୫୮
] ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ
[ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁନ୍ଦକୁନ୍ଦ
ଚିଦ୍ଵିଵର୍ତାଃ. ଵିଵର୍ତତେ ହି ଚିଚ୍ଛକ୍ତିରନାଦିଜ୍ଞାନାଵରଣାଦି–କର୍ମସଂପର୍କକୂଣିତପ୍ରଚାରା ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯସ୍ଯ
ଵିଶ୍ଵସ୍ଯୈକଦେଶେଷୁ କ୍ରମେଣ ଵ୍ଯାପ୍ରିଯମାଣା. ଯଦା ତୁ ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିକର୍ମସଂପର୍କଃ ପ୍ରଣଶ୍ଯତି ତଦା ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯସ୍ଯ
ଵିଶ୍ଵସ୍ଯ ସର୍ଵଦେଶେଷୁ ଯୁଗପଦ୍ଵଯାପୃତା କଥଂଚିତ୍କୌଟସ୍ଥ୍ଯମଵାପ୍ଯ ଵିଷଯାଂତରମନାପ୍ନୁଵଂତୀ ନ ଵିଵର୍ତତେ. ସ ଖଲ୍ଵେଷ
ନିଶ୍ଚିତଃ ସର୍ଵଜ୍ଞସର୍ଵଦର୍ଶିତ୍ଵୋପଲମ୍ଭଃ. ଅଯମେଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମନିବଂଧନଭୂତାନାଂ ଭାଵକର୍ମଣାଂ କର୍ତୃତ୍ଵୋଚ୍ଛେଦଃ. ଅଯମେଵ
-----------------------------------------------------------------------------
‘୧କର୍ମସଂଯୁକ୍ତପନା’ ତୋ ହୋତା ହୀ ନହୀଂ , କ୍ଯୋଂକି ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମୋ ଔର ଭାଵକର୍ମୋସେ ଵିମୁକ୍ତି ହୁଈ ହୈ. ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ଵେ
ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧ ହୈ ଔର ଭାଵକର୍ମ ଵେ ୨ଚିଦ୍ଵିଵର୍ତ ହୈଂ. ଚିତ୍ଶକ୍ତି ଅନାଦି ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିକର୍ମୋଂକେ ସମ୍ପର୍କସେ
[ସମ୍ବନ୍ଧସେ] ସଂକୁଚିତ ଵ୍ଯାପାରଵାଲୀ ହୋନେକେ କାରଣ ଜ୍ଞେଯଭୂତ ଵିଶ୍ଵକେ [–ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥୋଂକେ] ଏକ–ଏକ
ଦେଶମେଂ କ୍ରମଶଃ ଵ୍ଯାପାର କରତୀ ହୁଈ ଵିଵର୍ତନକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତୀ ହୈ. କିନ୍ତୁ ଜବ ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିକର୍ମୋଂକା ସମ୍ପର୍କ
ଵିନଷ୍ଟ ହୋତା ହୈ, ତବ ଵହ ଜ୍ଞେଯଭୂତ ଵିଶ୍ଵକେ ସର୍ଵ ଦେଶୋଂମେଂ ଯୁଗପଦ୍ ଵ୍ଯାପାର କରତୀ ହୁଈ କଥଂଚିତ୍ ୩କୂଟସ୍ଥ
ହୋକର, ଅନ୍ଯ ଵିଷଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନ ହୋତୀ ହୁଈ ଵିଵର୍ତନ ନହୀଂ କରତୀ. ଵହ ଯହ [ଚିତ୍ଶକ୍ତିକେ ଵିଵର୍ତନକା
ଅଭାଵ], ଵାସ୍ତଵମେଂ ନିଶ୍ଚିତ [–ନିଯତ, ଅଚଲ] ସର୍ଵଜ୍ଞପନେକୀ ଔର ସର୍ଵଦର୍ଶୀପନେକୀ ଉପଲବ୍ଧି ହୈ. ଯହୀ,
ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମୋଂକେ ନିମିତ୍ତଭୂତ ଭାଵକର୍ମୋଂକେ କର୍ତୃତ୍ଵକା ଵିନାଶ ହୈ; ଯହୀ, ଵିକାରପୂର୍ଵକ ଅନୁଭଵକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ
୪ଔପାଧିକ ସୁଖଦୁଃଖପରିଣାମୋଂକେ ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵକା ଵିନାଶ ହୈ; ଔର ଯହୀ, ଅନାଦି ଵିଵର୍ତନକେ ଖେଦକେ ଵିନାଶସେ
--------------------------------------------------------------------------
୧. ପୂର୍ଵ ସୂତ୍ରମେଂ କହେ ହୁଏ ‘ଜୀଵତ୍ଵ’ ଆଦି ନଵ ଵିଶେଷୋମେଂସେ ପ୍ରଥମ ଆଠ ଵିଶେଷ ମୁକ୍ତାତ୍ମାକୋ ଭୀ ଯଥାସଂଭଵ ହୋତେ ହୈଂ, ମାତ୍ର
ଏକ ‘କର୍ମସଂଯୁକ୍ତପନା’ ନହୀଂ ହୋତା.
୨. ଚିଦ୍ଵିଵର୍ତ = ଚୈତନ୍ଯକା ପରିଵର୍ତନ ଅର୍ଥାତ୍ ଚୈତନ୍ଯକା ଏକ ଵିଷଯକୋ ଛୋଡ଼଼କର ଅନ୍ଯ ଵିଷଯକୋ ଜାନନେରୂପ ବଦଲନା;
ଚିତ୍ଶକ୍ତିକା ଅନ୍ଯ ଅନ୍ଯ ଜ୍ଞେଯୋଂକୋ ଜାନନେରୂପ ପରିଵର୍ତିତ ହୋନା.
୩. କୂଟସ୍ଥ = ସର୍ଵକାଲ ଏକ ରୂପ ରହନେଵାଲୀ; ଅଚଲ. [ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିକର୍ମୋକା ସମ୍ବନ୍ଧ ନଷ୍ଟ ହୋନେ ପର କହୀଂ ଚିତ୍ଶକ୍ତି
ସର୍ଵଥା ଅପରିଣାମୀ ନହୀଂ ହୋ ଜାତୀ; କିନ୍ତୁ ଵହ ଅନ୍ଯ–ଅନ୍ଯ ଜ୍ଞେଯୋଂକୋ ଜାନନେରୂପ ପରିଵର୍ତିତ ନହୀଂ ହୋତୀ–ସର୍ଵଦା ତୀନୋଂ
କାଲକେ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯୋଂକୋ ଜାନତୀ ରହତୀ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଉସେ କଥଂଚିତ୍ କୂଟସ୍ଥ କହା ହୈ.]
୪. ଔପାଧିକ = ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ ଉପାଧିକେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧଵାଲେ; ଜିନମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପୀ ଉପାଧି ନିମିତ୍ତ ହୋତୀ ହୈ ଐସେ;
ଅସ୍ଵାଭାଵିକ; ଵୈଭାଵିକ; ଵିକାରୀ.