Page 387 of 565
PDF/HTML Page 401 of 579
single page version
यः करोति
karyAn hoy temanA udayathI utpanna dehanA bhedathI jIvonAn nar-nArakAdi deharUp anek prakAranA bhedane
je kare chhe te, jIvonun samyagdarshan, samyaggnAn ane samyakchAritra lakShaN chhe em jANato nathI.
ज्ञानं चारित्रम् ] दर्शन-ज्ञान-चारित्र [लक्षणं ] लक्षण [नैव मनुते ] नहीं जानता, अर्थात् उसको
गुणोंकी परीक्षा (पहचान) नहीं है
उपार्जन किये जो शुभ-अशुभ कर्म उनके उदयसे उत्पन्न जो शरीर है, उसके भेदसे भेद मानता
है, उसको दर्शनादि गुणोंकी गम्य नहीं है
Page 388 of 565
PDF/HTML Page 402 of 579
single page version
chhe. 102.
हैं
चांडालादि देहके भेद देखकर राग-द्वेष नहीं करना चाहिये
और [जीवाः ] जीव तो [सकला अपि ] सभी [सर्वत्र ] सब जगह [सर्वकाले अपि ] और
सब कालमें [तावंतः ] उतने प्रमाण ही अर्थात् असंख्यातप्रदेशी ही है
Page 389 of 565
PDF/HTML Page 403 of 579
single page version
मूलभूतानि
क्षेत्रापेक्षयापि पुनरेकैकोऽपि जीवो यद्यपि व्यवहारेण स्वदेहमात्रस्तथापि निश्चयेन लोकाकाश-
प्रमितासंख्येयप्रदेशप्रमाणः
mAThAn dhyAno) chhe tenAthI vilakShaN je svashuddhAtmAnI bhAvanA chhe tenAthI rahit jIvathI je
vidhisangnAvALun karma upArjit karavAmAn Avyun chhe. tenA vashathI jIvonA sUkShma, bAdar sharIro thAy chhe.
mAtra sharIro ja thAy chhe eTalun ja nahi paN je bAlavRuddhAdi paryAyo chhe te paN vidhinA vishe ja thAy
chhe. athavA sambodhan kare chhe ke, he bAl! he agnAn! sarva jIvo sarvatra-lokamAn-mAtra lokamAn ja
nahi, parantu traN kALamAn paN teTalA ja pramANavALA chhe; arthAt dravyapramANathI anantA chhe ane
kShetranI apekShAe paN ek ek jIv paN joke vyavahAranayathI potAnA deh jeTalo chhe topaN
nishchayanayathI lokAkAshapramAN asankhyAt pradesh jeTalo chhe.
भोगे हुए भोगोंकी वाँछारूप निदान बंधादि खोटे ध्यान उनसे विमुख जो शुद्धात्माकी भावना
उससे रहित इस जीवने उपार्जन किये शुभाशुभ कर्मोंके योगसे ये चतुर्गतिके शरीर होते हैं, और
बाल-वृद्धादि अवस्थायें होती हैं
लोकाकाशप्रमाण असंख्यातप्रदेशी हैं
Page 390 of 565
PDF/HTML Page 404 of 579
single page version
जानना
दूसरा है
स्वरूपको [जानाति ] जानता है
Page 391 of 565
PDF/HTML Page 405 of 579
single page version
जीवानां शुद्धसंग्रहनयेनैकत्वं मन्यते सो अप्पा जाणेइ स वीतरागसहजानन्दैकस्वभावं
शत्रुमित्रादिविकल्पकल्लोलमालारहितमात्मानं जानातीति भावार्थः
jeno ek svabhAv chhe evA, shatru, mitra Adi vikalponI kallolamALAthI rahit AtmAne jANe
chhe. 104.
