ਭਗਵਾਨ ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯ ਦ੍ਵਾਰਾ ਰਚਿਤ ਅਨੇਕ ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰ ਹੈਂ, ਜਿਨਮੇਂਸੇ ਕੁਛ ਵਰ੍ਤਮਾਨਮੇਂ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈਂ. ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਦੇਵਕੇ ਮੁਖਸੇ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਸ਼੍ਰੁਤਾਮ੍ਰੁਤ ਸਰਿਤਾਮੇਂਸੇ ਭਰ ਲਿਯੇ ਗਯੇ ਅਮ੍ਰੁਤਭਾਜਨ ਆਜ ਭੀ ਅਨੇਕ ਆਤ੍ਮਾਰ੍ਥਿਯੋਂਕੋ ਆਤ੍ਮਜੀਵਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹੈਂ. ਉਨਕੇ ਸਮਯਸਾਰ, ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ, ਨਿਯਮਸਾਰ ਔਰ ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਸਂਗ੍ਰਹ ਨਾਮਕ ਉਤ੍ਤਮੋਤ੍ਤਮ ਪਰਮਾਗਮੋਂਮੇਂ ਹਜਾਰੋਂ ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰੋਂਕਾ ਸਾਰ ਆਜਾਤਾ ਹੈ. ਭਗਵਾਨ ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਕੇ ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ ਲਿਖੇ ਗਯੇ ਅਨੇਕ ਗ੍ਰਂਥੋਂਕੇ ਬੀਜ ਇਨ ਪਰਮਾਗਮੋਂਮੇਂ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈਂ ਐਸਾ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿਸੇ ਅਭ੍ਯਾਸ ਕਰਨੇ ਪਰ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ. ਸ਼੍ਰੀ ਸਮਯਸਾਰ ਇਸ ਭਰਤਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾ ਸਰ੍ਵੋਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟ ਪਰਮਾਗਮ ਹੈ. ਉਸਮੇਂ ਨਵ ਤਤ੍ਤ੍ਵੋਂਕਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਕੀ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿਸੇ ਨਿਰੂਪਣ ਕਰਕੇ ਜੀਵਕਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਸ੍ਵਰੂਪ ਸਰ੍ਵ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ–ਆਗਮ, ਯੁਕ੍ਤਿ, ਅਨੁਭਵ ਔਰ ਪਰਮ੍ਪਰਾਸੇ–ਅਤਿ ਵਿਸ੍ਤਾਰਪੂਰ੍ਵਕ ਸਮਝਾਯਾ ਹੈ. ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰਮੇਂ ਉਸਕੇ ਨਾਮਾਨੁਸਾਰ ਜਿਨਪ੍ਰਵਚਨਕਾ ਸਾਰ ਸਂਗ੍ਰੁਹਿਤ ਕਿਯਾ ਹੈ ਤਥਾ ਉਸੇ ਜ੍ਞਾਨਤਤ੍ਤ੍ਵ, ਜ੍ਞੇਯਤਤ੍ਤ੍ਵ ਔਰ ਚਰਣਾਨੁਯੋਗਕੇ ਤੀਨ ਅਧਿਕਾਰੋਂਮੇਂ ਵਿਭਾਜਿਤ ਕਰ ਦਿਯਾ ਹੈ. ਸ਼੍ਰੀ ਨਿਯਮਸਾਰਮੇਂ ਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਕਾ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਸਤ੍ਯਾਰ੍ਥ ਨਿਰੂਪਣ ਹੈ. ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਮਯਸਾਰਮੇਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਸੇ ਨਵ ਤਤ੍ਤ੍ਵੋਂਂਕਾ ਨਿਰੂਪਣ ਕਿਯਾ ਹੈ ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਿਯਮਸਾਰਮੇਂ ਮੁਖ੍ਯਤਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯਸੇ ਜੀਵ, ਅਜੀਵ, ਸ਼ੁਦ੍ਧਭਾਵ, ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਮਣ, ਪ੍ਰਤ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨ, ਆਲੋਚਨਾ, ਪ੍ਰਾਯਸ਼੍ਚਿਤ, ਸਮਾਧਿ, ਭਕ੍ਤਿ, ਆਵਸ਼੍ਯਕ, ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗ ਆਦਿਕਾ ਵਰ੍ਣਨ ਹੈ. ਸ਼੍ਰੀ ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਸਂਗ੍ਰਹਮੇਂ ਕਾਲ ਸਹਿਤ ਪਾਁਚ ਅਸ੍ਤਿਕਾਯੋਂਕਾ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਛਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ) ਔਰ ਨਵ ਪਦਾਰ੍ਥਪੂਰ੍ਵਕ ਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਕਾ ਨਿਰੂਪਣ ਹੈ.

