૧૬૨ ]
યોગીન્દુદેવવિરચિતઃ
[ અધિકાર-૧ઃ દોહા-૯૮
येन कारणेन परमात्मध्यानेनान्तर्मुहूर्तेन मोक्षो लभ्यते तेन कारणेन संसारस्थिति-
च्छेदनार्थमिदानीमपि तदेव ध्यातव्यमिति भावार्थः ।।९७।।
अथ अस्य वीतरागमनसि शुद्धात्मभावना नास्ति तस्य शास्त्रपुराणतपश्चरणानि किं
कुर्वन्तीति कथयति —
९८) अप्पा णिय – मणि णिम्मलउ णियमेँ वसइ ण जासु ।
सत्थ – पुराणइँ तव – चरणु मुक्खु वि करहिँ कि तासु ।।९८।।
आत्मा निजमनसि निर्मलः नियमेन वसति न यस्य ।
शास्त्रपुराणानि तपश्चरणं मोक्षं अपि कुर्वन्ति किं तस्य ।।९८।।
तक गुणस्थान है, ऊ परके गुणस्थान नहीं हैं । इस जगह तात्पर्य यह हैं कि जिस कारण
परमात्माके ध्यानसे अंतर्मुहूर्तमें मोक्ष होता है, इसलिये संसारकी स्थिति घटानेके वास्ते अब
भी धर्मध्यानका आराधन करना चाहिये, जिससे परम्परया मोक्ष भी मिल सकता है ।।९७।।
आगे ऐसा कहते हैं कि, जिसके राग रहित मनमें शुद्धात्माकी भावना नहीं है, उनके
शास्त्र, पुराण, तपश्चरण क्या कर सकते हैं ? अर्थात् कुछ भी नहीं कर सकते —
गाथा – ९८
अन्वयार्थ : — [यस्य ] जिसके [निजमनसि ] निज मनमें [निर्मलः आत्मा ] निर्मल
आत्मा [नियमेन ] निश्चयसे [न वसति ] नहीं रहता, [तस्य ] उस जीवके [शास्त्रपुराणानि ]
શુક્લધ્યાનનો નિષેધ કર્યો છે પણ તેમણે આ કાળમાં ધર્મધ્યાન કહ્યું છે, (ધર્મધ્યાન હોય એમ
કહ્યું છે.) ઉપશમ અને ક્ષપકશ્રેણીથી નીચેના ગુણસ્થાનમાં વર્તતા જીવોને ધર્મધ્યાન હોઈ શકે
છે તેવી ભગવાનની આજ્ઞા છે.
અહીં, જે કારણે પરમાત્માના ધ્યાનથી અન્તર્મુહૂર્તમાં મોક્ષ મળે છે તે કારણે સંસારની
સ્થિતિ છેદવા માટે અત્યારે પણ (આ પંચમકાળમાં પણ) તે જ પરમાત્માનું ધ્યાન કરવા યોગ્ય
છે, એવો ભાવાર્થ છે. ૯૭✽.
હવે, કહે છે કે જેના રાગરહિત મનમાં શુદ્ધાત્મભાવના નથી તેને શાસ્ત્ર, પુરાણ,
તપશ્ચરણાદિ શું કરે? તે કહે છે.
✽આ ગાથા સંસ્કૃત ટીકાવાળી ભગવતી આરાધના આશ્વાસ ૭, ગાથા ૨૦૨૮ પાના
૧૭૭૨ની સંસ્કૃત ટીકામાં આધારરૂપે આપેલ છે.