संग्रहनयकर जानता है, सबको समान मानता है, वही अपने निज स्वरूपको जानता है
भावः ] समभाव [न तिष्ठति ] नहीं रहता, [यः ] जो समभाव [भवसागरे ] संसार
Page 392 of 565
PDF/HTML Page 406 of 579
single page version
upAyabhUt evo samabhAv hoto nathI ke je samabhAv sansArasamudrane taravAnA sAdhanarUp nAv chhe.
केवलज्ञानादि गुणोंकर निश्चयनयसे सब जीव एकसे हैं, ऐसी जिसके श्रद्धा नहीं है, उसके
समभाव नहीं उत्पन्न हो सकता
कर्मोंसे [विभिन्नः ] जुदा [भवति ] हो जाता है
Page 393 of 565
PDF/HTML Page 407 of 579
single page version
न भवति
बाँधता है
कर्मोंसे जुदा हो जाता है
Page 394 of 565
PDF/HTML Page 408 of 579
single page version
एकेन देवेन अभेदनयापेक्षया शुद्धैकजीवद्रव्येण जे येन कारणेन वसह वसति
sUkShma itaranigodi
paN kyAnk, kyAnk bharelo chhe. (bAdar pRithvIkAy, bAdar jaLakAy, bAdar agnikAy, bAdar
vAyukAy, bAdar nityanigod, bAdar itaranigod ane pratyek vanaspati jyAn AdhAr chhe tyAn
chhe, tethI kyAnk hoy chhe kyAnk nathI hotA chhatAn te ghaNA sthaLomAn chhe. A rIte sthAvar
jIvo to traN lokamAn chhe, ane dvIndriy, trIndriy, chaturindriy, panchendriy, tiryanch, e
madhyalokamAn ja chhe, adholok ane UrdhvalokamAn nathI. temAnthI dvIndriy, trIndriy, chaturindriy
jIv karmabhUmimAn ja chhe, bhogabhUmimAn nathI. temAnthI bhogabhUmimAn garbhaj panchendriy sangnI
ब्राह्मणादि वर्ण
Page 395 of 565
PDF/HTML Page 409 of 579
single page version
निश्चयनयेन शक्ति रूपेण परमब्रह्मस्वरूपमिति भण्यते, परमविष्णुरिति भण्यते, परमशिव इति च
केचन पुनः परमशिवमयमिति च
ja chhe, bIjI jagyAe nathI. devalokamAn svargavAsI devadevI chhe, anya panchendriy nathI.
pAtALalokamAn uparanA bhAgamAn bhavanavAsIdev tathA vyantaradev ane nIchenA bhAgamAn sAt
narakonA nArakI panchendriy chhe, anya koI nathI ane madhyalokamAn bhavanavAsI, vyantaradev tathA
jyotiShIdev e traN jAtinA dev ane tiryanch chhe, A rIte tras jIv lokamAn koI jagyAe
chhe koI jagyAe nathI. A rIte A lok jIvothI bharelo chhe. sUkShmasthAvar vagarano to
lokano koI bhAg khAlI nathI, badhI jagyAe sUkShmasthAvar bharyA paDyA chhe.)
kahevAy chhe, te kAraNe ja te jIvarAshine ja keTalAk ‘paramabrahmamay jagat’ kahe chhe, keTalAk
भागमें भवनवासीदेव तथा व्यंतरदेव और नीचेके भागमें सात नरकोंके नारकी पंचेंद्री हैं, अन्य
कोई नहीं और मध्यलोकमें भवनवासी व्यंतरदेव तथा ज्योतिषीदेव ये तीन जातिके देव और
तिर्यंच पाये जाते हैं
Page 396 of 565
PDF/HTML Page 410 of 579
single page version
जगत्कर्ता ब्रह्मादिना-मास्तीति मन्यन्ते तदा तेषां दूषणम्
शास्त्रत्वादित्यभिप्रायः
Apo chho?