ਇਸ ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਸਂਗ੍ਰਹ ਪਰਮਾਗਮਕੋ ਪ੍ਰਾਰਮ੍ਭ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਕਰ੍ਤਾਨੇ ਇਸੇ ‘ਸਰ੍ਵਜ੍ਞ ਮਹਾਮੁਨਿਕੇ ਮੁਖਸੇ ਕਹੇ ਗਯੇ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕਾ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਕ, ਚਤੁਰ੍ਗਤਿਨਾਸ਼ਕ ਔਰ ਨਿਰ੍ਵਾਣਕਾ ਕਾਰਣ’ ਕਹਾ ਹੈ. ਇਸਮੇਂ ਕਹੇ ਗਯੇ ਵਸ੍ਤੁਤਤ੍ਤ੍ਵਕਾ ਸਾਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈਃ–

ਵਿਸ਼੍ਵ ਅਰ੍ਥਾਤ ਅਨਾਦਿ–ਅਨਂਤ ਸ੍ਵਯਂਸਿਦ੍ਧ ਸਤ੍ ਐਸੀ ਅਨਂਤਾਨਨ੍ਤ ਵਸ੍ਤੁਓਂਕਾ ਸਮੁਦਾਯ. ਉਸਮੇਂਕੀ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਵਸ੍ਤੁ ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ ਏਵਂ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹੈ. ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਵਸ੍ਤੁਮੇਂ ਅਨਂਤ ਸ਼ਕ੍ਤਿਯਾਁ ਅਥਵਾ ਗੁਣ ਹੈਂ, ਜੋ ਤ੍ਰੈਕਾਲਿਕ ਨਿਤ੍ਯ ਹੈ. ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਵਸ੍ਤੁ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਸ਼ਣ ਅਪਨੇਮੇਂ ਅਪਨਾ ਕਾਰ੍ਯ ਕਰਤੀ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਨਵੀਨ ਦਸ਼ਾਐਂ– ਅਵਸ੍ਥਾਯੇਂ–ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਧਾਰਣ ਕਰਤੀ ਹੈਂ ਤਥਾਪਿ ਵੇ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਐਸੀ ਮਰ੍ਯਾਦਾਮੇਂ ਰਹਕਰ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਕਿ ਵਸ੍ਤੁ ਅਪਨੀ ਜਾਤਿਕੋ ਨਹੀਂ ਛੋੜਤੀ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਸਕੀ ਸ਼ਕ੍ਤਿਯੋਂਮੇਂਸੇ ਏਕ ਭੀ ਕਮ–ਅਧਿਕ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ. ਵਸ੍ਤੁਓਂਕੀ [– ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੀ] ਭਿਨ੍ਨਭਿਨ੍ਨ ਸ਼ਕ੍ਤਿਯੋਂਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਉਨਕੀ [–ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੀ] ਛਹ ਜਾਤਿਯਾਁ ਹੈਃ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਅਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਆਕਾਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਔਰ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯ. ਜਿਸਮੇਂ ਸਦਾ ਜ੍ਞਾਨ, ਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਚਾਰਿਤ੍ਰ, ਸੁਖ ਆਦਿ ਅਨਂਤ ਗੁਣ [–ਸ਼ਕ੍ਤਿਯਾਁ] ਹੋ ਵਹ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ; ਜਿਸਮੇਂ ਸਦਾ ਵਰ੍ਣ, ਗਂਧ, ਰਸ, ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਆਦਿ ਅਨਂਤ ਗੁਣ ਹੋ ਵਹ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ; ਸ਼ੇਸ਼ ਚਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਗੁਣ ਅਨੁਕ੍ਰਮਸੇ ਗਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵ, ਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵ, ਅਵਗਾਹਹੇਤੁਤ੍ਵ ਤਥਾ ਵਰ੍ਤਨਾਹੇਤੁਤ੍ਵ ਹੈੇ. ਇਨ ਛਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂਸੇ ਪ੍ਰਥਮ ਪਾਁਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸਤ੍ ਹੋਨੇਸੇ ਤਥਾ ਸ਼ਕ੍ਤਿ ਅਥਵਾ ਵ੍ਯਕ੍ਤਿ– ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਵਾਲੇ ਹੋਨੇਸੇ ‘ਅਸ੍ਤਿਕਾਯ’ ਹੈ; ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯ ‘ਅਸ੍ਤਿ’ ਹੈ ‘ਕਾਯ’ ਨਹੀਂ ਹੈ. ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰਕੇ ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਪਣਮੇਂ ਝਲਕਤੇ ਹੁਏ ਯਹ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ – ਅਨਂਤ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਅਨਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਏਕ ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਏਕ ਅਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਏਕ ਆਕਾਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਤਥਾ ਅਸਂਖ੍ਯ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯ,–ਸ੍ਵਯਂ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਹੈਂ ਔਰ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਸੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸ੍ਵਤਂਤ੍ਰ ਹੈਂ; ਵੇ ਪਰਮਾਰ੍ਥਤਃ ਕਭੀ ਏਕ ਦੂਸਰੇਸੇ ਮਿਲਤੇ ਨਹੀਂ ਹੈਂ, ਭਿਨ੍ਨ ਹੀ ਰਹਤੇ ਹੈਂ. ਦੇਵ, ਮਨੁਸ਼੍ਯ, ਤਿਰ੍ਯਂਞ੍ਚ, ਨਾਰਕ, ਏਕੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ, ਦ੍ਵੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ, ਆਦਿ ਜੀਵੋਂਮੇਂ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲ ਮਾਨੋ ਮਿਲ ਗਯੇ ਹੋਂ ਐਸਾ ਲਗਤਾ ਹੈਂ ਕਿਨ੍ਤੁ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ. ਵੇ ਬਿਲਕੁਲ ਪ੍ਰੁਥਕ ਹੈਂ. ਸਰ੍ਵ ਜੀਵ ਅਨਨ੍ਤ ਜ੍ਞਾਨਸੁਖਕੀ ਨਿਧਿ ਹੈ ਤਥਾਪਿ, ਪਰ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਨ੍ਹੇਂ ਕੁਛ ਸੁਖਦੁਃਖ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਤਥਾਪਿ, ਸਂਸਾਰੀ ਅਜ੍ਞਾਨੀ ਜੀਵ ਅਨਾਦਿ ਕਾਲਸੇ ਸ੍ਵਤਃ ਅਜ੍ਞਾਨਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਕਰ ਅਪਨੇ ਜ੍ਞਾਨਾਨਂਦਸ੍ਵਭਾਵਕੋ, ਪਰਿਪੂਰ੍ਣਤਾਕੋ, ਸ੍ਵਾਤਂਕ੍ਰ੍ਯਕੋ ਏਵਂ