కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
జీవస్యోత్పాదవ్యయసదుచ్ఛేదాసదుత్పాదకర్తృత్వోపపత్త్యుపసంహారోయమ్. ద్రవ్యం హి సర్వదావినష్టానుత్పన్నమామ్నతమ్ తతో జీవద్రవ్యస్య ద్రవ్యరూపేణ నిత్యత్వముపన్యస్తమ్ తస్యైవ దేవాదిపర్యాయరూపేణ ప్రాదుర్భవతో భావకర్తృత్వముక్తం; తస్యైవ చ మనుష్యాదిపర్యాయరూపేణ వ్యయతోభావకర్తృత్వమాఖ్యాతం; తస్యైవ చ సతో దేవాదిపర్యాయస్యోచ్ఛేదమారభమాణస్య భావాభావ– కర్తృత్వముదితం; తస్యైవ చాసతః పునర్మనుష్యాదిపర్యాయస్యోత్పాదమారభమాణస్యాభావభావకర్తృత్వమభిహితమ్ సర్వమిదమనవద్యం ద్రవ్యపర్యాయాణామన్యతరగుణముఖ్యత్వేన వ్యాఖ్యానాత్ తథా హి–యదా జీవః పర్యాయ–గుణత్వేన ద్రవ్యముఖ్యత్వేన వివక్ష్యతే తదా నోత్పద్యతే, న వినశ్యతి, న చ క్రమవృత్త్యావర్తమానత్వాత్ -----------------------------------------------------------------------------
అన్వయార్థః– [ఏవమ్] ఇసప్రకార [గుణపర్యయైః సహిత] గుణపర్యాయ సహిత [జీవః] జీవ [సంసరన్] సంసరణ కరతా హుఆ [భావమ్] భావ, [అభావమ్] అభావ, [భావాభావమ్] భావాభావ [చ] ఔర [అభావభావమ్] అభావభావకో [కరోతి] కరతా హై.
టీకాః– యహ, జీవ ఉత్పాద, వ్యయ, సత్–వినాశ ఔర అసత్–ఉత్పాదకా కర్తృత్వ హోనేకీ సిద్ధిరూప ఉపసంహార హై.
ద్రవ్య వాస్తవమేం సర్వదా అవినష్ట ఔర అనుత్పన్న ఆగమమేం కహా హై; ఇసలియే జీవద్రవ్యకో ద్రవ్యరూపసే నిత్యపనా కహా గయా. [౧] దేవాదిపర్యాయరూపసే ఉత్పన్న హోతా హై ఇసలియే ఉసీకో [–జీవద్రవ్యకో హీ] భావకా [–ఉత్పాదకా] కర్తృత్వ కహా గయా హై; [౨] మనుష్యాదిపర్యాయరూపసే నాశకో ప్రాప్త హోతా హై ఇసలియే ఉసీకో అభావకా [–వ్యయకా] కర్తృత్వ కహా గయా హై; [౩] సత్ [విద్యమాన] దేవాదిపర్యాయకా నాశ కరతా హై ఇసలియే ఉసీకో భావాభావకా [–సత్కే వినాశకా] కర్తృత్వ కహా గయా హై; ఔర [౪] ఫిరసే అసత్ [–అవిద్యమాన] మనుష్యాదిపర్యాయకా ఉత్పాద కరతా హై ఇసలియే ఉసీకో అభావభావకా [– అసత్కే ఉత్పాదకా] కర్తృత్వ కహా గయా హై.
–యహ సబ నిరవద్య [నిర్దోష, నిర్బాధ, అవిరుద్ధ] హై, క్యోంకి ద్రవ్య ఔర పర్యాయోమేంసే ఏకకీ గౌణతాసే ఔర అన్యకీ ముఖ్యతాసే కథన కియా జాతా హై. వహ ఇస ప్రకార హైః––