ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ] ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵਰ੍ਣਨ
ਅਥ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮ੍.
ਦੋਣ੍ਹਂ ਏਸ ਸਹਾਵੋ ਕਾਲੋ ਖਣਭਂਗੁਰੋ ਣਿਯਦੋ.. ੧੦੦..
ਦ੍ਵਯੋਰੇਸ਼ ਸ੍ਵਭਾਵਃ ਕਾਲਃ ਕ੍ਸ਼ਣਭਙ੍ਗੁਰੋ ਨਿਯਤਃ.. ੧੦੦..
ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲਸ੍ਯ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲਸ੍ਯ ਚ ਸ੍ਵਰੂਪਾਖ੍ਯਾਨਮੇਤਤ੍.
ਤ੍ਤ੍ਰ ਕ੍ਰਮਾਨੁਪਾਤੀ ਸਮਯਾਖ੍ਯਃ ਪਰ੍ਯਾਯੋ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲਃ, ਤਦਾਧਾਰਭੂਤਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲਃ. ਤ੍ਤ੍ਰ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲੋ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪੋਪਿ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਪਰਿਣਾਮੇਨਾਵਚ੍ਛਿਦ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ਤਤ੍ਪਰਿਣਾਮਭਵ ਇਤ੍ਯੁਪਗੀਯਤੇ, ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਤੁ ਬਹਿਰਙ੍ਗਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾਲਸਦ੍ਭਾਵੇ ਸਤਿ ਸਂਭੂਤਤ੍ਵਾਦ੍ਰ੍ਰਵ੍ਯ– ----------------------------------------------------------------------------
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਕਾਲਃ ਪਰਿਣਾਮਭਵਃ] ਕਾਲ ਪਰਿਣਾਮਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲ ਕਾ ਮਾਪ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੋਤਾ ਹੈ]; [ਪਰਿਣਾਮਃ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾਲਸਂਭੂਤਃ] ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾਲਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ.– [ਦ੍ਵਯੋਃ ਏਸ਼ਃ ਸ੍ਵਭਾਵਃ] ਯਹ, ਦੋਨੋਂਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ. [ਕਾਲਃ ਕ੍ਸ਼ਣਭੁਙ੍ਗੁਰਃ ਨਿਯਤਃ] ਕਾਲ ਕ੍ਸ਼ਣਭਂਗੁਰ ਤਥਾ ਨਿਤ੍ਯ ਹੈ.
ਟੀਕਾਃ– ਯਹ, ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲ ਤਥਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਕਥਨ ਹੈ.
ਵਹਾਁ, ‘ਸਮਯ’ ਨਾਮਕੀ ਜੋ ਕ੍ਰਮਿਕ ਪਰ੍ਯਾਯ ਸੋ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲ ਹੈ; ਉਸਕੇ ਆਧਾਰਭੂਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵਹ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲ ਹੈ.
ਵਹਾਁ, ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਪਰਿਣਾਮਸੇ ਮਾਪਾ ਜਾਤਾ ਹੈ – ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ‘ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਪਰਿਣਾਮਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲਾ’ ਕਹਲਾਤਾ ਹੈ; ਔਰ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਬਹਿਰਂਗ–ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾਲਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਮੇਂ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ‘ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾਲਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੇ’ ਕਹਲਾਤੇ ਹੈਂ. ਵਹਾਁ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯ ਯਹ ਹੈ ਕਿ – ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ --------------------------------------------------------------------------
–ਆ ਛੇ ਸ੍ਵਭਾਵੋ ਉਭਯਨਾ; ਕ੍ਸ਼ਣਭਂਗੀ ਨੇ ਧ੍ਰੁਵ ਕਾਲ਼ ਛੇ. ੧੦੦.