हे प्रभाकरभट्ट जीवाजीवावेकौ मा कार्षीः । कस्मात् । लक्षणभेदेन भेदोऽस्ति तद्यथा
— रसादिरहितं शुद्धचैतन्यं जीवलक्षणम् । तथा चोक्तं प्राभृते — ‘‘अरसमरूवमगंधं अव्वत्तं
चेदणागुणमसद्दं जाण अलिंगग्गहणं जीवमणिद्दिट्ठसंठाणं ।।’’ इत्थंभूतशुद्धात्मनो
भिन्नमजीवलक्षणम् । तच्च द्विविधम् । जीवसंबन्धमजीवसंबन्धं च । देहरागादिरूपं जीवसंबन्धं,
bhAvArtha — he prabhAkar bhaTTa! tun jIv ane ajIvane ek na kar kAraN ke te bannemAn
lakShaNabhedathI bhed chhe. te A pramANe —
rasAdi rahit shuddha chaitanya te jIvanun lakShaN chhe. prAbhRutamAn (shrI kundakundAchAryakRut badhA
shAstromAn) kahyun chhe ke —
अरसमरुवमगंधं अव्वत्तं चेदणा गुणमसद्दं ।
जाण अलिंगग्गहणं जीवमणिद्दिट्ठसंठाणं ।।
artha : — he bhavya! tun jIvane rasarahit, rUparahit, gandharahit, avyakta arthAt
indriyone gochar nathI evo, chetanA jeno guN chhe evo, shabdarahit, koI chihnathI jenun grahaN
nathI evo ane jeno koI AkAr kahevAto nathI evo jAN.
AvA shuddha AtmAthI ajIvanun lakShaN bhinna chhe ane te be prakAranun chhe — jIv
sAthe sambandhavALun ane jIv sAthe sambandh vinAnun; deharAgAdirUp te jIv sAthe sambandhavALun chhe,
pudgalAdi pAnch dravyarUp te jIv sAthe sambandh vinAnun chhe ke je ajIvanun lakShaN chhe, kAraN
ke jIvathI ajIvanun lakShaN bhinna chhe, te kAraNe je par evA rAgAdik chhe tene par jANo-
je bhedya ane abhedya chhe. (arthAt je jIv sAthe sambandh vinAnA chhe ane jIv sAthe
sambandhavALA chhe.)
समझ [च ] और [आत्मनः ] आत्माका [आत्मना अभेदः ] अपनेसे अभेद जान [भणामि ]
ऐसा मैं कहता हूँ ।
भावार्थ : — जीव अजीवके लक्षणोंमेंसे जीवका लक्षण शुद्ध चैतन्य है, वह स्पर्श, रस,
गंधरूप शब्दादिकसे रहित है । ऐसा ही श्री समयसारमें कहा है — ‘‘अरसं’’ इत्यादि । इसका
सारांश यह है, कि जो आत्मद्रव्य है, वह मिष्ट आदि पाँच प्रकारके रस रहित है, श्वेत आदिक
पाँच तरहके वर्ण रहित है, सुगन्ध, दुर्गंध इन दो तरहके गंध उसमें नहीं हैं, प्रगट (दृष्टिगोचर)
नहीं है, चैतन्यगुण सहित है, शब्दसे रहित है, पुल्लिंग आदि करके ग्रहण नहीं होता, अर्थात्
लिंग रहित है, और उसका आकार नहीं दिखता, अर्थात् निराकार वस्तु है । आकार छह प्रकारके
हैं — समचतुरस्र, न्यग्रोधपरिमंडल, सातिक, कुब्जक, वामन, हुंडक । इन छह प्रकारके
adhikAr-1 dohA-30 ]paramAtmaprakAsha [ 59