અધિકાર-૨ઃ દોહા-૧૯૧ ]પરમાત્મપ્રકાશઃ [ ૫૨૧
इति मत्वा तत्साधकत्वेन तदनुकूलं तपश्चरणं करोति तत्परिज्ञानसाधकं च पठति तदा
परंपरया मोक्षसाधकं भवति, नो चेत् पुण्यबन्धकारणं तमेवेति । निर्विकल्पसमाधिरहिताः
सन्तः आत्मरूपं न पश्यन्ति । तथा चोक्त म् — ‘‘आनन्दं ब्रह्मणो रूपं निजदेहे व्यवस्थितम् ।
ध्यानहीना न पश्यन्ति जात्यन्धा इव भास्करम् ।।’’ ।।१९१।।
अथ —
३२३) विषय-कसाय वि णिद्दलिवि जे ण समाहि करंति ।
ते परमप्पहँ जोइया णवि आराहय होंति ।।१९२।।
અહીં, તાત્પર્ય એમ છે કે જો નિજ શુદ્ધ આત્મા જ ઉપાદેય છે એમ જાણીને
તેના સાધકપણે તેને અનુકૂળ તપશ્ચરણ કરે છે અને તેના જ્ઞાનના સાધક શાસ્ત્રને ભણે છે
તો તે પરંપરાએ મોક્ષનું સાધક છે, નહિ તો તે (તપશ્ચરણ અને શાસ્ત્રઅધ્યયન) માત્ર
પુણ્યબંધનું જ કારણ છે. જેઓ નિર્વિકલ્પ સમાધિ રહિત છે તે સંતો આત્મરૂપને દેખી
શકતા નથી. વળી કહ્યું છે કે
‘‘आनन्दं ब्रह्मणो रूपं निजदेहे व्यवस्थितम् । ध्यानहीना न पश्यन्ति
जात्यन्धा इव भास्करम् ।।’’ અર્થઃ — બ્રહ્મનું રૂપ આનંદ છે, તે પોતાના દેહમાં રહેલો છે.
જેવી રીતે જન્માંધ પુરુષો સૂર્યને દેખી શકતા નથી તેવી રીતે ધ્યાનથી રહિત પુરુષો તેને
જોઈ શકતા નથી. ૧૯૧.
વળી (હવે વિષયકષાયનો નિષેધ કરે છે)ઃ —
वह परमसमाधिके बिना तप करता हुआ और श्रुत पढ़ता हुआ भी निर्मल ज्ञान दर्शनरूप
तथा इस देहमें बिराजमान ऐसे निज परमात्माको नहीं देख सकता । जो आत्मस्वरूप राग
द्वेष मोह रहित परमशांत है । परमसमाधिके बिना तप और श्रुतसे भी शुद्धात्माको नहीं देख
सकता । जो निज शुद्धात्माको उपादेय जानकर ज्ञानका साधक तप करता है, और ज्ञानकी
प्राप्तिका उपाय जो जैनशास्त्र उनको पढ़ता है, तो परम्परा मोक्षका साधक है । और जो
आत्माके श्रद्धान बिना कायक्लेशरूप तप ही करे, तथा शब्दरूप ही श्रुत पढ़े, तो मोक्षका
कारण नहीं है, पुण्यबंधके कारण होते हैं । ऐसा ही परमानंदस्तोत्रमें कहा है, कि जो
निर्विकल्प समाधि रहित जीव हैं, वे आत्मस्वरूपको नहीं देख सकते । ब्रह्मका रूप आनंद
है, वह ब्रह्म निज देहमें मौजूद है; परंतु ध्यानसे रहित जीव ब्रह्मको नहीं देख सकते, जैसे
जन्मका अंधा सूर्यको नहीं देख सकता है ।।१९१।।
आगे विषय कषायोंका निषेध करते हैं —