puruShavisheShane jagatvyApI, jagatkartA tarIke brahmAdinA nAm vaDe mAne chhe to temane dUShaN
chhe, kAraN ke te pratyakSha Adi pramANothI bAdhit chhe. (jo koI ek shuddha, buddha nitya
mukta chhe te shuddha-buddhane kartApaNun, hartApaNun sambhavI shakatun nathI, kAraN ke bhagavAn mohathI
rahit chhe mATe tene kartA-hartApaNAnI ichchhA sambhavI shake nahi. te to nirdoSh chhe mATe kartA
-hartA bhagavAnane mAnavAmAn pratyakSha virodh Ave chhe) tenA sAdhak pramAN prameyanI vichAraNA
nyAyashAstromAn karavAmAn AvI chhe. ahIn adhyAtmashAstra hovAthI tenun vivechan kahevAmAn Avatun
nathI, evo abhiprAy chhe. 107.
अन्यमतवालोंको क्यों दूषण देते हो ? उसका समाधान
है
कर्त्ता-हर्त्तापना हो ही नहीं सकता, और अच्छा है वह मोहकी प्रकृति है
Page 397 of 565
PDF/HTML Page 411 of 579
single page version
स्वसंवेदनज्ञानपरिग्रहत्यागसर्वजीवसमानताप्रतिपादनमुख्यत्वेनैकचत्वारिंशत्सूत्रैर्महास्थलं समाप्तम्
samAnatAnA pratipAdananI mukhyatAthI ekatAlIs sUtronun mahAsthaL samApta thayun.
समाप्त हुआ
Page 398 of 565
PDF/HTML Page 412 of 579
single page version
नोकर्म च बहिर्विषये मिथ्यात्वरागादिपरिणतासंवृतजनोऽपि परद्रव्यं भण्यते
नित्यानन्दैकस्वभावपरमसमरसीभावपरिणतपरमात्मतत्त्वस्य
सकाशात् च्युता भवन्तीति
kahevAy chhe, teno sang chhoDe chhe; kAraN ke jevI rIte dhanurvidyAnA abhyAs samaye bIje lakSha jatAn,
dhanurdhArI lakShyarUpathI chalit thAy chhe tevI rIte munio pUrvokta bAhya, abhyantar paradravyanA sansargathI
dhyeyabhUt, vItarAganityAnand ja jeno ek svabhAv chhe evA paramasamarasI bhAvarUpe pariNat
paramAtmatattvathI chalit thAy chhe
chhe. 108.
है, उससे चलायमान हो जाते हैं, अर्थात् तीन गुप्तिरूप परमसमाधिसे रहित हो जाते हैं
सर्वथा त्याग करना चाहिये, यह सारांश है
Page 399 of 565
PDF/HTML Page 413 of 579
single page version
ane samyag-anuShThAnarUp samabhAvathI bAhya (rahit) chhe tenI sAthe he AtmA! tun sansarga na kar;
kAraN ke tenI sAthe sansarga karavAthI tun rAgadveShAdinA kallolarUp chintAsamudramAn paDIsh. vaLI, bIjun
dUShaN e Avashe ke sharIr paN niyamathI baLashe-vyAkuL thashe.
[अन्यदपि ] और भी [अंगः ] शरीर [दह्यते ] दाहको प्राप्त होगा, अर्थात् अंदरसे जलता रहेगा
उसरूप समभावसे जो जुदे पदार्थ हैं, उनका संग छोड़ दे
Page 400 of 565
PDF/HTML Page 414 of 579
single page version
pariNat puruSh te paN kathanchit, (par kahevAy chhe,) niyam nathI. 109.
मिथ्यात्वी रागी
जाते हैं, जैसे [वैश्वानरः ] आग [लोहेन ] लोहेसे [मिलितः ] मिल जाती है, [तेन ] तभी
[घनैः ] घनोंसे [पिट्टयते ] पीटी
Page 401 of 565
PDF/HTML Page 415 of 579
single page version
तु मिथ्यात्वरागादिपरिणतपुरुषैः
ane vyavahAranayathI mithyAtva, rAgAdirUpe pariNat duShTa puruSho sAthenA sansargathI, nAsh pAme chhe.
