కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
ఏవం జీవోపి భావపర్యాయేణ ప్రవర్తమానాత్మద్రవ్యరూపేణ కర్తృతామనుబిభ్రాణో, భావపర్యాయగమన– శక్తిరూపేణ కరణతామాత్మసాత్కుర్వన్, ప్రాప్యభావపర్యాయరూపేణ కర్మతాం కలయన్, పూర్వభావపర్యాయ–వ్యపాయేపి ధ్రువత్వాలంబనాదుపాత్తాపాదానత్వమ్, ఉపజాయమానభావపర్యాయరూపకర్మణాశ్రీయమాణత్వాదుపోఢ–సంప్రదానత్వ;, ఆధీయమానభావపర్యాయాధారత్వాద్గృహీతాధికరణత్వః, స్వయమేవ షట్కారకీరూపేణ వ్యవతిష్ఠమానో న కారకాంతరమపేక్షతే. అతః కర్మణః కర్తుర్నాస్తి జీవః కర్తా, జీవస్య కర్తుర్నాస్తి కర్మ కర్తృ నిశ్చయేనేతి.. ౬౨.. ----------------------------------------------------------------------------- సంప్రదానపనేకో ప్రాప్త ఔర [౬] ధారణ కియే హుఏ పరిణామకా ఆధార హోనేసే జిసనే అధికరణపనేకో గ్రహణ కియా హై ఐసా – స్వయమేవ షట్కారకరూపసే వర్తతా హుఆ అన్య కారకకీ అపేక్షా నహీం రఖతా.
ఇస ప్రకార జీవ భీ [౧] భావపర్యాయరూపసే ప్రవర్తమాన ఆత్మద్రవ్యరూపసే కర్తృత్వకో ధారణ కరతా హుఆ, [౨] భావపర్యాయ ప్రాప్త కరనేకీ శక్తిరూపసే కరణపనేకో అంగీకృత కరతా హుఆ, [౩] ప్రాప్య ఐసీ భావపర్యాయరూపసే కర్మపనేకా అనుభవ కరతా హుఆ, [౪] పూర్వ భావపర్యాయకా నాశ హోనే పర ధ్రువత్వకా అవలమ్బన కరనేసే జిసనే అపాదానపనేకో ప్రాప్త కియా హై ఐసా, [౫] ఉత్పన్న హోనే వాలే భావపర్యాయరూప కర్మ ద్వారా సమాశ్రిత హోనేసే [అర్థాత్ ఉత్పన్న హోనే వాలా భావపర్యాయరూప కార్య అపనేకో దియా జానేసే] సమ్ప్రదానపనేకో ప్రాప్త ఔర [౬] ధారణ కీ హుఈ భావపర్యాయకా ఆధార హోనేసే జిసనే అధికరణపనేకో గ్రహణ కియా హై ఐసా – స్వయమేవ షట్కారకరూపసే వర్తతా హుఆ అన్య కారకకీ అపేక్షా నహీం రఖతా.
ఇసలియే నిశ్చయసే కర్మరూప కర్తాకో జీవ కర్తా నహీం హై ఔర జీవరూప కర్తాకో కర్మ కర్తా నహీం హై. [జహాఁ కర్మ కర్తా హై వహాఁ జీవ కర్తా నహీం హై ఔర జహాఁ జీవ కర్తా హై వహాఁ కర్మ కర్తా నహీం హై.]
భావార్థః– [౧] పుద్గల స్వతంత్రరూపసే ద్రవ్యకర్మకో కరతా హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ కర్తా హై; [౨] స్వయం ద్రవ్యకర్మరూపసే పరిణమిత హోనేకీ శక్తివాలా హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ కరణ హై; [౩] ద్రవ్యకర్మకో ప్రాప్త కరతా – పహుఁచతా హోనేసే ద్రవ్యకర్మ కర్మ హై, అథవా ద్రవ్యకర్మసే స్వయం అభిన్న హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ కర్మ [–కార్య] హై; [౪] అపనేమేసే పూర్వ పరిణామకా వ్యయ కరకే ద్రవ్యకర్మరూప పరిణామ కరతా హోనేసే ఔర పుద్గలద్రవ్యరూపసే ధ్రువ రహతా హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ అపాదాన హై; [౫] అపనేకో ద్రవ్యకర్మరూప పరిణామ దేతా హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ సమ్ప్రదాన హై; [౬] అపనేమేం అర్థాత్ అపనే ఆధారసే ద్రవ్యకర్మ కరతా హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ అధికరణ హై.