
ଅତୀତ ଅନନ୍ତର [–ଅନ୍ତିମ] ଶରୀର ପ୍ରମାଣ ଅଵଗାହପରିଣାମରୂପ ‘୨ଦେହପ୍ରମାଣପନା’ ହୋତା ହୈ; ଔର
ଉପାଧିକେ ସମ୍ବନ୍ଧସେ ୩ଵିଵିକ୍ତ ଐସା ଆତ୍ଯଂତିକ [ସର୍ଵଥା] ‘ଅମୂର୍ତପନା’ ହୋତା ହୈ. [ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମାକୋ]
--------------------------------------------------------------------------
୧. ଶକ୍ତି = ସାମର୍ଥ୍ଯ; ଈଶତ୍ଵ. [ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମା ସମସ୍ତ ଆତ୍ମିକ ଅଧିକାରୋଂକୋ ଭୋଗନେମେଂ ଅର୍ଥାତ୍ ଉନକା ଉପଯୋଗ କରନେମେଂ
ସ୍ଵଯଂ ସମର୍ଥ ହୈ ଇସଲିଯେ ଵହ ପ୍ରଭୁ ହୈ.]
୨. ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମାକୀ ଅଵଗାହନା ଚରମଶରୀରପ୍ରମାଣ ହୋତୀ ହୈ ଇସଲିଯେ ଉସ ଅନ୍ତିମ ଶରୀରକୀ ଅପେକ୍ଷା ଲେକର ଉନକୋ
‘ଦେହପ୍ରମାଣପନା’ କହା ଜା ସକତା ହୈ.
୩. ଵିଵିକ୍ତ = ଭିନ୍ନ; ରହିତ.