Anun samarthan karavA mATe draShTAnt kahe chhe. agni loDhAno sang pAme chhe tethI ghaN vaDe TipAyA
kare chhe.
parapariNat puruSh tyAjya chhe, evo abhiprAy chhe. 110.
भी मलिन हो जाते हैं
अनेक दोषोंकर सहित रागी-द्वेषी जीवोंकी भी संगति कभी नहीं करना, यह तात्पर्य है
Page 402 of 565
PDF/HTML Page 416 of 579
single page version
पश्येति
bhAvanAthI rahit mohAsakta samasta jagatane, AkuLatA jenun lakShaN chhe evA pAramArthik sukhathI
vilakShaN ane AkuLatAnA utpAdak evA dukhane sahan karatun, tun dekh.
sAdhakabhUt je sharIr tenI sthiti mATe (tene TakAvavA mATe) paN je anna, jaLAdik levAmAn
Ave chhe temanI upar paN moh na karavo, evo bhAvArtha chhe. 111.
[सकलं जगत् ] सब जगत् जीवोंको [दुःखं सहमानं ] क्लेश भोगते हुए [पश्य ] देख
जाते हैं, तो भी विशेष राग न करना, राग रहित नीरस आहार लेना चाहिये
Page 403 of 565
PDF/HTML Page 417 of 579
single page version
abhyantar bhedathI bhedavALun bAr prakAranun tapashcharaNanun dAn Apyun chhe. teNe shuddha AtmAnI
bhAvanAsvarUp sanyamanA sAdhak evA dehanI sthiti paN karI chhe ane teNe shuddhAtmopalambhanI
prAptirUp mokShagati paN ApI chhe.
तू [भिक्षायां ] परके घर भिक्षाको भ्रमता हुआ उस भिक्षामें [मिष्टम् ] स्वादयुक्त [भोजनं ]
आहारकी [अभिलषसि ] इच्छा करता है, तो तू [किं न लज्जस ] क्यों नहीं शरमाता ? यह
बड़ा आश्चर्य है
घर साधुको लेना योग्य है
Page 404 of 565
PDF/HTML Page 418 of 579
single page version
मोहो न कर्तव्य इति तात्पर्यम्
karatAn chhatAn paN, svasvabhAvathI pratipakShabhUt moh na karavo, evun tAtparya chhe. 111
रत्नत्रयके आराधक योगीश्वर महातपोधन आहारको ग्रहण करते हुए भी राग नहीं करते हैं
Page 405 of 565
PDF/HTML Page 419 of 579
single page version
मनोवचनकायेषु भोजनगृद्धिं वर्जय इति तात्पर्यम्
vachan ane kAyAthI bhojananI lolupatAno tyAg kar! e sArAnsh chhe. 111
वचन और [काये ] कायसे [भोजनगृद्धिं ] भोजनकी लोलुपता को [विवर्जयस्व ] त्याग कर
दे
मुनयः ] वे मुनि [भोजन गृध्राः ] भोजनके विषयमें गृद्धपक्षीके समान हैं, ऐसा तू [गणय ]
समझ
Page 406 of 565
PDF/HTML Page 420 of 579
single page version
एव परमो धर्म इति चेत्, निरन्तरविषयकषायाधीनतया आर्तरौद्रध्यानरतानां निश्चयरत्नत्रय-
लक्षणस्य शुद्धोपयोगपरमधर्मस्यावकाशो नास्तीति
nishchayaratnatrayasvarUpe shuddhopayogarUp paramadharmano to avakAsh nathI. (arthAt gRuhasthone
shubhopayoganI ja mukhyatA chhe.)
समझते हैं, वे तपोधन नहीं हैं, भोजनके लोलुपी हैं
नहीं है, अर्थात् गृहस्थोंके शुभोपयोगकी ही मुख्यता है
श्रावक, श्राविका इन सबको विनयपूर्वक आहार दे